یادداشت
۸ پرسش پیرامون تبدیل بانک ملی به بانک قرض‌الحسنه
با توجه به مباحث و مطالبی که اخیرا پیرامون تاسیس بانک قرض‌الحسنه و به ویژه تبدیل بانک ملی ایران به بانک قرض‌الحسنه مطرح است لازم می‌دانم با ذکر برخی نکات و مفروضات، مطالبی را جهت آگاهی خوانندگان گرامی عرضه نمایم.
سید‌عطاءا... مینایی
با توجه به مباحث و مطالبی که اخیرا پیرامون تاسیس بانک قرض‌الحسنه و به ویژه تبدیل بانک ملی ایران به بانک قرض‌الحسنه مطرح است لازم می‌دانم با ذکر برخی نکات و مفروضات، مطالبی را جهت آگاهی خوانندگان گرامی عرضه نمایم. ۱ -اهمیت فعل ثواب قرض مورد تاکید دین مبین اسلام و یکی از اصول مترقی و موکد شرع است.
ثواب مصرحه در آیات و روایات برای قرض غیرقابل احصاء است. خدای‌تعالی تضمین و تعهد کرده است که پاداش قرض دهنده را به صورت تصاعدی و مضاعف بدهد و چه تضمینی بالاتر و مهم‌تر از آن. عمل قرض‌الحسنه، یکی از تعالیم و آموزنده‌های اقتصادی مبنایی اسلام می‌باشد و مومنین به استفاده از قرارداد قرض ترغیب شده‌اند.
۲ -از نظر اسلام، استفاده از قرض، برای مومنان، هم ثواب اخروی دارد و هم پاداش دنیوی. خداوند از قبل اجرای این عمل نیکو، به زندگی قرض‌دهنده برکت می‌دهد، این اقدام باعث افزایش حس نوعدوستی و تعاون در جامعه می‌شود.
۳ -اصل و اساس در فعالیت‌های اقتصادی اسلام، فعالیت‌ها و عقود انتفاعی و مشارکت می‌باشد و قرض‌الحسنه یک امر استثناء می‌باشد (فارغ از همه ثواب‌ها و ارزش‌های مترتبه) و قرض به منظور رفع خلاءها و فاصله‌های طبقاتی و به منظور ایجاد حس تعاون و همیاری توصیه شده است.
۴ -عمل قرض بیش و پیش از هر چیز، جنبه فردی، اخلاقی و اعتقادی داشته و انسان‌ها به میزان تقید، پروا و خداترسی، آن فعل را انجام می‌دهند، بدان متوسل می‌شوند و از منافع اخروی و دنیوی آن بهره‌مند می‌گردند.
قاعدتا این اقدام پیش از هر امری، مستلزم تربیت صحیح، فرهنگسازی مناسب و ایجاد زمینه‌های لازم است. کما این که حسن خلق، نماز، احتراز از غیبت و تهمت، آموزه‌های دینی هستند که باید تحت تعالیم دینی در جامعه، رایج و منافع آن متوجه جامعه شود. حاکمیت، برای رواج این اخلاقیات و عبادات، صرفا مسوول تعلیم، رفع موانع و زمینه اجرای آنها است، اینکه حکومت، سیستمی را طراحی کند تا مردم غیبت نکنند، نه شدنی و نه اصولی است.
۵ -بانک، یک عبارت و اصطلاح بین‌المللی است که واجد آثار، وظایف، مسوولیت‌ها، ابزارها و شرایط خاص خود است.
عرف، از بانک توقعاتی دارد که اگر بانک از آنها عدول کند، انتساب «بانک» به آن موسسه، ناصواب است. بر اساس تعاریف بین‌المللی، بانک، یعنی موسسه جذب منابع با هزینه‌ای مشخص و صرف منابع جذب‌شده در قالب مدیریت ریسک اعتباری و ایجاد درآمد.
تجهیز منابع و توجه جدی به مبحث نسبت کفایت سرمایه، از نکات اصولی و حائز اهمیت برای یک بانک است. در تعاریف رایج، رعایت نسبت سرمایه به کل دارایی، رعایت استانداردهای کمیته بال، نحوه تخصیص منابع و ...، دارای احکام و قواعد مشخصی است. بنابراین هر گاه یکی از اصول رایج علمی مترتب بر ایجاد بانک حذف شود، قضیه سالبه به انتفاء موضوع خواهد بود.
۶ - بانک به عنوان یک بنگاه، دارای هزینه‌هایی است که می‌بایست مورد توجه جدی قرار گیرد تا هم بتواند وظایف قانونی خود را انجام دهد و هم سپرده‌گذاران، ضمن امید به دریافت کارمزد مورد انتظار نسبت به بازگشت منابع خود، امنیت و اطمینان‌خاطر داشته باشند.
۷ - شناخت دقیق قرض‌الحسنه، نحوه رواج آن، موانع اجرای آن مقدمات به جریان افتادن آن، از نکاتی است که باید مورد اهتمام جدی قرار بگیرد.
- آیا صرف ایجاد یک بانک، به نام بانک قرض‌الحسنه، مشکل تداول و جریان این عمل نیکو را رفع می‌کند و مردم بیشتر از گذشته، به این فعل نیکو، رغبت نشان خواهند داد؟ اگر بلی، آیا بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، در این مسیر، موفق بوده است یا نه؟ چرا؟
- آیا بانک قرض‌الحسنه موردنظر، دولتی خواهد بود یا خصوصی؟ اگر منابع آن قرار است از ناحیه سپرده‌گذاران تامین شود، نقش و جایگاه دولت در آن چیست؟
- اگر ابزاری را که دین مبین اسلام، برای اهداف خاصی، طراحی و ترویج کرده است، احیانا از مسیر و جریان اصلی آن خارج شود آیا روشی برای جبران آن پیش‌بینی کرده‌ایم؟
نکته مهم آن است که همه این اتفاقات در مقطعی از تاریخ روی می‌دهد که حاکمیت کاملا دینی و در راس آن، ولی‌فقیه قرار دارد و قانونگذاران آن، حکم و قانونی جز مطابق شرع مبین اسلام نه می‌خواهند و نه می‌توانند تصویب کنند.
بنابراین، باید هر اقدامی به ویژه ایجاد و تاسیس یک الگو و روش با لحاظ همه ظرافت‌ها و حساسیت‌ها باشد.
- آیا بانک قرض‌الحسنه پیشنهادی، قادر به جذب منابع و تامین هزینه و پاسخگویی به مشتریان خواهد بود؟
- آیا این بانک واجد توجیهات کافی اقتصادی، فنی و مالی، در قالب یک پروژه خواهد بود؟
۸ - با همه اوصاف و به جهت انتشار مکرر مطالبی پیرامون پیش‌بینی ایجاد یک بانک به نام بانک قرض‌الحسنه (ترجیحا تبدیل بانک ملی ایران به بانک قرض‌الحسنه) لازم است بیش و پیش از هر اقدامی، نکات مهم زیر مورد توجه و اهتمام دست‌اندرکاران امر قرار گیرد؛
۸-۱ - بررسی دقیقی صورت گیرد که آیا در شرایط موجود چه بخشی از مشکلات نیازمندان واقعی را می‌توان با رواج عقد قرض و به صورت خاص تاسیس یک بانک به نام بانک قرض‌الحسنه حل کرد.
۸-۲ - یک آسیب‌شناسی دقیق پیرامون روند و موانع محتمل اجرای دقیق عقد قرض در بانک‌های کشور - که از زمان تصویب قانون بانکداری بدون ربا اصل بر اجرای صحیح آن بوده است - به عمل آمده و پیشنهاداتی با لحاظ وضع موجود که قابلیت اجرا داشته باشد، ارائه گردد.
۸-۳ - موضوع از ناحیه فقها و عظام به طور دقیق مورد واکاوی و بررسی همه جانبه قرار گرفته آنگاه از حیث اقتصادی بودن مورد تحلیل کارشناسان فن واقع وانگهی مدیران اجرایی بانکی و کارشناسان سیستم بانکی نحوه عملیاتی نمودن پیشنهاد را بررسی و دستورالعمل نهایی را با تایید فقهای محترم تصویب و به مورد اجرا بگذارند.
۸-۴ - بررسی لازم صورت گیرد که آیا تاسیس یک بانک قرض‌الحسنه نیازمند اجازه قانونگذار هست یا نه؟ به طریق اولی و با توجه به قانونی بودن اساسنامه بانک ملی ایران تغییر ماهیت آن بانک مستلزم کسب اجازه قانونگذار است.
۸-۵ - از آنجا که بالطبع بانکداری هزینه‌های عملیاتی و غیرعملیاتی زیادی می‌باشد می‌بایست بررسی لازم پیرامون نحوه تامین هزینه‌ها به عمل آید.
آیا منابعی که قرار است بانک قرض‌الحسنه جذب کند، تکافوی هزینه‌های بانک را می‌نماید. به ویژه آن که اگر بانک مفروض دولتی نباشد (که قاعدتا نخواهد بود) دولت هم نخواهد توانست منابعی به آن بانک تزریق نماید.
۸ - ۶ - بانک ملی ایران بزرگ‌ترین بانک کشور است و نقش بسیار مهمی در فعالیت‌های بخش‌های مختلف اقتصادی اعم از کشاورزی، صنعت، معدن، خدمات، مسکن و ... دارد.
حال اگر این بانک را از انجام این فعالیت‌های اقتصادی خارج کنیم آیا به همه بخش‌های اقتصادی فوق در حالی که به حاصل کار اطمینان نداریم لطمه و آسیب وارد نکرده‌ایم؟
۸-۷ - هم‌اکنون مهم‌ترین و وسیع‌ترین بخش صنعت کشور را بانک‌های تجاری پوشش می‌دهند. اگر بنا باشد بانک تجاری به بانک قرض‌الحسنه تبدیل شود بزرگ‌ترین سپرده‌گذاران بانکی در خصوص سپرده‌گذاری وجه و دریافت تسهیلات بانکی با ابهام جدی مواجه خواهند شد.
۸-۸ - بررسی لازم پیرامون توفیق بانک قرض‌الحسنه مهر ایران که همه زمینه‌های اجرای عقد قرض را دارد به عمل آید.
در صورتی که پاسخ همه موارد هشتگانه فوق و ابهاماتی که از ناحیه خبرگان فن مطرح می‌شود را رفع کنیم می‌توانیم با فراغ بال و با پشتوانه دین و شریعتمداران و پذیرش صاحبنظران و زمینه‌سازی فرهنگی نسبت به قبول این ریسک بزرگ قدری آسوده خاطرتر حرکت کنیم.
مع‌الوصف به نظر می‌رسد در شرایط موجود تبدیل بانک ملی ایران به بانک قرض‌الحسنه نه منطقی است و نه عملی و نه می‌تواند به حل مشکلات کمک کند.
به امید فراگیری احکام دین مبین اسلام و رفاه حال مسلمین جهان.
عضو هیات علمی دانشگاه
ارسال نظر