محمدرضا بیکایی

بیمه، ریسک‌پذیری را که لازمه بروز خلاقیت انسانی است محاسبه و با انجام عملیاتی، عواقب ناگوار مالی آن را توزیع و آلام و آسیب‌های مردم را به حداقل کاهش می‌دهد. همچنین با استفاده از منابع مالی اندوخته شده، در رونق اقتصادی جامعه مشارکت می‌کند. عمر بیمه در ایران کوتاه است و عملیات آن حدود یکصد سال پیش با تاسیس چند دفتر نمایندگی به وسیله شرکت‌های بیمه اروپایی آغاز شد. ادامه فعالیت آنها در بازار بیمه ایران با اقبال بخشی از جامعه شهری به سودآوری رسید، به این دلیل سالانه مقداری ارز از کشور خارج می‌شد. دکتر آقایان اولین مدیرعامل بیمه ایران که پیش از آن به عنوان وکیل دعاوی و کارمند یکی از دفاتر بیمه خارجی در تهران خدمت می‌کرد، می‌گوید: «در سنه ۱۳۱۰ فکر کردم اگر یک شرکت بیمه تشکیل بشود تا حدی از خروج ارز جلوگیری می‌شود و برای عده‌ای هم کار پیدا می‌شود.» ایده تاسیس بیمه دولتی در ایران با مخالفت موسسه بین‌المللی سندیکای بیمه‌گران و موسسه معتبر لویدز مواجه شد. آنها استدلال می‌کردند، نمی‌توان به کاردانی بیمه دولتی که دارای دولتی مقتدر است و همچنین سابقه بیمه ندارد، اعتماد کرد. اما ما ایرانیان پرشور و شوق، برای جبران عقب‌ماندگی سیصد ساله که با شروع انقلاب صنعتی از کشورهای غربی فاصله بیشتری گرفته بودیم، با هدف انجام یکباره کارهای انباشته شده از قبل دچار توهم شدیم و راه عاقلانه «مشارکت» با شرکت‌های بیمه خارجی به منظور کسب دانش، اطلاعات و مهارت‌های آنها را «مداخله» معنی کردیم. آن زمان در کشورهای شرق نزدیک، شرکت بیمه بدون اشتراک غربی‌ها وجود نداشت و کسب مقام اولین بیمه محلی که بدون مشارکت خارجی در یک کشور فعالیت می‌کند را «افتخار» نامیدیم. به این ترتیب در دوران نونهالی بیمه که بال و پری نحیف و ناپیدا داشت، با استخدام ده نفر کارمند ناآشنا به علم بیمه، همچنین یک نفر کارشناس از کشور سوئیس اولین بیمه دولتی را تاسیس، سپس امر بیمه اتکایی و نظارت بر بازار بیمه کشور را نیز به او سپرده «خطرآفرینی» را «ریسک‌پذیری» معنی کردیم. آنگاه با نام حمایت از بیمه ملی، قوانینی غیرعقلانی و الزام‌هایی غیراقتصادی به تصویب رسید که کار دفاتر بیمه خرجی در تهران تعطیل و مفهوم واژه «رقابت» در بند «انحصار دولتی» زندانی مبارزه‌طلبی ناشی از بی‌تجربگی شد. وقتی هدف از تشکیل شرکت بیمه ایرانی را تنزل نرخ‌های بیمه، جلوگیری از خروج مقدار قابل ملاحظه‌ای ارز و پرداخت مستمری قابل توجهی به خزانه دولت در نظر گرفتیم، از معنا و مفهوم واژه بیمه که یکصد و بیست سال پیش محمدحسین خان اعتمادالسلطنه (صنیع‌الدوله) آن را «اطمینان مال و جان» معنی کرد، فاصله گرفتیم. مفهوم واژه «بیمه»، بیش و پیش از نتایج و بازده مالی، به حفظ آرامش انسان وابسته است. بنابراین با معنایی انسانی، تلاش و مشارکت علمی برای زدودن احساس دردی است که هم‌ نوعی به علت حادثه، حاصل سال‌ها کار و کوشش یا فرصت ادامه کاری را از دست می‌دهد. حس درماندگی، ماتم و مصیبت محکومی است که به علت ناتوانی در جبران خسارت کنج زندان به سر می‌برد. درد تامین رزق و روزی خانواده‌ای است که سرپرست و نان‌‌آور خود را از دست داده است. اکنون مسوولیت رفع این‌گونه آلام اجتماعی و پاسخگویی به آن برعهده نهاد بیمه قرار گرفته است. اما با گذشت ۷۳ سال از تاریخ تاسیس اولیه بیمه دولتی در ایران نه تنها کم کارآمدی این ساختار در انجام مسوولیت فوق‌الذکر بر کسی پوشیده نیست، بلکه به‌رغم اهداف پیش‌بینی شده، حاصل و بازده مالی آن نیز ناچیز و اندک است؛ به گونه‌ای که مجموع ناخالص حق بیمه‌های دریافتی تمامی شرکت‌های بیمه، از یارانه آرد که خزانه دولت برای تهیه نان مردم پرداخت می‌کند، کمتر است. اگر تاکنون بیمه در ایران با خلط مفاهیم و واژه‌های مداخله و مشارکت، مبارزه و رقابت، اقتدار و افتخار، خطرآفرینی و ریسک‌پذیری و غفلت استفاده از مفهوم گل واژه «اعتماد» قوام نیافته است، اما دوران جوانی بیمه به سر آمده و با تغییر نگرش‌هایی که از ۱۵ سال پیش بر بستر تلاش پیشینیان توسط نواندیشان و فرهیختگان این نهاد آغاز و کم و بیش در ساختار آن نفوذ کرده است، زمینه مستعدی را برای بازسازی ساختمان مستهلک آن فراهم آورده است. اینک لشکر پنجاه هزار نفره کارکنان و اعضای شبکه فروش به عنوان اصلی‌ترین سرمایه این نهاد در اقصا ‌نقاط کشور، در قامت مدیران و کارشناسانی لایق و باتجربه، کارکنانی دانش‌آموخته، جوانانی آگاه و با انگیزه این توانایی علمی و نجابت انسانی را دارند تا با باور بر نقش اکسیری مفهوم واژه «اعتماد» و کارکرد آن در راه ایجاد ارتباطی سازنده با هدف خدمت به مردم آن را توسعه دهند و در مقابل رفتارهایی که بدون ارائه دلایل، استدلال و مستندات شفاف و آشکار پیش‌داوری می‌کنند و قابلیت انعطاف‌پذیری و ژرفای واژه اعتماد را در جهت مخالفت توسعه فرهنگ بیمه محدود می‌کنند، ایستادگی و از آن محافظت کنند. در این صورت با شکوفا شدن روحیه‌ها و ظهور نوآوری‌های فراوان، اصلی‌ترین بزرگراه‌ تحول نهاد بیمه کشور گشوده می‌شود.

نماینده بیمه البرز