احسان باقری *

در عرصه رقابت یکی از مهم‌ترین الزامات، پایش به روز و درست موقعیت رقابتی است. این اهمیت تا به آنجا است که استراتژی‌ای را می‌توان موفق دانست که در مقایسه با رقبا ارزیابی شود. در نظام بانکی کشور تحلیل‌های مربوط به موقعیت‌های رقابتی بانک‌ها و مشخص کردن جایگاه هریک از آنها در مقایسه با هم، بسیار مغفول است. این تحلیل‌ها علاوه بر ایجاد تصویری روشن از موقعیت رقابتی، دلایل موفقیت یا عقب ماندگی را بررسی می‌نماید. لذا برای بانک‌ها بسیار حیاتی است که با درک روشنی از موقعیت رقابتی خود به سمت تحقق برنامه‌های خود گام بر دارند. در این میان و در بخش بانکداری الکترونیک دو موقعیت رقابتی مربوط به دستگاه خودپرداز و پایانه فروشگاهی استخراج شده است که می‌تواند مبنای مناسبی برای درک موقعیت رقابتی بانک‌ها در این دو حوزه و تکمیل آن با تحلیل‌های دیگر در بانکداری الکترونیک باشد.

بخش اول : دستگاه خودپرداز

۱- آمار این تحلیل مربوط به گزارش اردیبهشت ماه سال ۹۱ نظام پرداخت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است.

۲- محور عمودی تعداد کل تراکنش بر تعداد ATMها و محور عمودی مبلغ کل تراکنش‌ها بر تعداد ATMها است. این تقسیم برای به دست آوردن سرانه هر دستگاه به لحاظ تعداد و مبلغ انجام شده است.

۳- نقطه صفر نمودار فوق متوسط صنعت است که متوسط صنعت در محور عمودی تعداد ۱۱۱۷۵.۵۴ تراکنش و مبلغ ۱۰,۵۵۴,۵۵۶,۷۹۹ ریال است.

۴- ربع اول بهترین موقعیت رقابتی است جایی که تعداد و مبلغ تراکنش‌ها از متوسط صنعت بالاتر است. بانک‌های ملت، پاسارگاد، صادرات و ملی در این موقعیت قرار دارند. ربع دوم، موقعیتی است که به لحاظ تعداد تراکنش بالاتر از حد متوسط اما به لحاظ مبلغ کمتر از آن است. ربع سوم موقعیت بانک‌هایی است که هم به لحاظ تعداد و هم به لحاظ مبلغ تراکنش کمتر از متوسط صنعت هستند.

۵- در خصوص ATM به دلیل کارمزدهای شتابی تحلیل‌ها مکمل دیگری نیز لازم است (مانند درصد تعداد و مبالغ تراکنش‌های شتابی).

۶- وجود دستگاه ATM از دو منظر قابل بررسی است. یکی درآمدزایی از طریق ارائه خدمات به کارت‌های شتابی و دوم کاهش هزینه‌های جاری بانک. لذا به نظر می‌رسد موقعیت رقابتی فوق نشان از بهره وری ارائه خدمات از طریق ATM دارد که لااقل در بحث کاهش هزینه‌ها می‌تواند موثر باشد.

۷- تحلیل فوق می‌تواند در خصوص مکان‌یابی محل قرار گرفتن ATM برای بانک‌هایی که استراتژی ATM خارج از شعبه را پشتیبانی می‌کنند ملاکی برای ارزیابی باشد. حضور بانک پاسارگاد در میان بانک‌های موفق نیز موضوع قابل تامل است.

۸- آمار بانک‌های انصار، ایران زمین، حکمت ایرانیان، توسعه تعاون، شهر و گردشگری در این تحلیل صفر در نظر گرفته شده است.

بخش دوم : دستگاه پایانه‌های فروشگاهی

۱- آمار این تحلیل مربوط به گزارش اردیبهشت ماه سال ۹۱ نظام پرداخت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است.

۲- محور عمودی تعداد کل تراکنش بر تعداد POSها و محور عمودی مبلغ کل تراکنش‌ها بر تعداد POS ها است. این تقسیم برای به دست آوردن سرانه هر دستگاه به لحاظ تعداد و مبلغ انجام شده است.

۳- نقطه صفر نمودار فوق متوسط صنعت است که متوسط صنعت در محور عمودی تعداد ۶۷.۰۸۴۷۷ تراکنش و مبلغ ۱۵۴,۸۶۹,۸۴۷ ریال می‌باشد.

۹- ربع اول، بهترین موقعیت رقابتی است جایی که تعداد و مبلغ تراکنش‌ها از متوسط صنعت بالاتر است. بانک‌های ملت و ملی در این موقعیت قرار دارند. ربع دوم، موقعیتی است که به لحاظ تعداد تراکنش بالاتر از حد متوسط، اما به لحاظ مبلغ کمتر از آن است بانک‌های پارسیان و سینا در این ربع قرار دارند.

ربع سوم، موقعیت بانک‌هایی است که هم به لحاظ تعداد و هم به لحاظ مبلغ تراکنش کمتر از متوسط صنعت هستند.

۴- در خصوص POS به دلیل کارمزدهای شتابی تحلیل‌ها مکمل دیگری نیز لازم است (مانند درصد تعداد و مبالغ تراکنش‌های شتابی).

۵- اما صرف نظر از این موضوع تحلیل فوق می‌تواند در خصوص مکان‌یابی محل قرار گرفتن POS مورد استفاده قرار گیرد.

۶- آمار بانک‌های انصار، ایران زمین، حکمت ایرانیان، توسعه تعاون، شهر و گردشگری، سرمایه و کارآفرین در این تحلیل صفر در نظر گرفته شده است.

این آمار در برخی از بانک‌ها مانند کارآفرین نشان از نوع استراتژی این بانک برای عدم ورود به این بخش از رقابت است.

* کارشناس ارشد بازاریابی خدمات بانکی