سید علی موسوی قمی

به‌نظر می‌رسد که شاخص عملیات بانکی بدون ربا، نظارت است. اگر این نظارت ضعیف باشد طبعا مشکلاتی در نظام بانکی بوجود خواهد آمد. متاسفانه نظارت در سیستم بانکی بسیار ضعیف و غیراستاندارد است که این امر معلول چندین امر می‌تواند باشد. نظارت بر نحوه استفاده از تسهیلات بانکی توسط متقاضیان، هزینه‌هایی را به بانک تحمیل می‌کند و در نتیجه میزان سوددهی دریافتی بانک‌ها کاهش می‌یابد.

یکی دیگر از دلایل صنعت نظارت این است که وام گیرندگان اجازه نمی‌دهند بانک وارد کار آنها شود و بیشتر ترجیح می دهند که سود ثابتی بدهند و در مقابل بانک در کارشان دخالت نکند در حالی که بانکداری اسلامی چنین چیزی را نمی‌پذیرد و به همین جهت مدیران سیستم بانکی مایل هستند که تسهیلات را در قالب عقودی که نظارت کمتری دارد بپردازند و نتیجه این عمل دور شدن از اهداف نظام بانکی و عدم هدایت منابع بانکی در مسیرهای غیر‌منطبقی با رشد و توسعه کشور است.

سرعت پیشرفت ساز و کار بانک‌ها در کشور ما بسیار کم است. در دنیا هر روزه خدمات مکانیزه جدیدی ارائه می‌شود، ولی ما نسبت به این امر خیلی عقب هستیم هم‌اکنون حتی ارتباط بانکی کامل نیست و باید در این جریان حرکتی سازنده صورت گیرد تا سرعت عملیات و اطلاعات بالا رود و خدمات سرعت پیدا کند، هنوز در کشور ما تجارت الکترونیک ناقص است و همین امر باعث سوء استفاده می‌شود.

وجود شرایط یکطرفه به نفع بانک‌ها و عدم قدرت سپرده‌گذاران و وام‌گیرندگان باعث شده که شرایط طوری طرح‌ریزی شود که بانک‌ها سود مشخصی را دریافت کنند در صورتی که محاسبه سود و میزان پرداخت آن به سپرده‌گذاران به نفع بانک‌ها به ویژه بانک‌های خصوصی است که این روزها شاهد رشد قارچ گونه آنها هستیم، ولی همان طور که در قانون اشاره شده سهیم بودن سپرده‌گذاران در سود و زیان و ثبات نظام مالی و قدرت تصمیم‌گیری سپرده‌گذاران از ویژگی‌های بانکداری اسلامی است.

یکی دیگر از مشکلات این است که متاسفانه برخی سپرده‌گذاران تعهدی به رعایت موازین اخلاقی و اسلامی در تجارت احساس نمی‌کنند در حالی که این موازین اساس بانکداری اسلامی است و کارکنان بانک‌ها هم به روش سابق بانکداری عمل می‌کنند و به دلیل شرایط خاص برخی از عقود اسلامی تنها به صورت شرعی آن نگاه می‌کنند؛ به‌طور مثال در مورد فروش اقساطی بانک‌ها به دریافت فاکتور نگاه می‌کنند و آن را به منزله خرید تلقی می‌کنند در صورتی که در بانکداری اسلامی مصالح فرد و جامعه مطرح است و نه سود.

از دیگر مشکلات موجود نبود استقلال بانک‌ها است که هر چند بانک‌ها باید پولی را هماهنگ با سیاست مالی دولت به پیش ببرند، ولی در عین حال باید با معیارهای خود منافع و مصالح سپرده‌گذاران را تامین کنند. متاسفانه در کشور ما سیاست‌های پولی از سیاست‌های مالی متاثر می‌شود.

عمده‌ترین مشکلات نظام بانکی که نظارت ضعیف و بی‌حاصل می‌کند مواردی بود که اعلام شد، ولی آموزش‌های کنونی کارکنان در نظام بانکی و همچنین ناکارآمدی دستورالعمل‌ها چون دستورالعمل‌های گذشته پاسخگوی نیازهای امروز بانک‌ها نیست از جمله مواردی هستند که باید مورد تجدید نظر قرار گیرند. فعالیت بانک باید بر مبنای بانکداری اسلامی و گره‌گشایی از کار مردم و جلب رضایت آنها باشد چون سیستم بانکی در پیشبرد اهداف کشور اسلامی‌مان نقش اساسی دارد.