نقش نرخ بهره در عملکرد بانک‌ها
این سیاست‌‌‌ها در این کشورها چند تاثیر عمده دارند:
۱. کنترل رشد نقدینگی: با افزایش نرخ بهره، نقدینگی کنترل می‌شود و در نتیجه تورم مهار می‌شود.
۲. ایجاد رکود: با کاهش نقدینگی و رشد اقتصادی، احتمال رکود افزایش می‌‌‌یابد.
۳. تاثیر بر تسهیلات‌‌‌دهی و سودآوری بانک‌ها: افزایش نرخ بهره باعث می‌شود که تمایل مردم به پس‌‌‌انداز در بانک‌ها بیشتر شود، اما از سوی دیگر، تمایل به دریافت وام کاهش می‌‌‌یابد.
۴. مزیت رقابتی برخی بانک‌ها: در کشورهایی که بانک‌ها تسهیلات بلندمدت ارائه می‌دهند، بانک‌هایی که وام‌‌‌های جدید با نرخ بهره بالاتر ارائه می‌دهند، سودآوری بیشتری خواهند داشت.
به‌‌‌طور کلی، در این اقتصادها، سیاست انقباضی می‌تواند با کنترل هزینه‌‌‌ها و مدیریت نرخ بهره، سودآوری بانک‌ها را افزایش دهد.
تاثیر سیاست‌‌‌های انقباضی در اقتصاد ایران
در ایران، اثر سیاست‌‌‌های انقباضی تفاوت‌‌‌های زیادی با کشورهای پیشرفته دارد. تجربه این سیاست‌‌‌ها در بازه‌‌‌های مختلف زمانی (مانند سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ و دو سال اخیر) نشان داده است که سیاست‌‌‌های انقباضی بانک مرکزی، آثار متفاوتی بر توان تسهیلات‌‌‌دهی، سودآوری و نقدینگی بانک‌ها گذاشته است.
الف. کنترل نقدینگی
بانک مرکزی با هدف کنترل تورم و نقدینگی، اقدام به افزایش نرخ بهره کرده است (در سال‌های اخیر، نرخ بهره تا ۳۰درصد نیز افزایش یافت). این افزایش نرخ بهره در ظاهر باعث کاهش نقدینگی شده است، اما بررسی‌‌‌های دقیق‌‌‌تر نشان می‌دهد که این کنترل به‌‌‌اندازه پیش‌بینی‌‌‌ها موثر نبوده است. برای مثال، رشد ترازنامه بانک‌ها نشان می‌دهد تاثیر سیاست‌‌‌های انقباضی بر کاهش نقدینگی محدود بوده است.
ب. تاثیر بر توان تسهیلات‌‌‌دهی
سیاست کنترل ترازنامه بانک‌ها، عملا توان تسهیلات‌‌‌دهی آنها را کاهش داده است. از سوی دیگر، افزایش نرخ بهره، هزینه تامین منابع مالی بانک‌ها را بالا برده و باعث کاهش توان و تمایل مردم به دریافت وام شده است. در نتیجه، روند وام‌‌‌دهی بانک‌ها کندتر شده است.
ج. تاثیر بر سودآوری بانک‌ها
۱. افزایش هزینه تمام‌‌‌شده پول: بانک‌ها برای جذب منابع مالی، مجبور به پرداخت نرخ‌های بهره بالاتری شده‌‌‌اند که این موضوع هزینه تمام‌‌‌شده پول را افزایش داده است.
۲. افزایش مطالبات مشکوک‌‌‌الوصول: ناترازی‌‌‌های موجود در اقتصاد ایران باعث شده که هزینه‌‌‌های ناشی از مطالبات مشکوک‌‌‌الوصول نیز به‌‌‌طور قابل‌‌‌توجهی افزایش یابد.
۳. کاهش حاشیه سود: محاسبات نشان می‌دهد که حاشیه سود بانک‌ها در سال‌های اخیر منفی شده است. اگر درآمدهای غیرعملیاتی (مانند فروش دارایی‌‌‌ها یا اثر نرخ ارز) را کنار بگذاریم، بسیاری از بانک‌ها در عمل با زیان مواجهند.
د. خلق سپرده و نقدینگی جدید
با وجود سیاست‌‌‌های انقباضی، رشد سپرده‌‌‌های بانکی نشان‌‌‌دهنده خلق نقدینگی جدید است. در نتیجه، افزایش نرخ بهره به‌‌‌تنهایی تاثیر چشمگیری بر کنترل تورم نداشته و نخواهد داشت. در واقع، در شرایط فعلی نظام بانکی ایران، خلق نقدینگی از طریق سپرده‌‌‌گذاری همچنان ادامه دارد.
سیاست‌‌‌های انقباضی بانک مرکزی در ایران، برخلاف اقتصادهای پیشرفته، به‌‌‌دلیل وجود ناترازی‌‌‌های ساختاری در نظام بانکی و اقتصادی، نتوانسته به‌‌‌طور موثر نقدینگی و تورم را کنترل کند. علاوه بر این، افزایش هزینه‌‌‌های تامین مالی و کاهش حاشیه سود بانک‌ها، اثرات منفی بیشتری بر سیستم بانکی گذاشته است. مقایسه این شرایط با اقتصادهای پیشرفته نشان می‌دهد که تفاوت‌‌‌های ساختاری و عملکردی نقش بسزایی در نتیجه این سیاست‌‌‌ها دارد.
