حمید‌رضا شماخی *

در هر واحد تجاری اطلاعات مالی توسط سیستم اطلاعات حسابداری که بخش مهمی از سیستم اطلاعات مدیریت است تهیه می‌شود. این اطلاعات مالی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. دسته اول اطلاعات درون سازمانی که برای استفاده مدیریت سازمان تهیه شده و اطلاعات برون سازمانی که برای استفاده‌کنندگان خارج از سازمان نظیر دولت، بورس، بانک‌ها، وزارت دارایی، سهامداران و ... تهیه می‌شود. تهیه اطلاعات درون سازمانی موضوع علم حسابداری مدیریت و تهیه اطلاعات برون سازمانی موضوع حسابداری مالی است. اطلاعات برون سازمانی در قالب صورت‌های مالی اساسی تهیه می‌شود. استانداردهای حسابداری ناظر بر نحوه تهیه صورت‌های مالی است. صورت‌های مالی اساسی حاوی اطلاعاتی عمومی و کلی از وضعیت شرکت است که برای طیف گسترده ای از استفاده‌کنندگان که معمولا دارای دانش متعارفی از حسابداری هستند تهیه می‌شود. صورت‌های مالی اساسی در شرکت‌های بیمه شامل ترازنامه، سود و زیان، صورت گردش وجوه نقد، سودوزیان جامع و یادداشت‌های همراه است. این صور‌ت‌ها در شرکت‌های بیمه می‌تواند مبنای مناسبی برای ارزیابی آنها باشد. اما معیارهای ارزیابی مطلوب عملکرد و وضعیت مالی شرکت‌های بیمه چیست؟ برای تعیین میزان موفقیت یا عدم موفقیت شرکت‌های بیمه ‌بایستی صورت‌های مالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی در سه سطح صورت می‌گیرد:

تجزیه و تحلیل عمودی

تجزیه و تحلیل افقی

تجزیه و تحلیل نسبت‌ها

اما این تجزیه و تحلیل‌ها در شرکت‌های بیمه چگونه انجام شده و حد مطلوب آنها چه میزان است؟

تجزیه و تحلیل عمودی

در این بخش وضعیت حساب‌های صورت‌های مالی نسبت به یک حساب اصلی بررسی می شود. حساب‌های سود زیانی نسبت به حساب فروش و حساب‌های ترازنامه‌ای نسبت به جمع دارایی‌ها مقایسه می‌شود.

در شرکت‌های بیمه فروش همان پرتفوی حق بیمه است. پرتفوی عبارت است از مجموع بیمه نامه‌های صادره و معتبر یک شرکت بیمه که در اختیار بیمه‌گذاران است. فروش در شرکت‌های بیمه را می‌توان حاصل جمع بیمه‌نامه‌های صادره، حق بیمه اتکایی قبولی، کارمزد اتکایی پس از کسر بیمه نامه‌های برگشتی تعریف نمود. می‌توان نسبت هر یک از حساب‌های سود و زیانی را نسبت به جمع فروش محاسبه کرد. طبق تجارب گذشته نسبت خسارت به فروش در شرکت‌های بیمه بهتر است حداکثر ۶۰درصد باشد. از آنجا‌که درآمد شرکت‌های بیمه از محل حق بیمه‌های دریافتی آنها پوشش پیدا می‌کند، مقداری از این درآمد باید صرف پرداخت خسارت شده، مقداری دیگر برای هزینه‌های اداری تشکیلاتی و توزیع و فروش تخصیص یافته و مابقی نیز سود عملیات بیمه‌گری خواهد بود. اگر شرکت بیمه‌ای نسبت خسارت به فروش آن بالای ۶۰درصد باشد احتمالا دچار زیان خواهد شد.

معمولا هزینه‌های اداری و توزیع و فروش معادل ۲۰درصد بوده که اگر به نسبت فوق اضافه کنیم مابقی عواید حاصل از فروش، سود معقولی برای شرکت‌های بیمه خواهد بود. البته در صورت وجود و استفاده از بازارهای مناسب سرمایه‌گذاری می‌توان نسبت هزینه‌ها به فروش را بالاتر برد به طوری که سود عملیات بیمه‌گری صرفا از محل سرمایه‌گذاری‌ها تامین شود.

حساب‌های ترازنامه‌ای بایستی نسبت به جمع کل دارایی‌ها تجزیه و تحلیل شود. حساب‌ها و اسناد دریافتنی بخش عمده دارایی‌های جاری شرکت‌های بیمه را تشکیل می‌دهد، لذا بهتر است با در‌نظر‌گرفتن قابلیت وصول آنها نسبت فوق محاسبه شود به عبارتی خالص حساب‌ها و اسناد در‌یافتنی مد‌نظر قرار می‌گیرد. در ارتباط با دارایی‌های ثابت باید گفت که این دسته از دارایی‌ها پشتوانه شرکت‌های بیمه است. وجود ساختمان مناسب، اموال و اثاثیه جدید‌ و وسائط نقلیه نو منجر به ارائه خدمات بیمه‌ای بهتر به بیمه‌گذاران شده و سهم بازار هر‌شرکت بیمه را می‌تواند افزایش دهد. نسبت دارایی‌های ثابت به جمع دارایی‌ها در یک شرکت بیمه بهتر است معادل ۵۰درصد باشد. به این دلیل که تعهدات شرکت‌های بیمه که همان خسارت زیان‌دیدگان است باید بلافاصله و در صورت بروز حادثه و ایجاد خسارت به صورت نقدی پرداخت شود. بنابراین قسمتی از دارایی‌های شرکت‌های بیمه باید به صورت نقد یا شبه نقد (سرمایه‌گذاری‌ها یا دارایی‌های جاری با نقدپذیری بالا) برای پرداخت این تعهدات نگهداری شود. سرمایه‌گذاری بیش از حد در دارایی‌های ثابت به دلیل بازدهی طولانی‌مدت و قابلیت نقدپذیری پایین آنها امکان ارائه سرویس‌های مناسب به بیمه‌گذاران را کاهش می‌دهد. از طرفی دیگر وجود دارایی‌های ثابت مناسب امکان خدمات‌رسانی بهتر و ماندگاری شرکت‌های بیمه را فراهم می‌کنند. بنابراین نسبت دارایی‌های ثابت به جمع کل دارایی‌ها باید میزان معقولی باشد.

تجزیه و تحلیل افقی

در این بخش روند حساب‌ها طی دو یا چند دوره مختلف بررسی می‌شود. از طریق تعیین میزان افزایش یا کاهش حساب‌های ترازنامه‌ای و سود و زیانی می‌توان سمت‌و‌سوی و روند فعالیت سازمان را که به سمت بهبود یا تضعیف بوده را مشخص کرد. اما نکته مهم در بررسی روند فعالیت سالیانه شرکت‌های بیمه در‌نظرگرفتن میزان تورم است. هر ساله ارزش مورد بیمه در رشته‌های مختلف بیمه‌ای افزایش می‌یابد. از آنجایی که مبلغ حق بیمه حاصلضرب نرخ در ارزش مورد بیمه است، تورم سالیانه منجر به افزایش جمع کل فروش در شرکت‌های بیمه خواهد شد. برای خنثی شدن این مشکل می‌توان به همراه افزایش مبلغ فروش‌، افزایش یا کاهش تعداد بیمه‌نامه‌ها را نیز مورد بررسی قرار داد. به طوری که اگر افزایش در میزان فروش با افزایش در تعداد بیمه‌نامه‌های صادره همراه باشد روند فعالیت رو به بهبود است. بهتر است نرخ رشد یا کاهش سود سالیانه در شرکت‌های بیمه با توجه به ضریب خسارت (نسبت خسارت به حق بیمه) مورد بررسی قرار گیرد.

اگر رشد سود همراه با افزایش یا حداقل عدم تغییر در ضریب خسارت شرکت بیمه یا صرفه جویی در هزینه‌های اداری و تشکیلاتی و پرسنلی باشد‌، می‌توان به تداوم سود‌آوری و حفظ سهم بازار امیدوار بود. به عبارتی ارائه خسارت مناسب به بیمه‌گذاران زیان‌دیده که در ضریب خسارت متجلی می‌شود، شرط دوام و بقای یک شرکت بیمه است.

تجزیه و تحلیل نسبت‌های مالی این نسبت‌ها به صورت زیر بررسی می‌شود:

الف) نسبت‌های نقدینگی

نسبت جاری و نسبت سریع (آنی) که نشان‌دهنده قابلیت نقدپذیری و پرداخت سریع تعهدات شرکت‌های بیمه است باید از حد معقولی برخوردار باشد. ولی نباید از نظر دور داشت که این دسته از دارایی‌ها دارای بازدهی کم هستند. بنابراین باید یک تناسبی بین میزان تعهدات شرکت‌های بیمه و هزینه فرصت از دست رفته ناشی از سرمایه‌گذاری‌های وجوه نقد در شرکت‌های بیمه برقرار گردد.

ب ) نسبت‌های اهرمی

این نسبت‌ها نشان‌دهنده میزان استفاده شرکت‌ها از منابع مالی خارجی (بدهی‌ها) است. هر‌چه این نسبت بالاتر باشد هزینه بدهی افزایش خواهد یافت. بهتر است هزینه بدهی و هزینه سرمایه (هزینه تامین مالی از طریق حقوق صاحبان سهام) تا حد ممکن کاهش داده شود. به نظر می‌آید میزان بهینه میزان بهینه نسبت‌های اهرمی در یک شرکت بیمه حداکثر ۵۰درصد است. با توجه به ماهیت عملیات بیمه‌گری بالاتر بودن این نسبت منجر به افزایش هزینه‌های بدهی و احتمالا عدم‌توانایی ایفای تعهدات شرکت‌های بیمه خواهد شد.

ج) نسبت‌های سودآوری

این نسبت‌ها تناسب سود یک واحد تجاری به فروش‌، دارایی‌ها و حقوق صاحبان سهام را نشان می‌دهد و می‌تواند بیانگر میزان بازدهی یک شرکت بیمه باشد‌. هدف اصلی شرکت‌های بیمه، خدمت‌ر‌سانی بهینه به بیمه‌گذاران است. در‌حال‌حاضر شرکت‌های بیمه‌ای در دنیا قسمت عمده سود خود را از طریق سرمایه‌گذاری‌ها به دست می‌آورند و تمام حق بیمه دریافتی را بصورت خسارت به بیمه‌گذاران خود پرداخت می‌کنند. هرچه نسبت‌های سودآوری در یک شرکت بیمه به شرط حفظ سهم بازار و عدم کاهش ضریب خسارت‌، بالاتر باشد بهتر است.

د) نسبت‌های فعالیت

محاسبه میزان گردش حساب‌های دریافتنی، متوسط دوره وصول مطالبات، گردش مجموع دارایی‌ها از دسته نسبت‌های فعالیت است. هرچه این نسبت‌ها در یک شرکت بیمه بالاتر باشد وضعیت بهتری را نشان می‌دهد.

هریک از نسبت‌ها و تجزیه‌تحلیل‌های فوق را می‌توان با اطلاعات واقعی محاسبه و با مقایسه آنها با سال قبل و شرکت‌های مشابه میزان بهبود یا تضعیف یک شرکت بیمه را تعیین کرد.

*فوق لیسانس حسابداری