کیف پول الکترونیک و موانع گسترش آن
با توجه به رشد روزافزون نقدینگی و اثرات آن بر بازار پولی و مالی کشور و به‌تبع آن افزایش حجم پول خرد در جریان و افزایش دادوستد عموم مردم از طریق خدمات پرداخت‌های خرد، بانک‌ها باید برای سرمایه‌گذاری در این فعالیت اقتصادی به نحو مناسبی برنامه‌ریزی کنند تا چرخه مدیریت پول تکمیل شود.

کیف پول الکترونیکی در دنیا ابزار شناخته شده و پرکاربردی است ولی در کشور ما با وجود تلاش‌های صورت گرفته از طرف بانک مرکزی و برخی از بانک‌های خصوصی، هنوز به بلوغ کامل نرسیده و باید در جهت فرهنگ‌سازی، ایجاد زیرساخت مناسب و توسعه ابزارهای مناسب اقدام کرد. بدیهی است یک حرکت ملی نیازمند تدوین نقشه راه مناسب و تهیه آیین‌نامه‌ها و سرمایه‌گذاری و دستورالعمل‌های بسیار دقیق است که باید در سطح کشور تدوین و اجرا شود، همچنین برای انتفاع مطلوب مردم و بانک‌ها و اقتصاد کشور از این خدمت، لازم است که چرخه کاملی از آن تعریف شود و برنامه‌های موردنیاز به اجرا گذاشته شوند.برای اطمینان از تحقق این هدف می‌توان از ظرفیت نظارتی مراکز بالادستی و تجربیات موردنیاز سایر کشورها بهره برد.

بانک انصار به‌منظور سامان‌دهی پرداخت‌های خرد و برای گسترش کیف پول الکترونیکی، فعالیت خود را روی کارت‌های شهروندی در تعدادی از شهرهای ایران متمرکز کرده است. در این راستا این بانک از سال 1381 ابتدا با به‌کارگیری کارت‌های ترکیبی با نوار مغناطیسی و تراشه هوشمند، کیف پول الکترونیکی را به‌صورت غیر برخط به‌کار گرفت و از سال 1388 کارت شهروندی را در حوزه حمل‌ونقل در شهرهای شیراز، سنندج، یزد، ساری، دورود، بافق، اردکان، اندیمشک، دزفول و ساوه جایگزین کارت‌های قدیمی کرد و هم‌اکنون مبادی ذی‌ربط بانک از طریق کارت‌های هوشمند مبلغ‌دار غیرتماسی (Contactless) درحال ارائه خدمات به آحاد مردم بوده است. برنامه‌های آتی بانک نیز تمرکز بر افزایش خدمات قابل ارائه روی کیف پول الکترونیکی متمرکز شده است.در 10 سال گذشته تعداد کارت‌های پرداخت بانک‌ها حدود 4000 درصد رشد داشته‌اند و حجم معاملات پولی نیز در این حوزه از مبلغ 21هزار تریلیون ریال در سال، گذشته است که پرداخت‌های پول خرد در این حجم معاملات مبلغ چشمگیری را تشکیل می‌دهند.

مشکلات به‌کارگیری کیف پول الکترونیکی عبارتند از:
- عدم فراگیری صدور کارت توسط بانک‌های مختلف کشور
- محدود بودن ابزار و تجهیزات شارژ کارت
- عدم توسعه تجهیزات و دشارژ یا ابزار پرداخت از طریق کارت
- نبود سوئیچ تبادل اطلاعات بین بانکی
- رقابت ناصحیح در کسب سهم بازار به‌جای ایجاد خدمات و سرویس‌های مبتنی بر مشارکت و همکاری بانک‌ها برای بهره‌برداری جامعه از آن

سیستم کیف پول الکترونیک نیز مانند سیستم کارت بانکی فعلی نیازمند صدور کارت و پشتیبانی از طرف بانک عامل و هزینه کرد اعتبار زیر ساخت تجهیزات و دشارژ در مراکز مربوطه است با این تفاوت عمده که کارت بانکی فعلی سیستمی بر خط (On line) دارد و سیستم کیف پول الکترونیکی به‌صورت غیربرخط (Off line) کار می‌کند یعنی ابتدا باید کارت کیف پول الکترونیکی توسط تجهیزاتی شارژکننده، به‌عنوان مثال دستگاه خودپرداز، شارژ شود ولی برای انجام عملیات تراکنشی آن نیاز به ارتباط مستقیم با بانک نیست بنابراین نمی‌توان از شبکه فعلی موجود در کشور برای اجرای کیف پول الکترونیکی استفاده کرد. پس برای تبادل اطلاعات پول بین صادرکنندگان کارت و بازگشت پول مراکز خدماتی، باید سوئیچ تبادل اطلاعات در کشور ایجاد شود.

در حال حاضر برخی بانک‌ها در این حوزه فعالیت کرده‌اند و در این روش باید صادرکننده، مصرف‌کننده و خدمات‌دهنده جملگی از طریق یک بانک واحد فعالیت کنند که در این‌صورت تنوع کارت کاربرد ندارد و توسعه این طرح را با مشکل روبه‌رو می‌سازد.در نتیجه این طرح در کشور به‌صورت جزیره‌ای اجرا می‌شود و هر شهر مستقل از شهر دیگر از این خدمات بهره‌مند می‌شوند. درحال حاضر هر بانک به‌صورت جدا از بانک دیگر به ارائه این خدمات می‌پردازد و هیچ‌گونه هماهنگی و پیوستگی میان آنها وجود ندارد و نمی‌تواند داشته باشد و اینکه یک کارت نمی‌تواند در کل کشور قابل استفاده باشد یا کارت بانکی با تجهیزات بانک دیگر کارآیی ندارد، پس جغرافیای طرح محدود بوده و متضمن هزینه‌های سنگین خواهد بود، بنابراین ضروری است این طرح به‌عنوان طرح ملی در نظر گرفته شود و با حمایت دولت محترم و نظام بانکی به منظور ارائه خدمتی ارزشمند به مردم لایق کشورمان در کل کشور توسعه یابد.

جمع‌بندی و پیشنهاد
۱- به‌جای رقابت‌های ناصحیح و از بین بردن سهم بازار دیگران بهتر است بازاری بزرگ برای ارائه خدمات مردمی ایجاد شود تا صاحبان مشاغل و ارائه‌کنندگان خدمات با استفاده از روش‌های نوین دادوستد پولی و آحاد مردم و خدمت‌گیرندگان با استفاده از ابزار پولی مدرن و سیستم بانکی به‌عنوان پشتیبان و عامل این طرح همگی از منافع آن بهره‌بردای کنند.
2- سیستم سوئیچ بین بانکی به‌منظور تبادل تراکنش‌های بانک‌های مختلف با حمایت و پشتیبانی بانک مرکزی ایجاد و راه‌اندازی شود.
۳- با سرمایه‌گذاری سیستم بانکی کشور ابزار و تجهیزات مربوطه شامل کارت، تجهیزات صدور و شارژ و تجهیزات هزینه‌کرد آن در کشور توسعه یابد.

علی رضازاده
معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات بانک انصار