بانکداری الکترونیک یا بانکداری مدرن سنتی

رامبد ثابت‌راد*

بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک و ... واژه‌هایی هستند که از دهه گذشته در اقتصاد ایران رواج یافته‌اند. اما باید دقت نمود آیا آن چیزی که ما بانکداری الکترونیک می‌نامیم واقعا با تعاریف جهانی مطابقت دارد یا همان سیستم بانکداری سنتی و قدیمی، مدرنیزه شده است؟

بانکداری الکترونیک چیست؟

بانکداری الکترونیک نوع جدیدی از بانکداری است که خدمات بانکی در آن با استفاده از محیط‌های الکترونیکی صورت می‌گیرد. این‌گونه فعالیت بانکی از سال ۱۹۹۱ و با همه‌گیر شدن اینترنت در تمامی دنیا رواج پیدا کرده است. گفته می‌شود اگر در جامعه‌ای بانکداری الکترونیکی شکل بگیرد، باید به رونق تجارت الکترونیکی نیز امید داشت. چون بانکداری الکترونیکی خود پیش نیازی برای ورود به دنیای پر رمز و راز تجارت الکترونیکی است. در بانکداری الکترونیک از ابزارهایی مانند دستگاه‌های خودپرداز، پایانه‌های فروش، کارت هوشمند، موبایل بنکینگ و بانکداری اینترنتی برای ارائه خدمات به مشتریان استفاده می‌شود. این امر منجر به تسریع روند مبادلات مالی بانکی، رونق تجارت الکترونیک، رضایتمندی مردم و کاهش هزینه های بانکی می‌شود. البته در ایران هنوز فاصله زیادی تا کاهش هزینه‌های بانکی وجود دارد.

روند اتوماسیون سیستم بانکی

در اواخر دهه ۱۳۶۰ بانک‌های کشور به اتوماسیون عملیات بانکی و رایانه‌ای کردن ارتباطات خود توجه ویژه‌ای نشان دادند. طرح جامع اتوماسیون بانکی نیز به عنوان یک الگو قرار گرفت. حرکت به سوی بانکداری الکترونیکی در اوایل دهه ۱۳۷۰ آغاز شد و پس از آن کارت‌های اعتباری، خودپردازها، سیستم‌های گویای استفاده از تلفن، پیامک و ایمیل وارد خدمات نوین بانکی شد.

سیستم شتاب یا شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی در سال ۱۳۸۱ ایجاد شد. شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه‌های خودپرداز ۳ بانک کشاورزی، صادرات وتوسعه صادرات آغاز به کار کرد و پس از آن دیگر بانک‌های دولتی و خصوصی نیز به این شبکه پیوستند. طرح مهر، سپهر، سیبا، جام یا بانکداری ۲۴ساعته یکی پس از دیگری با پیوستن به شبکه پرداخت یکپارچه، نظامی هماهنگ برای پرداخت‌های خود به وجود آوردند، اگر چه هنوز هم مشکلات زیادی در خصوص دستگاه‌های مختلف خودپرداز و نحوه ارائه خدمات آن وجود دارد. ضرورت فراگیر شدن بانکداری الکترونیک در صرفه‌جویی زمان با ذکر یک مثال نمود بیشتری پیدا خواهد کرد. در هر سال حدود ۷۰۰میلیون قبض آب، برق، تلفن (موبایل) و گاز به منازل تحویل داده می‌شود. اگر زمان معطلی برای پرداخت هر قبض ۱۵ دقیقه در نظر گرفته شود (در بهترین حالت) ۱۷۵میلیون ساعت از وقت مردم تلف خواهد شد، به عبارت دیگر چنانچه برای هر روز کاری هشت ساعت با ۱۲هزار تومان هزینه محاسبه شود، سالانه دویست و شصت میلیارد تومان به ضرر مردم کشورمان هزینه می‌کنیم. این مبلغ کلان با مدیریت بانک‌ها می‌تواند به کمترین میزان ممکن برسد اگر مسوولان کشور به بانکداری الکترونیک به صورت جدی و راهبردی نگاه کنند.

وضعیت دستگاه‌های خودپرداز ATM و پایانه‌های فروش POS

نسبت دستگاه‌های خودپرداز و پایانه‌های فروشگاهی به تعداد کل شعب بانکی و جمعیت کشور یکی از شاخص‌های ضریب نفوذ بانکداری الکترونیک می‌باشد. بنابر آمارهای موجود (پایان سال ۱۳۸۶) حدود ۹۹۱۷خودپرداز در کل کشور و بیش از ۴۲۷هزار پایانه فروش و ۳۸میلیون کارت بانکی در سراسر کشور وجود دارد و بر طبق برنامه تا پایان سال ۱۳۸۸ تعداد ۳۰هزار خودپرداز، ۹۰۰هزار پایانه فروش به همراه ۷۵میلیون کارت در کشور توزیع خواهد شد.با توجه به آمارهای موجود در ۱۱ کشور منتخب پیشرفته جهان در سال ۲۰۰۴ به طور میانگین به ازای هر ۸۰نفر یک POS اختصاص داده شده است.کشور ۷۰میلیونی ایران برای همگام شدن با جهان به ۴۴۸هزار POS نیاز دارد. به این ترتیب می‌توان گفت ایران از نظر ضریب نفوذ دستگاه‌های POS حداقل ۵سال از میانگین جهانی عقب‌تر است اگر بتوانیم طبق برنامه به اهداف ۱۳۸۸ برسیم!می‌توان گفت عدم‌هماهنگی و همخوانی بین شبکه ارتباطی بانک‌ها و شبکه مخابراتی کشور موجب بسیاری از این کمبودها و نارسایی‌ها شده است.

مشکلات خودپردازها

نبود آموزش‌های کافی در زمینه استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک، کیفیت پایین دستگاه‌ها و کارت‌های الکترونیکی بانکی، توجه نکردن به استانداردهای توسعه خدمات بانکداری الکترونیکی، رفع نکردن به موقع نقص موجود در سیستم و دستگاه‌ها و ... همه و همه از جمله مواردی است که موجب نارضایتی مشتریان و گرایش آنان به سمت بانکی می‌شود که خدمات بهتری ارائه کند.از سوی دیگر ابلاغ بخشنامه‌هایی در مورد پرداخت حقوق کارکنان و بازنشستگان در قالب حساب‌های خودپرداز نه تنها نمی‌تواند به فراگیر شدن و فرهنگ‌سازی برای بانکداری الکترونیکی کمک نماید، بلکه باعث اتلاف ‌وقت بیشتر میان مشتریان پشت دستگاه‌های ATM، استهلاک این دستگاه‌ها و بی‌اعتمادی مردم نسبت به این شیوه بانکداری خواهد شد.کارشناسان معتقدند، در کشور ما بانکداری الکترونیک در حد خودپردازها پیشرفت کرده است. در حالی که در بانکداری الکترونیک وضعیت ایده‌آل زمانی به وجود خواهد آمد که تعداد خودپردازها به صفر برسد.چرا که نباید در این نوع بانکداری به پول نقد دسترسی داشته باشیم، بلکه تمامی نیازها باید از طریق کارت و دستگاه‌های POS تامین شود.به عبارتی گفته می‌شود دستگاه‌های ATM آخرین حلقه از زنجیر پول بانکداری الکترونیکی است، در حالی که در کشور ما اولین حلقه محسوب می‌شود.

* کارشناس بانک کشاورزی