لزوم تغییر در روش‌های نظام پرداخت
سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (Electronic Payment system) از نظر مبلغ و ارزش پرداخت به سه گروه «پرداخت‌های الکترونیک کلان»، «پرداخت الکترونیک متوسط» و «پرداخت‌های الکترونیک خرد» تفکیک می‌شود و بر اساس آن رویه‌ها، دستورالعمل‌ها و روش‌های ویژه خود را دارند. سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) از طریق دریچه‌ها و درگاه‌های ارائه خدمات الکترونیکی مانند شعب بانک، اینترنت (Internet)، تلفن همراه (Mobile)، خودپرداز (ATM) و کارت خوان‌های فروشگاهی (EFT-POS) توسط مشتریان استفاده می‌شود. سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) از سال ۱۳۸۲ با سرعت چشمگیری در کشور ما گسترش پیدا کرد و این گسترش به‌گونه‌ای است که امروزه استفاده از سامانه‌های پرداخت الکترونیکی جزء لاینفک داد و ستد پولی کشورمان شده است که بدون آن داد و ستد پولی در کسب‌و‌کار روزانه غیر‌ممکن است و این امر باعث کاهش هزینه چاپ اسکناس، سهولت و تسریع در پرداخت‌های خرید و پرداخت‌های قبوض و.
سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (Electronic Payment system) از نظر مبلغ و ارزش پرداخت به سه گروه «پرداخت‌های الکترونیک کلان»، «پرداخت الکترونیک متوسط» و «پرداخت‌های الکترونیک خرد» تفکیک می‌شود و بر اساس آن رویه‌ها، دستورالعمل‌ها و روش‌های ویژه خود را دارند. سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) از طریق دریچه‌ها و درگاه‌های ارائه خدمات الکترونیکی مانند شعب بانک، اینترنت (Internet)، تلفن همراه (Mobile)، خودپرداز (ATM) و کارت خوان‌های فروشگاهی (EFT-POS) توسط مشتریان استفاده می‌شود. سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) از سال 1382 با سرعت چشمگیری در کشور ما گسترش پیدا کرد و این گسترش به‌گونه‌ای است که امروزه استفاده از سامانه‌های پرداخت الکترونیکی جزء لاینفک داد و ستد پولی کشورمان شده است که بدون آن داد و ستد پولی در کسب‌و‌کار روزانه غیر‌ممکن است و این امر باعث کاهش هزینه چاپ اسکناس، سهولت و تسریع در پرداخت‌های خرید و پرداخت‌های قبوض و.... شده
است.
پرداخت‌ها در سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) از طریق شناسه بانکی ایران (شبا) در واقع حساب بانکی مشتری و شماره کارت بانکی مشتری در کشور انجام می‌گیرد. سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) که از طریق شناسه بانکی ایران (شبا) قابلیت استفاده را دارند عبارتند از سامانه پایاپای لکترونیکی (پایا)»، «سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا)». این دو سامانه وظیفه انتقال الکترونیکی وجوه بین بانکی را به عهده دارند، تفاوت این دو سامانه به شرح زیر است:
پایا، دستورات پرداخت الکترونیکی را در فواصل زمانی خاصی در روز، پردازش می‌کند که در واقع به‌صورت شبه لحظه‌ای (Semi online) انجام می‌گیرد. در پایا پرداخت‌های الکترونیک خرد تا متوسط و کلان را می‌توان انجام داد.«سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا)» دستور پرداخت لحظه‌ای را پردازش می‌کند و حداقل مبلغ قابل قبول 15 میلیون تومان است، از این سامانه برای پرداخت‌های الکترونیکی متوسط و کلان لحظه‌ای استفاده می‌شود.
سامانه پرداخت الکترونیکی (EPS) که از طریق کارت بانکی پردازش می‌شود عبارتند از «سامانه حواله الکترونیکی بین بانکی (سحاب)»، «فروشگاه‌های مجازی (اینترنت)»، تلفن همراه (Mobile)»، «خودپرداز (ATM)»، «تلفن ثابت» و «سامانه‌های تلفنی خاص مانند 1818 و 1521 و...» تمام سامانه‌های فوق محدودیتی ندارند به جز سحاب که حداکثر 3 میلیون تومان از طریق سامانه اینترنت و خودپرداز و 15 میلیون تومان از طریق سامانه سحاب در شعب قابلیت جابه‌جایی پول را دارد. سامانه‌های مذکور در کشور بر عکس کشورهای دیگر توانایی پرداخت‌های الکترونیکی خرد، متوسط و کلان را دارند که گواه این امر آمار شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) است.در سال 1393 در شاپرک مبلغ 296,9 تریلیون ریال برای 363,7 میلیون تراکنش انجام شده است و نکته قابل توجه این که بودجه کشور در همین سال، یعنی سال 1393 مبلغ 330,8 تریلیون ریال بوده است.اما فقط 20 درصد تراکنش‌ها مبلغی بیشتر از 500,000,000 ریال (50 میلیون تومان) است.
«چالش مهم در نظام پرداخت الکترونیکی کشور عدم مرزبندی بین تراکنش‌های خرد، متوسط و کلان است» و همان‌طور که اشاره شد بر خلاف نظام پرداخت بین‌المللی در ایران از مبالغ کوچک تا رقم‌های بزرگ و کلان پردازش می‌شود. بر اساس تعریفی که در ذات کیف پول الکترونیکی (e-wallet) وجود دارد این امکان برای پرداخت‌های کسب‌و‌کارهای خرد در جامعه است مانند «کرایه اتوبوس»، «کرایه قطار شهری»، «کرایه تاکسی»، «هزینه پارکینگ» و ...
ویژگی‌ها و خصوصیات کیف پول الکترونیکی (e-wallet) به‌گونه‌ای است که آن را در گروه پیش پرداخت قرار می‌دهد، یعنی قبل از استفاده وجه پول (مقداری) از طریق موسسه‌های مالی در آن واریز شده و پس از استفاده مبلغ خرید یا هزینه خدمت از آن کسر می‌شود و با تمام شدن وجه آن برای استفاده مجدد باید شارژ بشود و معمولا بدون نام است، در واقع به‌صورت لحظه‌ای شارژ شده و به‌صورت لحظه‌ای از مبلغ آن در نقطه اخذ خدمت وجه ارزش خدمت از آن کسر می‌شود و معمولا در پایان روز مبلغ کسر شده از کارت تجمیع شده به موسسه مالی مربوطه شارژ‌کننده، جهت واریز به حساب ارائه‌دهنده خدمت ارسال می‌شود.ویژگی و خصوصیت کیف پول الکترونیکی، پردازش غیر‌لحظه‌ای (Offline) آن در زمان پرداخت است و به‌خاطر ذات غیر‌لحظه‌ای (offline) بودن پردازش، مغایرت ایجاد می‌شود و این مغایرت نارضایتی برای مصرف‌کنندگان کارت ایجاد می‌کند.
روش شارژ کیف پول الکترونیکی (e-wallet) مانند کارت هدیه برای موسسه‌های مالی صادر‌کننده آن خیلی جذاب است چون مبالغ ارزشمندی دریافت کرده و مشتری در طول یک دوره زمانی از آن استفاده می‌کند و براساس استفاده وجوه آن را پرداخت می‌کند.با رونق و گسترش نظام پرداخت الکترونیکی در کشور استفاده از کیف پول الکترونیکی (e-wallet) همواره مطرح بوده و در بانک مرکزی طرحی به‌نام «کیپا» مطرح شده که پایه آن استفاده از کارت‌های هوشمند بوده و هنوز اجرایی نشده، نسخه جدید آن به‌نام «کیپا 2» که پایه‌اش استفاده از تلفن‌های هوشمند است، به‌وجود آمد که با وجود بیش از 22میلیون تلفن هوشمند در دست مردم شاید راه‌حل منطقی و مناسبی باشد.
دلایل رونق نگرفتن کیف پول
عدم رونق گرفتن کیف پول الکترونیکی (e-wallet) به دلایل زیر است:
* پذیرش تراکنش‌های خرد توسط کارت‌های دسترسی بانکی (کارت‌های فعلی)
* غیر لحظه‌ای بودن آن
* تغییرات سریع تکنولوژی
* شارژ نخستین و شارژ مجدد آن
* مفقود شدن آن
استفاده از کارت‌های جداگانه به‌عنوان کیف پول الکترونیکی چه در ایران و چه در سایر کشورها همواره به‌خاطر دلایل عنوان شده و مهم‌ترین آن یعنی پذیرش تراکنش‌های خرد به وسیله کارت‌های موجود دچار چالش بزرگی بوده و عدم استقبال را به همراه داشته است.به عقیده اینجانب راه‌حل مناسب، تغییر در روش‌های نظام پرداخت و پذیرش تراکنش‌های خرد مانند: «کرایه اتوبوس»، «کرایه قطار شهری» و «هزینه پارکینگ» با استفاده از کارت‌های فعلی در جامعه است البته این امر نیازمند تدوین پذیرش حداقل مبلغ (Floor Limit) در پایانه‌های پذیرش کارت است که مجوز انجام تراکنش به‌صورت غیر‌لحظه‌ای(off line) در سامانه پرداخت الکترونیکی کشور است.در پایان، استفاده از تلفن همراه هوشمند و ساعت‌های هوشمند به‌عنوان ابزار پرداخت برای تمامی پرداخت‌های خرد و متوسط و حتی کلان اجباری خواهد شد و این ابزار در آینده‌ای نه‌چندان دور به‌عنوان کیف پول الکترونیکی، اینترنت بانک و شعبه عمل خواهد کرد.
است.
پرداخت‌ها در سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) از طریق شناسه بانکی ایران (شبا) در واقع حساب بانکی مشتری و شماره کارت بانکی مشتری در کشور انجام می‌گیرد. سامانه‌های پرداخت الکترونیکی (EPS) که از طریق شناسه بانکی ایران (شبا) قابلیت استفاده را دارند عبارتند از سامانه پایاپای لکترونیکی (پایا)»، «سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا)». این دو سامانه وظیفه انتقال الکترونیکی وجوه بین بانکی را به عهده دارند، تفاوت این دو سامانه به شرح زیر است:
پایا، دستورات پرداخت الکترونیکی را در فواصل زمانی خاصی در روز، پردازش می‌کند که در واقع به‌صورت شبه لحظه‌ای (Semi online) انجام می‌گیرد. در پایا پرداخت‌های الکترونیک خرد تا متوسط و کلان را می‌توان انجام داد.«سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا)» دستور پرداخت لحظه‌ای را پردازش می‌کند و حداقل مبلغ قابل قبول 15 میلیون تومان است، از این سامانه برای پرداخت‌های الکترونیکی متوسط و کلان لحظه‌ای استفاده می‌شود.
سامانه پرداخت الکترونیکی (EPS) که از طریق کارت بانکی پردازش می‌شود عبارتند از «سامانه حواله الکترونیکی بین بانکی (سحاب)»، «فروشگاه‌های مجازی (اینترنت)»، تلفن همراه (Mobile)»، «خودپرداز (ATM)»، «تلفن ثابت» و «سامانه‌های تلفنی خاص مانند 1818 و 1521 و...» تمام سامانه‌های فوق محدودیتی ندارند به جز سحاب که حداکثر 3 میلیون تومان از طریق سامانه اینترنت و خودپرداز و 15 میلیون تومان از طریق سامانه سحاب در شعب قابلیت جابه‌جایی پول را دارد. سامانه‌های مذکور در کشور بر عکس کشورهای دیگر توانایی پرداخت‌های الکترونیکی خرد، متوسط و کلان را دارند که گواه این امر آمار شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) است.در سال 1393 در شاپرک مبلغ 296,9 تریلیون ریال برای 363,7 میلیون تراکنش انجام شده است و نکته قابل توجه این که بودجه کشور در همین سال، یعنی سال 1393 مبلغ 330,8 تریلیون ریال بوده است.اما فقط 20 درصد تراکنش‌ها مبلغی بیشتر از 500,000,000 ریال (50 میلیون تومان) است.
«چالش مهم در نظام پرداخت الکترونیکی کشور عدم مرزبندی بین تراکنش‌های خرد، متوسط و کلان است» و همان‌طور که اشاره شد بر خلاف نظام پرداخت بین‌المللی در ایران از مبالغ کوچک تا رقم‌های بزرگ و کلان پردازش می‌شود. بر اساس تعریفی که در ذات کیف پول الکترونیکی (e-wallet) وجود دارد این امکان برای پرداخت‌های کسب‌و‌کارهای خرد در جامعه است مانند «کرایه اتوبوس»، «کرایه قطار شهری»، «کرایه تاکسی»، «هزینه پارکینگ» و ...
ویژگی‌ها و خصوصیات کیف پول الکترونیکی (e-wallet) به‌گونه‌ای است که آن را در گروه پیش پرداخت قرار می‌دهد، یعنی قبل از استفاده وجه پول (مقداری) از طریق موسسه‌های مالی در آن واریز شده و پس از استفاده مبلغ خرید یا هزینه خدمت از آن کسر می‌شود و با تمام شدن وجه آن برای استفاده مجدد باید شارژ بشود و معمولا بدون نام است، در واقع به‌صورت لحظه‌ای شارژ شده و به‌صورت لحظه‌ای از مبلغ آن در نقطه اخذ خدمت وجه ارزش خدمت از آن کسر می‌شود و معمولا در پایان روز مبلغ کسر شده از کارت تجمیع شده به موسسه مالی مربوطه شارژ‌کننده، جهت واریز به حساب ارائه‌دهنده خدمت ارسال می‌شود.ویژگی و خصوصیت کیف پول الکترونیکی، پردازش غیر‌لحظه‌ای (Offline) آن در زمان پرداخت است و به‌خاطر ذات غیر‌لحظه‌ای (offline) بودن پردازش، مغایرت ایجاد می‌شود و این مغایرت نارضایتی برای مصرف‌کنندگان کارت ایجاد می‌کند.
روش شارژ کیف پول الکترونیکی (e-wallet) مانند کارت هدیه برای موسسه‌های مالی صادر‌کننده آن خیلی جذاب است چون مبالغ ارزشمندی دریافت کرده و مشتری در طول یک دوره زمانی از آن استفاده می‌کند و براساس استفاده وجوه آن را پرداخت می‌کند.با رونق و گسترش نظام پرداخت الکترونیکی در کشور استفاده از کیف پول الکترونیکی (e-wallet) همواره مطرح بوده و در بانک مرکزی طرحی به‌نام «کیپا» مطرح شده که پایه آن استفاده از کارت‌های هوشمند بوده و هنوز اجرایی نشده، نسخه جدید آن به‌نام «کیپا 2» که پایه‌اش استفاده از تلفن‌های هوشمند است، به‌وجود آمد که با وجود بیش از 22میلیون تلفن هوشمند در دست مردم شاید راه‌حل منطقی و مناسبی باشد.
دلایل رونق نگرفتن کیف پول
عدم رونق گرفتن کیف پول الکترونیکی (e-wallet) به دلایل زیر است:
* پذیرش تراکنش‌های خرد توسط کارت‌های دسترسی بانکی (کارت‌های فعلی)
* غیر لحظه‌ای بودن آن
* تغییرات سریع تکنولوژی
* شارژ نخستین و شارژ مجدد آن
* مفقود شدن آن
استفاده از کارت‌های جداگانه به‌عنوان کیف پول الکترونیکی چه در ایران و چه در سایر کشورها همواره به‌خاطر دلایل عنوان شده و مهم‌ترین آن یعنی پذیرش تراکنش‌های خرد به وسیله کارت‌های موجود دچار چالش بزرگی بوده و عدم استقبال را به همراه داشته است.به عقیده اینجانب راه‌حل مناسب، تغییر در روش‌های نظام پرداخت و پذیرش تراکنش‌های خرد مانند: «کرایه اتوبوس»، «کرایه قطار شهری» و «هزینه پارکینگ» با استفاده از کارت‌های فعلی در جامعه است البته این امر نیازمند تدوین پذیرش حداقل مبلغ (Floor Limit) در پایانه‌های پذیرش کارت است که مجوز انجام تراکنش به‌صورت غیر‌لحظه‌ای(off line) در سامانه پرداخت الکترونیکی کشور است.در پایان، استفاده از تلفن همراه هوشمند و ساعت‌های هوشمند به‌عنوان ابزار پرداخت برای تمامی پرداخت‌های خرد و متوسط و حتی کلان اجباری خواهد شد و این ابزار در آینده‌ای نه‌چندان دور به‌عنوان کیف پول الکترونیکی، اینترنت بانک و شعبه عمل خواهد کرد.
مهندس عبدالحمید منصوری
مدیرعامل شرکت سامانه‌های یکپارچه بزرگ فردا
ارسال نظر