محمود ملایی

ایجاد شفافیت در گزارشات مالی بانک‌ها و تغییرات مناسب طبقه‌بندی و ارائه اطلاعات کافی به سپرده‌گذاران و سایر ذینفعان مربوطه می‌تواند فضای رقابتی برای فعالیت بانکی (پرداخت سود بیشتر به سپرده‌گذاران و اعطای تسهیلات با... نرخ‌های سود متنوع و رقابتی و برخی کمتر از نرخ‌های جاری) فراهم و در این صورت بانک‌ها به منظور بهینه‌سازی و کسب بازدهی بیشتر تحت سیستم بازار مجبور به کنترل و مدیریت ریسک و هزینه‌های خود خواهند شد. در این صورت بانک‌ها بطور سیستماتیک برای کسب بهره‌وری و کارآیی بیشتر تلاش مضاعف خواهند نمود تا از قواعد بازار استفاده نمایند.

به نظر می‌رسد در صورتی که گزارشات و صورت‌های مالی بانک‌ها شفاف تر و فنی تر ارائه گردد می‌تواند موجبات خواست جناب آقای مظاهری رییس کل بانک مرکزی را در خصوص ارائه تسهیلات بانرخ کمتر از سوی بانک‌های دارای بهره‌وری و کارآیی بالاتر فراهم سازند. چنانچه سود مشاع (تفاوت درآمدها و هزینه‌های مشاع) به طور شفاف به تفکیک سهم درآمد‌ها و هزینه‌های سپرده‌گذاران و بانک در صورت‌های مالی بانک‌ها درج گردد امکان ایجاد رقابت بین بانک‌ها در جذب منابع و اعطای تسهیلات فراهم خواهد شد، بدین ترتیب که سپرده‌گذاران با بررسی میزان بازدهی و هزینه‌های مترتبه به درآمد سهم خودشان می‌توانند بانک مورد نظر خود را برای سپرده‌گذاری بطور عقلایی و اقتصادی انتخاب نمایند و عملا در بانکی سپرده‌گذاری نمایند که نرخ سود بیشتر و هزینه‌های کمتری داشته باشند. از آنجا که عمده هزینه‌های عملیاتی در طبقه‌بندی جدید، هزینه ذخایر مطالبات سررسید گذشته، معوق و مشکوک الوصول است، بانکی که مدیریت ریسک و هزینه بهینه‌ای را انجام دهد می‌تواند در رقابت برای جذب منابع بیشتر و اعطای تسهیلات بیشتر و نهایتا کسب بازدهی بهینه موفق و برنده باشد. با عنایت به اینکه بیان کامل این مطلب از عهده یک مقاله این چنینی خارج است و باید به صورت گزارش فنی و تخصصی کامل مشتمل بر چگونگی تغییر تنظیم صورت‌های مالی و طبقه‌بندی درآمدها و هزینه‌های عملیاتی و مشاع و غیر مشاع ارائه شود؛ لذا در اینجا به سرفصل برخی از مهم‌ترین تغییرات لازم بشرح زیر اشاره می‌گردد:

۱. سود مشاع قابل تقسیم بین بانک و سپرده‌گذاران باید از تفاوت بین درآمدها و هزینه‌های مشاع حاصل گردد و در صورت سود و زیان بانک برای کلیه ذینفعان بطور شفاف درج گردد.

در حال حاضر فقط درآمدهای مشاع بین سپرده‌گذاران و بانک به عنوان سهم سود مشاع تقسیم می‌شود و هزینه‌های مشاع بعنوان هزینه‌ها از درآمد مشاع بانک کسر می‌گردد.

۲. با عنایت به اینکه در حال حاضر تفکیک واقعی و عملی بین چگونگی سهم مصرفی منابع سپرده‌گذاران و بانک در سرفصل‌های مختلف دارایی‌های بانک‌ها امکان‌پذیر نیست، باید تمامی‌ درآمدهای بانک (به استثنای کارمزد خدمات، درآمد فروش دارایی‌های ثابت و حق الوکاله بکارگیری سپرده‌ها) بعنوان درآمد مشاع تلقی و در آن سرفصل منظور شود.

در حال حاضر بنابر بخشنامه شماره

م‌ب / ۱۷۹۹ مورخ ۱۸/۱۰/۱۳۸۲ بانک مرکزی سود (درآمد) مشاع مشمول درآمد حاصله از تسهیلات اعطایی، وجه التزام دریافتی بابت تسهیلات و سود اوراق مشارکت است و درآمدهای شعب خارج، تسهیلات ارزی اعطایی و تسهیلات اعطایی به بانک‌ها را شامل نمی‌گردد.

۳. بانک مرکزی بایستی سود متعارف (حداقل متوسط سودهای علی‌الحساب پرداختی به سپرده‌گذاران) بخشی از سپرده‌های اشخاص که به عنوان سپرده قانونی نزد آن بانک است، پرداخت نماید.

۴. تمامی‌قوانین و مقررات (شامل نرخ‌ها) بانکی برای بانک‌های دولتی و خصوصی، یکسان اعمال گردد و تنها تفاوت آنها (به استثنای مالکیت دولتی) ارائه برخی خدمات بانکی به دستگاه‌های دولتی که به لحاظ امنیتی و سایر ملاحظات امکان ارائه آنها از طریق بانک‌های خصوصی امکان‌پذیر نیست، می‌باشد. بدین ترتیب به نظر نگارنده و براساس محاسبات بانک‌ها می‌توانند علاوه بر اعطای حداقل ۲درصد سود بیشتر از نرخ‌های جاری به سپرده‌گذاران نسبت به اعطای قسمتی از تسهیلات (عقود مبادله ای) با حداقل ۲درصد نرخ سود کمتر اقدام نمایند.

کارشناس مالی بانک تجارت