گروه بازار پول: آخرین آمارها نشان می دهد که رشد ماهانه شاخص بهای صادراتی در فروردین سال جاری معادل ۴/ ۴ درصد بوده که این رقم بیشترین میزان طی یک سال و سه ماه گذشته است. این روند در تغییرات ماهانه فصل زمستان سال قبل همواره نزولی بوده است. بررسی ها نشان می دهد که دو عامل قوی و ضعیف در رشد مثبت ماهانه شاخص بهای صادراتی موثر بوده است. نکته نخست رشد ۱/ ۴ درصدی گروه پتروشیمی بوده که این روند پس از هفت ماه روند نزولی به وقوع پیوسته است. علاوه بر این، در فروردین ماه رشد ۷/ ۰ درصدی بهای دلار در بازار آزاد نیز عامل دوم برای مثبت بودن رشد شاخص بهای صادراتی بوده است.

رکوردشکنی در یک سال و یک فصل

آخرین آمارها نشان می‌دهد که شاخص بهای صادراتی در نخستین ماه سال جاری به ۴/ ۲۱۱ واحد رسیده است، این شاخص در اسفند ماه سال قبل معادل ۸/ ۲۰۶ واحد گزارش شده بود. در نتیجه رشد ماهانه این شاخص معادل ۲/ ۲ درصد بوده است. این در حالی است که طی سه ماه قبل از آن (سه ماه پایانی سال ۹۴)، تغییرات ماهانه این شاخص همواره منفی بوده است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این افزایش ماهانه که پس از چند ماه روند نزولی رخ داده بیشترین مقدار در یک سال و سه ماه گذشته بوده است. در آذر ماه سال ۹۳ رشد ماهانه شاخص بهای صادراتی معادل ۹/ ۳ درصد گزارش شد، از آن به بعد، روند شاخص و تغییرات ماهانه همواره کمتر از رقم آذر ماه بود و در اکثر ماه‌ها روند منفی مقابل رشد ماهانه شاخص ثبت می‌شد. در ۱۲ ماه سال ۹۴، میانگین رشد ماهانه شاخص بهای صادراتی معادل منفی ۶/ ۱ درصد گزارش شده بود که نشان می‌دهد مسیر شاخص بهای صادراتی در اکثر ماه‌های سال قبل نزولی بوده است. اما آمار نخستین ماه سال جاری نشان می‌دهد که شاخص مذکور تغییر مسیر داده است.

تعدیل رشد نقطه‌به‌نقطه

تغییر مسیر شاخص بهای صادراتی در رشد نقطه‌به‌نقطه آن نیز مشهود است. مطابق آمارها رشد نقطه‌به‌نقطه شاخص صادراتی در فروردین‌ماه معادل منفی ۳/ ۱۳ درصد بوده است. این رقم اگرچه هنوز منفی است، اما در فروردین‌ماه نسبت به ماه‌های قبل از میزان منفی بودن آن کاسته شده است. به‌نوعی می‌توان حرکات تعدیلی را در ماه فروردین مشاهده کرد. مطابق آمارها رشد نقطه‌به‌نقطه شاخص بهای صادراتی در اسفندماه سال قبل ۱/ ۱۸ درصد بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این رقم در اسفند ماه سال ۹۳ به زیر صفر نزول کرد و همواره در سطح زیر صفر نوسان می‌کرد. اما احتمال دارد با تغییر روند شاخص، این مقدار در نیمه دوم سال جاری به روند مثبت خود بازگردد.

اما در حالی که روند تغییرات شاخص در متغیرهای ماهانه و نقطه‌به‌نقطه شاخص بهای صادراتی مشخص بوده، این تغییر روند در رشد متوسط، محسوس نبوده است. این موضوع به‌دلیل آن است که رشد متوسط، دارای حافظه بیشتری است و تغییرات منفی شاخص بهای صادراتی هنوز در حافظه شاخص اثرگذار است. آخرین آمارها حاکی از آن است که در ۱۲ ماه منتهی به فروردین سال جاری نسبت به دوازده ماه منتهی به فروردین سال ۱۳۹۴ میزان شاخص ۱/ ۱۶ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که رشد متوسط شاخص بهای صادراتی در سال ۱۳۹۴ (۱۲ماه منتهی به اسفند ۹۴) نسبت به متوسط سال ۱۳۹۳ معادل منفی ۱۶ درصد بوده است.

عوامل موثر در رشد شاخص

شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران یکی از انواع شاخص‌های قیمت است که تغییرات سطح عمومی قیمت کالاهای غیرنفتی صادراتی را نشان می‌دهد. به لحاظ ماهیت این شاخص بر مبنای بازار صادرات محاسبه می‌شود. عوامل موثر بر شاخص صادراتی را می‌توان «تقاضا و کشش بازار جهانی»، «امکانات داخلی»، «تبلیغات»، «ویژگی‌های اقتصادی بازار جهانی» و «قوانین و سیاست‌های داخلی و خارجی موثر در بازرگانی» عنوان کرد. این عوامل قیمت محصولات صادراتی را در بازارهای جهانی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اما علاوه بر قیمت جهانی کالاهای صادراتی، نرخ ارز در بازار آزاد نیز در شاخص بهای صادراتی نقش دارد. در گزارش بانک مرکزی، قیمت ارزی کالاهای صادر شده به ریال تبدیل می‌شود و «نوسانات نرخ آزاد ارز» بر شاخص بهای صادراتی موثر است؛ بنابراین می‌توان عنوان کرد که « نرخ آزاد ارز» و «تغییر قیمت کالاهای صادراتی داخلی در بازار‌های جهانی» دو عامل اصلی در محاسبه شاخص صادراتی است.

رشد نسبی دلار

در حال حاضر دو عامل اثرگذار در مثبت شدن رشد شاخص بهای صادراتی را نیز می‌توان اثر ارزی و اثر تغییر قیمت محصولات پتروشیمی دانست. به گزارش بانک مرکزی،‌ در فروردین‌ماه نسبت به‌‌ماه قبل شاخص بهای دلار معادل ۷/ ۰ درصد رشد کرده و نرخ یورو نیز طی این ماه ۸/ ۲ درصد رشد را پشت‌سر می‌گذارد. کارشناسان معتقدند که در صورت تعدیل بهای ارز متناسب با نرخ تورم داخل و خارج، قدرت رقابت صادر‌کنندگان در مقابل با سایر رقبای خارجی حفظ خواهد شد و یک علامت مثبت، برای صادرات محسوب می‌شود. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته، ثابت نگه داشتن نرخ ارز باعث شده بود که بسیاری از صادرکنندگان توان رقابت با سایر رقبا را از دست بدهند و از سوی دیگر، صرفه واردات نسبت به صادرات بیشتر باشد. روندی که به تعطیلی بسیاری از بنگاه‌های کوچک و متوسط منجر شد و بسیاری از بنگاه‌های بزرگ را با ضررهای هنگفت روبه‌رو کرد. در سال‌های اخیر، سیاست‌های ارزی به‌گونه‌ای تعریف شده که اثری از تثبیت قیمتی ماه‌های قبل دیده نمی‌شود و نرخ دلار در بازار آزاد تقریبا متناسب با تورم تعدیل شده است، هر چند که کارشناسان معتقدند در حال حاضر نرخ تعادلی دلار، بالاتر از سطح فعلی است و باید برای حمایت از صادرات کشور، قدری بیشتر از سیاست‌های ارزی بهره برد. نرخ دلار در فروردین‌ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳/ ۵ درصد رشد کرده است، این در حالی است که در فروردین‌ماه نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه معادل ۴/ ۷ درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که نرخ رشد واقعی ارز هنوز منفی است.

رشد مثبت پتروشیمی پس از یک نیم‌سال

یکی دیگر از عوامل اثرگذار در رشد شاخص بهای صادراتی، افزایش بهای محصولات پتروشیمی بوده است، البته این روند به‌دلیل افزایش نسبی بهای نفت رخ داده است. مطابق آمارها قیمت نفت برنت از میانه ژانویه سال جاری از کف ۲۹ دلار در هر بشکه فاصله گرفته و به بالای ۴۵ دلار در ماه مه رسیده است. این روند باعث شده که ارزش برخی از محصولات پتروشیمی نیز در بازار جهانی افزایش یابد. در این خصوص آمارهای بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد که فروردین‌ماه سال جاری ۱/ ۴ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که در همه ماههای نیمه دوم سال گذشته در رشد شاخص پتروشیمی منفی بوده است. همچنین در اسفند ماه این سال رشد ماهانه شاخص بهای صادراتی منفی ۱/ ۳ درصد گزارش شده بود. روند نزولی قیمت نفت در ماه‌های گذشته باعث شده بود که ارزش مواد پتروشیمی نیز در مسیر نزولی قدم بگذارد، اما با توجه به اینکه قیمت نفت در ماه‌های اخیر روند صعودی داشته، این موضوع باعث شده که ارزش محصولات پتروشیمی نیز با یک وقفه زمانی رشد کند.

افزایش ارزش روغن‌ها و مواد معدنی

شاخص بهای صادراتی از ۱۵ گروه اصلی تشکیل شده که هر یک از گروه‌ها با توجه به اهمیت خود دارای وزن مشخصی است. در بین گروه‌ها، افزایش بهای گروه «چربی‌ها و روغن‌های حیوانی و نباتی» بسیار قابل توجه بود. بهای این گروه طی یک ماه ۲/ ۴۷ درصد افزایش یافته این در حالی است که تغییرات ماهانه دیگر گروه‌ها از ۵ درصد تجاوز نکرده است. هرچند که این گروه به لحاظ وزنی اثر قابل‌توجهی در شاخص بهای کل ندارد و وزن این گروه تنها معادل ۳۶/ ۰ درصد (از ۱۰۰ درصد) بوده است. یکی از گروه‌های مهم که در شاخص بهای صادراتی وزن قابل‌توجهی دارد، محصولات معدنی است. بر اساس آمارها رشد ماهانه این گروه معادل ۳/ ۳ درصد گزارش شده است. در این گروه سنگ فلزات افزایشی معادل ۳/ ۳ درصدی در ماه فروردین داشته، هرچند که ارزش سنگ فلزات نسبت به مدت مشابه سال قبل ۸/ ۱۴ درصد کاهش یافته است. در گروه محصولات معدنی، «سوخت‌های معدنی» که یک چهارم وزن کل شاخص را تشکیل می‌دهد طی یک ماه ۹/ ۳ درصد افزایش یافته است. رشد نقطه‌به‌نقطه این گروه اما معادل منفی ۳۸درصد گزارش شده است. یکی دیگر از گروه‌های مهم شاخص بهای صادراتی «محصولات صنایع شیمیایی و صنایع وابسته به آن» است. این گروه یک پنجم از وزن کل شاخص را تشکیل می‌دهد و در فروردین‌ماه رشد ۲/ ۳ درصدی را پشت‌سر گذاشته است، البته تمامی کالاهای این گروه دارای رشد متوازن نبوده و برخی از کالاها مانند محصولات شیمیایی غیرآلی طی یک ماه دارای رشد منفی ۴/ ۲ درصدی بودند، اما در این گروه «کودها» با رشد ۹/ ۱۶ درصدی طی یک ماه اثر قابل‌توجهی در مثبت شدن روند گروه داشته‌اند.

احیای ارزش صادرات در آغاز بهار