کارنامه ۱۷ ساله اوراق مشارکت
گروه بازار پول - بانک مرکزی در گزارشی به بررسی کیفیت انتشار و فروش اوراق قرضه در بین سال‌های ۷۳ تا ۸۹ پرداخته است. بر اساس این گزارش در بین سال‌های ۷۳ تا ۸۹ میزان کل اوراق مشارکت منتشر شده توسط دولت معادل ۳۳ هزار میلیارد تومان است که دولت توانست ۳۰ هزار میلیارد از آن را به فروش برساند. این در حالی است که حدود ۵۵ درصد این اوراق تنها در سال ۸۹ منتشر شده است. بر مبنای این گزارش بزرگ‌ترین رقم در مورد میزان انتشار اوراق مربوط به سال ۸۹ با حدود ۱۸ هزار میلیارد تومان انتشار اوراق و ضعیف‌ترین عملکرد به لحاظ درصد فروش مربوط به سال ۸۶ با فروش ۷۰ درصدی است. اما اگر آمار مربوط به فروش اوراق در سال جاری را به آمار بالا اضافه کنیم بررسی عملکرد فروش اوراق تا حد زیادی تغییر می‌کند. در ۶ ماهه اول سال جاری دولت تنها به انتشار ۵۰۰ میلیاردی اوراق مشارکت برای تامین مالی خود پرداخت و نتوانست بیش از ۳ درصد این اوراق را در این مدت به فروش رساند. این در حالی است که بر اساس قانون بودجه کشور دولت موظف بوده تا ۳۴ هزار میلیارد از راه انتشار اوراق مشارکت در امسال برای خود تامین مالی کند. این استقبال کم از اوراق مشارکت دولتی به نظر اکثر کارشناسان اقتصادی به دلیل پایین بودن نرخ سود آنها در ۶ ماهه اول سال در مقابل تورم رو به رشد در اقتصاد کشور بوده است.
اوراق برای چه؟
اوراق قرضه از مهم‌ترین و کارآترین ابزاری است که دولت‌ها و شرکت‌های مختلف در کشور‌های دنیا از آن برای تامین مالی خود استفاده می‌کنند. این اوراق معمولا دارای بازاری خاص برای خرید و فروش هستند و بنابراین قیمت‌گذاری می‌شوند. بر این اساس دولت یا شرکت‌های تولیدی با مشخص کردن نرخی به عنوان سود اوراق اقدام به بازپرداخت بدهی خود به خریداران اوراق می‌کنند که این بازپرداخت‌ها معمولا به صورت کوپن در اوراق تعبیه می‌شوند. اوراق مشارکت در ایران، اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است که به موجب قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور و طرح‌های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی را دارند واگذار می‌گردد. دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود.
این ابزار از سال ۱۳۷۳ به منظور تامین مالی پروژه‌های حائز شرایط لازم به کارگرفته شد تا از این طریق سرمایه‌های خرد موجود در جامعه در کنار هم جمع شده و به صورت هدفمند در اختیار پروژه‌های خاصی قرار گیرد. طی سال‌ها، اوراق مشارکت به عنوان اصلی‌ترین ابزار در بازار مالی ایران وظیفه سنگین جمع‌آوری منابع و هدایت آن به بخش‌های تولیدی را به عهده داشته است و از آن می‌توان به عنوان ابزار مهمی نام برد که موارد فراوانی کارکرد مناسب داشته است و توانسته هم ناشران را منتفع سازد و هم سرمایه‌گذاران را صاحب سود نماید.
اولین اوراق مشارکت منتشر شده در کشور که در سال ۱۳۷۳ انتشار یافت مربوط به شهرداری تهران می‌باشد که با هدف نوسازی بافت فرسوده و اجرای پروژه بزرگراه نواب با نرخ سود علی‌الحساب ۲۰ درصد در سال منتشر شد. این دسته اوراق با سررسید چهار ساله و با ارزش کل ۵/۷ میلیارد تومان در اول مهرماه سال ۷۳ منتشر شد. سود قطعی این اوراق نیز معادل ۵/۲۰ درصد پرداخت شد. از سال ۱۳۷۳ تا پایان سال ۱۳۸۹، جمعا ۵/۲۹ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت به فروش رسید که بخش اعظمی از آن به پروژه‌های برقی آبی، عمرانی انتفاعی، احیای بافت‌های فرسوده شهری، پتروشیمی و توسعه میادین گازی اختصاص یافت. انتشار و فروش اوراق مشارکت از سال ۱۳۷۳ به جز سال ۱۳۸۷ روند روبه رشدی داشته است. در مجموع می‌توان گفت همواره استفاده از ابزار اوراق مشارکت برای تامین مالی طرح‌ها جذاب بوده و به خصوص در سال‌های اخیر با استقبال فراوانی روبه‌رو شده است، به طوری که تنها در سال۱۳۸۹ رقمی بالغ بر ۱۶ هزار میلیارد تومان از این اوراق به فروش رسیده است . انتشار این میزان اوراق رشدی بسیار شدید در این سال را رقم زده است. طی سال‌های اخیر فرآیند انتشار اوراق مشارکت با دریافت تقاضای انتشار از سوی ناشران آغاز و با تکمیل مدارک و مستندات لازم همانند دریافت مصوبه هیات وزیران و مصوبه مجمع عمومی برای شرکت‌های دولتی که انتشار آنها در قانون بودجه کشور پیش بینی نشده یا مجوز وزارت کشور برای شهرداری‌هایی که انتشار اوراق مشارکت برای آنها در قانون بودجه پیش‌بینی شده است، پس از آن چنانچه کمیسیون اعتباری و رییس کل محترم بانک با انتشار اوراق توسط متقاضی موافقت نمایند مجوز انتشار این اوراق در چارچوب قوانین و مقررات صادر و به بانک عامل ابلاغ می‌شود.
بر این اساس در سال ۸۹ شاهد رشد حدودا ۱۰۰۰ درصدی در انتشار اوراق مشارکت بودیم. در این سال منابع حاصل از فروش این اوراق صرف تامین مالی طرح‌هایی از قبیل نوسازی بافت فرسوده شهری، توسعه میادین گازی، نیروگاهی، آب‌رسانی و پتروشیمی شد.
آمارها و ارقام منتشر شده از ریز فروش این اوراق نشان می‌دهد که بیشترین اوراق مشارکت منتشر شده در سال ۱۳۸۹ به بانک مسکن تعلق دارد . در این سال بانک مرکزی به منظور تسهیل مشکل سرمایه در گردش بانک مسکن و اجرای طرح مسکن مهر اقدام به اعطای مجوز انتشار این اوراق نموده و بانک مسکن با فروش ۱/۷ هزارمیلیارد تومان از این اوراق، بزرگ‌ترین استفاده‌کننده از این ابزار بدهی در این سال بود.
همچنین با فاصله کمی از بانک مسکن، شرکت‌های دولتی (شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، سازمان توسعه برق ایران، شرکت‌های نفت و گاز و پتروشیمی و ...) در رده دوم در استفاده از این دسته ابزار بدهی قرار گرفتند. در نهایت شهرداری‌ها نیز توانستند با کسب ۹ درصد از کل اوراق مشارکت فروش رفته در سال ۱۳۸۹ رقمی معادل هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان را به خود اختصاص دهند.
عملکرد تنها ۳ درصدی در سال ۹۰
در سال اخیر نه تنها رشد منفی سپرده‌ها در نیمه اول امسال نسبت به مدت مشابه در گزارش‌های بانک مرکزی وجود داشته است، بلکه آمارها و ارقام نشان‌دهنده عملکرد ناامیدکننده فروش اوراق مشارکت در ۶ ماهه اول امسال است.
عملکرد فروش اوراق مشارکت در نیمه اول سال جاری حاکی از آن است که از ۵۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت عرضه شده تنها ۱۲ میلیارد تومان از آن فروش رفته است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی بانک مرکزی در نیمه اول سال جاری ۵۰۰ میلیارد تومان اوراق برای طرح توسعه‌ای از طرف دستگاه‌های دولتی عرضه شده، اما ۱۲ میلیارد تومان از این اوراق که تنها ۴/۲ درصد از رقم کل است فروش رفته است. این در حالی است که در بدترین سال به لحاظ عملکرد فروشی اوراق مشارکت منتشر شده توسط دولت که مربوط به سال ۸۶ است، حداقل ۷۰ درصد اوراق منتشر شده به فروش رسیده‌اند. عملکرد سه درصدی در فروش اوراق مشارکت در حالی رقم خورده است که در سال‌جاری دولت در بودجه سال ۹۰ پیش‌بینی ۳۴ هزار میلیارد تومان تامین مالی را از طریق فروش اوراق مشارکت انجام داده است. در بودجه سال ۹۰ در پنج بند به دستگاه‌های مختلف اجازه داده شده است که با فروش اوراق مشارکت اقدام به تامین مالی طرح‌های خود کنند.
بر‌این اساس به شرکت‌های وابسته و تابعه وزارتخانه‌های نیرو، نفت، مسکن و شهرسازی و راه و ترابری اجازه داده می‌شود تا سقف ۲ هزارمیلیارد تومان برای اجرای طرح‌های انتفاعی دارای توجیه فنی، اقتصادی و مالی خود اوراق مشارکت منتشر کنند. شرکت‌های دولتی تابعه و وابسته وزارت راه و ترابری نیز اجازه یافته‌اند مبلغ چهار هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت با تضمین دولت منتشر کنند. در بودجه سال‌جاری به وزارت نیرو از طریق شرکت‌های تابعه و وابسته ذی‌ربط اجازه داده شده است به‌منظور تکمیل طرح‌های آب‌های مرزی و مشترک تا سقف هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت با تضمین بازپرداخت اصل و سود توسط دولت منتشر کنند. دولت نیز مجوز انتشار ۲ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت را به‌منظور اجرای پروژه‌های بخش‌های آب و کشاورزی و منابع طبیعی دریافت کرده است.
در کنار دستگاه‌های دولتی به شهرداری‌های کشور و سازمان‌های وابسته به آن اجازه داده شده به‌طور مشترک یا انفرادی با مجوز بانک مرکزی و تایید وزارت کشور تا سقف ۷ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت منتشر کنند، اما به دلیل جذاب نبودن نرخ سود اوراق، عملکرد نیمه اول سال بسیار ناامیدکننده است و دولت اگر می‌خواهد اهداف بودجه‌ای خود از فروش اوراق مشارکت را در نیمه دوم سال محقق کند باید فقط برای دستگاه‌های دولتی نزدیک به ۲۷ هزار میلیارد تومان اوراق به فروش رساند. نکته‌ای که بسیاری از کارشناسان آن را غیرممکن عنوان کرده و معتقدند این است که باید از هم اکنون بر‌این منابع خط عدم تحقق درآمد کشید. ارقام ناامیدکننده سال جاری در شرایطی رقم خورده است که در سال گذشته ۱۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت منتشر شده است. از این رقم ۱۵ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان از آن به فروش رسیده است.چنین رقمی۹ برابر سال ۸۸ بوده و۱۴ درصد بیش از رقم فروش رفته در ۱۵ سال گذشته (از سال ۷۳ تاکنون) بوده است. برخی کارشناسان نتیجه امسال را ناشی از بسته پولی بانک مرکزی عنوان می‌کنند.
ارسال نظر