بازگشایی کسب‌وکارهای بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان و کنترل نسبتا موفق پاندمی کرونا سبب شده است تا این بخش از اقتصاد این کشور نسبت به فصل دوم عملکرد بهتری را به ثبت برساند. پیش‌بینی دولت عربستان آن است که اقتصاد این کشور پس از ثبت انقباضی ۷/ ۳ درصدی در پایان سال ۲۰۲۰، سال آینده با ثبت رشد مثبت ۲/ ۳درصدی بخشی از ضررهای وارده کرونا به اقتصاد این کشور را جبران کند.

پنجمین فصل متوالی انقباض

آمارهای منتشر شده نشان می‎دهد، تولید ناخالص داخلی عربستان سعودی برای پنجمین فصل متوالی با انقباض همراه بوده است. تحلیلگران دلایل مختلفی را برای این رکود بی‌سابقه عنوان کرده‌اند؛ با شیوع ویروس کرونا و کاهش تقاضای نفت و متعاقبا کاهش قیمت طلای سیاه، اقتصاد عربستان که وابستگی زیادی به فروش نفت دارد و به نوعی اقتصادی تک محصولی به حساب می‌‎آید با کاهش چشمگیر درآمدهای نفتی مواجه شده است.

 از سوی دیگر یکی از دلایل انقباض‌های متوالی اقتصاد عربستان، تعهد این کشور به اوپک برای کاهش تولید و فروش نفت بوده است که این دلیل نیز سبب کاهش صادرات نفت عربستان شده است. البته آمارها حکایت از آن دارد که بخش غیرنفتی عربستان در این دوره تا حدودی بهبود داشته است. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که بخش غیرنفتی اقتصاد عربستان، موتور اصلی ایجاد شغل در اقتصاد این کشور است. گزارش اقتصاد کلانی که نهادهای رسمی عربستان در این مورد منتشر کرده‌اند، نشان می‌دهد که تولید ناخالص داخلی این کشور در فصل سوم سال‌جاری میلادی نسبت به دوره مشابه سال قبل از خود ۶/ ۴ درصد منقبض شده است.  البته با اینکه برای پنجمین فصل متوالی اقتصاد عربستان کوچک شده است، اما آمار سه ماه سوم نسبت به فصل قبل از خود بهبود نسبی را نشان می‌دهد.  اقتصاد عربستان در سه ماه میان ماه‌های آوریل و جولای با انقباضی ۷ درصدی مواجه شده بود که در اوج دوره پاندمی کرونا رقم خورده بود و عملکرد سه ماهه سوم نشان می‌دهد اقتصاد عربستان مانند بسیاری از اقتصادهای دیگر تا حدودی توانسته است از اوج بحران فاصله بگیرد.

انقباض شدید بخش نفتی

بخش نفتی اقتصاد عربستان در این دوره با انقباضی ۲/ ۸ درصدی مواجه شده است که این بزرگ‌ترین افت این بخش از اقتصاد عربستان حداقل از زمانی است که بلومبرگ اقدام به تجمیع داده‌های اقتصاد عربستان یعنی از سال ۲۰۱۱ کرده است.

این افت شدید اقتصاد نفتی عربستان حاصل محدودیت‌هایی است که سازمان اوپک در عرضه نفت برای افزایش قیمت آن اعمال کرده است؛ با اینکه اقدام اوپک توانسته است قیمت هر بشکه نفت خام برنت را تا ۵۱ دلار افزایش دهد، اما هنوز بازدهی قیمت نفت از ابتدای سال ۲۰۲۰ تاکنون، افت ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد. اما میزان کوچک شدن بخش غیرنفتی اقتصاد عربستان به شدت بخش نفتی آن نبوده است. آمارها نشان می‌دهد این بخش از اقتصاد عربستان در سه ماه سوم سال فقط ۱/ ۲ درصد کوچک شده است و این در حالی است که فصل قبل از آن اقتصاد غیرنفتی عربستان انقباضی ۲/ ۸ درصدی را رقم زده بود. یکی از مهم‌ترین دلایل بهبود وضعیت بخش غیرنفتی اقتصاد عربستان، اقدامات دولت در راستای برداشتن محدودیت‌های کرونایی و بازگشایی کسب‌وکارها است. میزان رشد کلی تولید ناخالص داخلی عربستان به مقدار کمی بدتر از میزانی است که پیش‌بینی می‌شد؛ پیش‌بینی‌ها حکایت از آن داشت که اقتصاد عربستان در فصل سوم سال‌جاری با انقباضی ۲/ ۴ درصدی مواجه شود در حالی که رشد محقق شده به مقدار ۴/ ۰ واحد درصد بدتر از پیش‌بینی‌ها بوده است.

بحران دوگانه عربستان

بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، در سالی که در حال اتمام است با بحرانی دوگانه مواجه شده است؛ از طرفی اقتصاد عربستان مانند تمامی‌ اقتصادهای دیگر جهان از صدمات پاندمی کرونا در امان نبوده است و از طرف دیگر کاهش قیمت نفت، درآمد و همچنین بخش غیرنفتی اقتصاد این کشور را بیش از پیش تحت فشار قرار داده است. در بازه زمانی میان ماه‌های جولای و سپتامبر، عربستان به طور متوسط ۸/ ۸ میلیون بشکه نفت استخراج کرده است در حالی که در سه ماه قبل از آن متوسط استخراج روزانه نفت عربستان ۳/ ۹ میلیون بشکه بوده است. همچنین میزان میانگین استخراج روزانه نفت عربستان در فصل سوم سال ۲۰۱۹، ۴/ ۹ میلیون بشکه بوده است. در ماه مه ‌اوپک پلاس، که اتحادی است میان کشورهای اعضای اوپک و دیگر کشورهای نفت خیز جهان از جمله روسیه، میزان تولید نفت خود را کاهش داد، میزان تولید نفت عربستان که در سه ماه دوم سال‌جاری وضعیت خوبی داشت، روند نزولی خود را آغاز کرد.

عملکرد موفق در کنترل کرونا

بهبود بخش غیرنفتی عربستان در فصل سوم نسبت به فصل دوم سال‌جاری میلادی، بیشتر از همه چیز بازتاب دهنده بازگشت نسبی شرایط کسب‌وکارهای بزرگ‌ترین اقتصاد جهان عرب به وضعیت نرمال و موفقیت این کشور در کنترل کرونا بوده است. مقامات عربستانی از ماه مه تاکنون محدودیت جدیدی را به علت پاندمی کرونا وضع نکرده‌اند.  این در حالی است که عربستان پس از ایران و عراق بیشترین تعداد رسمی مبتلایان به کرونا در خاورمیانه را به ثبت رسانده است، اما سیاست‌گذاری‌های مقامات عربستانی به گونه‌ای بوده که توانسته از موج جدید پاندمی در این کشور جلوگیری کند. بسیاری از رستوران‌ها، مراکز خرید بزرگ و باشگا‌ه‌های ورزشی مجددا فعالیت‌های خود را از سر گرفته‌اند و واکسیناسیون در این کشور نیز آغاز شده است. تمام این عوامل نشان می‌دهد در صورتی که مقامات عربستانی به‌دلیل ثبات در نرخ ارز دست به اقدام انقباضی شدیدی نزنند، بخش غیرنفتی اقتصاد عربستان می‌تواند مسیر ریکاوری خود را به خوبی طی کند.

فشار اقدامات انقباضی بر رشد اقتصادی

بسیاری از تحلیل‌گران اقتصادی اقدامات ریاضتی و انقباضی سیاست‌گذاران عربستانی از جمله کاهش هزینه‌ها و سه برابر شدن مالیات ارزش افزوده در این کشور را مانعی بزرگ بر سر راه ریکاوری رشد اقتصادی عربستان می‌دانند. مقامات عربستانی به‌دلیل کاهش درآمدهای نفتی این کشور و همچنین برای حفاظت از ارزش ارز میخکوب شده خود در برابر دلار آمریکا، دست به اقدامات انقباضی زده‌اند. محمد الجدعان وزیر دارایی عربستان هفته گذشته اعلام کرد که سیاست‌های مالی در اولویت دولت این کشور قرار دارد و انتظار می‌رود کسری بودجه این کشور از ۱۲ درصد در سال ۲۰۲۰، به ۹/ ۴ درصد در سال آینده کاهش پیدا کند. دولت عربستان پیش‌بینی کرده است که در سال‌جاری به‌دلیل شیوع پاندمی کرونا و کاهش قیمت نفت، بزرگ‌ترین اقتصاد جهان عرب با انقباضی ۷/ ۳ درصدی مواجه شود و در سال آینده بتواند با رشد مثبت ۲/ ۳ درصدی بخشی از این کوچک شدن را جبران کند.