حرکت بر مبنای واقعیت‌ها و به صورت شفاف!
در ماه‌های اخیر مقاله‌های متعددی در روزنامه دنیای اقتصاد به منظور تنویر افکار عمومی در زمینه روش‌های محاسبه سود منتشر شده است. به نظر نگارنده، یکی از علمی‌ترین آنها مطلبی بود تحت عنوان «تاملی در مورد روش واقعی محاسبه سود تسهیلات شبکه بانکی» که در تاریخ ۱۰/۵/۱۳۸۵ ارائه شد. نگارنده محترم مقاله مزبور (خانم یا آقای ر– پارت‌ها – کارشناس بانکی) در انتهای مطلب خود، با تاکید بر ضرورت ارائه اطلاعات دقیق، جامع و به روز در مورد محاسبه سود واقعی، تلاش سایر کارشناسان در این زمینه را خواستار شدند. تهیه مطلب حاضر کوششی است در این جهت.
در ماه‌های اخیر مقاله‌های متعددی در روزنامه دنیای اقتصاد به منظور تنویر افکار عمومی در زمینه روش‌های محاسبه سود منتشر شده است. به نظر نگارنده، یکی از علمی‌ترین آنها مطلبی بود تحت عنوان «تاملی در مورد روش واقعی محاسبه سود تسهیلات شبکه بانکی» که در تاریخ ۱۰/۵/۱۳۸۵ ارائه شد. نگارنده محترم مقاله مزبور (خانم یا آقای ر- پارت‌ها - کارشناس بانکی) در انتهای مطلب خود، با تاکید بر ضرورت ارائه اطلاعات دقیق، جامع و به روز در مورد محاسبه سود واقعی، تلاش سایر کارشناسان در این زمینه را خواستار شدند. تهیه مطلب حاضر کوششی است در این جهت.
از آنجا که فرمول تقسیط (راس‌گیری) مورد استفاده اکثر قریب به اتفاق بانک‌ها است، خوب است که نتایج حاصل از آن را با روش واقعی محاسبه سود مقایسه کنیم. به عنوان مثال مبلغ تسهیلات 50 میلیون ریال، نرخ سود 18درصد و تعداد کل 10 قسط به صورت ماهیانه را در نظر بگیریم.
الف - محاسبه سود بر مبنای فرمول تقسیط
در این روش، ابتدا مبلغ تسهیلات به تعداد کل اقساط تقسیم می‌شود. بنابراین، سهم اصل در هر قسط برابر با 5 میلیون ریال خواهد شد. با این فرض، بدهی مشتری نسبت به اصل تسهیلات، در ابتدای دوره به میزان 50 میلیون ریال، برای قسط دوم 45 میلیون ریال و.... برای قسط آخر 5 میلیون ریال می‌شود. سپس با استفاده از فرمول (1200÷ نرخ × مانده بدهی از اصل= سود هر ماه)، سود هر قسط به دست می‌آید.
با توجه به مبنای محاسبه سود، یعنی مساوی بودن سهم اصل در هر قسط، اگر بنا باشد مشتری در پایان هر ماه سهم اصل و سود همان ماه را بپردازد، بایستی برای ماه اول ۵۰۰۰۷۵۰ریال، ماه دوم ۵۶۷۵۰۰۰ریال و... بالاخره ماه آخر ۵۰۷۵۰۰۰ریال پرداخت کند. این یعنی بازپرداخت به صورت اقساط نامساوی و فرمول تقسیط برای این حالت مناسب است. در عمل، مبلغ تسهیلات با کل سود جمع می‌شود و پس از تقسیم به تعداد کل اقساط، ۱۰ قسط ۵۴۱۲۵۰۰ ریالی به صورت اقساط مساوی از مشتری دریافت می‌شود !
با همین تغییر به ظاهر ساده، ابتدا به نظر می‌رسد که بخشی از سود مربوط به اقساط اول تا پنجم (مثلث بالای خط مبلغ قسط در نمودار شماره 1) با تاخیر و در اقساط ششم تا دهم (مثلث پایین خط) از مشتری دریافت می‌شود.
اما واقعیت چیز دیگری است. تمام بانک‌ها (دولتی و غیر دولتی)، با وصول هر قسط ابتدا سهم سود مستتر در قسط را تحقق می‌دهند و سپس مانده مبلغ را از اصل تسهیلات کم می‌کنند (که کار درستی هم هست). به دلیل آنکه اقساط به صورت مساوی دریافت می‌شوند و با وصول هر قسط ابتدا سود تحقق می‌یابد، در واقع، این بخشی از اصل است (مثلث پایین خط 5 میلیون ریال در نمودار شماره 2) که با تاخیر و در نیمه دوم دوره تقسیط (مثلث بالای خط) از مشتری دریافت می‌شود. ستون آخر جدول شماره (1) نشان می‌دهد که به این ترتیب، بانک عملا مبلغ 92813ریال از سود خود را از دست می‌دهد. این یعنی همان زیان نامریی ناشی از راکد ماندن بخشی از سرمایه بانک در یک دوره زمانی مشخص !
ب - روش واقعی محاسبه سود
در این روش نیز، با استفاده از همان فرمول بند «الف» بالا، سود هر ماه بر اساس مانده بدهی از اصل در ابتدای ماه محاسبه و در پایان ماه از مشتری دریافت می‌شود. سپس باقیمانده مبلغ قسط از مانده بدهی اصل تسهیلات کسر و مانده جدید، که مانده بدهی واقعی مشتری است، مبنای محاسبه سود ماه بعدی قرار می‌گیرد.
چنانچه در جدول شماره (۲) ملاحظه می‌شود، سهم سود قسط اول در این روش نیز ۷۵۰۰۰۰ ریال است. تفاوت سهم سود در قسط‌های بعدی به دلیل آنست که در روش واقعی، بخشی از سرمایه بانک درطول زمان راکد نمی‌ماند. بنابراین، به هیچ عنوان موضوع محاسبه سود روی سود در این روش مطرح نیست.
تفاوت کل سود این روش با کل سود فرمول تقسیط 92090 ریال است. این تفاوت 723 ریال از «سود جمع سرمایه راکد در یکماه» در روش تقسیط (یا همان زیان نامریی 92813ریالی) کمتر است! ستون آخر جدول اخیر دلیل این نکته را نیز به روشنی نشان می‌دهد، (یک ریال اختلاف، ناشی از گرد کردن اعداد به ریال در محاسبات است).
ج - مقایسه دو روش برای تسهیلات
بلند مدت
جدول شماره (3)، نشان می‌دهد که هر چه دوره تقسیط طولانی‌تر باشد، تفاوت مبلغ سود (و نیز زیان نامریی) بیشتر می‌شود. چنانچه دیدیم، این امر ناشی از راکد ماندن بخشی از سرمایه بانک در طول زمان در روش تقسیط است. با افزایش مدت، مبلغ سرمایه راکد نیز بیشتر می‌شود. افزایش همزمان دو عامل «مدت» و «مبلغ»، که هر دو در محاسبه سود نقش دارند، موجب می‌شود این تفاوت (و آن زیان) به صورت تصاعدی افزایش یابند.
د - نتیجه گیری
1 - در جایی که بانک‌ها به عنوان وکیل سپرده‌گذاران، برای سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه مدت، بلند مدت و غیره سود علی‌الحساب و سپس سود قطعی را به صورت روز شمار محاسبه و پرداخت می‌کنند، آیا درست است که استفاده نابه‌جا از یک فرمول موجب شود تا بخشی از سرمایه بانک که در قالب «منابع» جمع‌آوری شده است، هنگام «مصرف» (یا همان اعطای تسهیلات) به صورت راکد در آید و نقش خود را به عنوان سرمایه از دست بدهد ؟ زیان نامریی ناشی از این امر چه زمانی، از چه محلی و چگونه باید جبران شود ؟
یادآوری: مشکل مزبور فقط در تسهیلات اقساطی وجود دارد. در تسهیلات غیرقسطی مانند مشارکت مدنی، حداقل سود مورد انتظار به صورت روزشمار محاسبه می‌شود.
2 - این فقط یک مثال بود. میزان زیان نامریی مورد بحث را برای تمام تسهیلات اقساطی بانک‌ها محاسبه کنیم. آنگاه، ممکن است لزوم بهینه‌سازی روش‌ها و بازنگری در فرمول‌های محاسباتی را، به ویژه در عصر بانکداری الکترونیکی جدی تر بگیریم و تمام مشکلات موجود را به حساب «ناکارآمدی مدیران» نگذاریم !
۳ - بانک‌های خصوصی و آن گروه از بانک‌های دولتی که در جریان خصوصی شدن هستند، تنها در صورت امکان استفاده از روش‌های اصولی، علمی و بهینه (و البته منطبق بر بانکداری اسلامی) خواهند توانست بازدهی مطلوب داشته باشند و به عنوان بنگاه‌های اقتصادی موفق عمل کنند.
4 - در ارزیابی‌های جهانی از وضعیت اقتصادی کشور، نرخ سود، به عنوان یک عامل بسیار مهم، مطرح است. اگر این نرخ واقعی باشد، نتایج ارزیابی‌ها نیز دقیق‌تر و مطلوب ترخواهد بود.
بنابراین، آیا بهتر نیست با استفاده از روش واقعی محاسبه سود (و با کاهش نرخ سود، البته تا حد امکان و با در نظر گرفتن تمام عوامل)، ترتیبی دهیم تا همه چیز بر مبنای واقعیت‌ها و به صورت شفاف در جریان باشد؟ انشاا...
*تحلیلگر ارشد سیستم‌های بانکی
ارسال نظر