ایجاد زنجیره فولاد در مقیاس کوچک

محسن محمدی عضو هیات مدیره خانه معدن استان کرمان تولید یکی از سه رکن اصلی اقتصاد یعنی تولید کالا یا خدمات، توزیع و تجارت است. در کشوری مانند ایران با وجود معادن متنوع و ذخایر بالا، معدن با وجود مزایای نسبی آن، می‌تواند نقش بسیار با اهمیتی در تولید و در نتیجه اقتصاد را عهده‌دار شود؛ اما این امر در صورتی میسر خواهد شد که زنجیره تولید از معدن تا مصرف‌کننده‌های میانی و نهایی به‌صورت یکپارچه و در جهت افزایش ارزش افزوده حداکثری، تکمیل شده باشد. یکی از محصولات تولیدی با اهمیت در حوزه معدن، استخراج سنگ‌آهن است؛ البته استخراج این ماده معدنی چند سالی است که به‌واسطه افزایش قیمت سنگ‌آهن در بازار‌های جهانی توجیه پیدا کرده و باعث شده تا بهره‌برداری از معادن کم عیار یا پرهزینه نیز صرفه اقتصادی داشته باشد؛ همین نکته باعث شد تا تمایل به صادرات سنگ‌آهن به‌خصوص از سوی بخش خصوصی افزایش پیدا کند؛ اما نکته منفی این امر، وجود محدودیت در صادرات کنسانتره به‌عنوان عضو بعدی زنجیره تولید فولاد و همزمان نرخ پایین خرید داخلی توسط شرکت‌های دولتی به‌عنوان تنها خریداران بود که موجب کاهش انگیزه جهت ایجاد خطوط کنسانتره توسط شرکت‌های خصوصی شد.

این در حالی است که طی این سال‌ها زنجیره تولید فولاد نیز بیشتر از انتهای این زنجیره رشد و توسعه داشته و این به معنی ایجاد واحد‌های نوردی به‌واسطه تکنولوژی و دانش غنی پایین تر نسبت به سایر واحد‌های موجود در زنجیره و سود‌آوری بیشتر و سریع‌تر بود. پس از آن طی این سال‌ها بخش عمده سرمایه‌گذاری در واحد‌های فولاد‌سازی و آهن اسفنجی بوده است.با کاهش قیمت جهانی سنگ‌آهن طی یک سال گذشته و از سویی افزایش یا ثبات نرخ هزینه حمل داخل کشور، صادرات معادن کم عیار یا دور از پورت‌های صادراتی کشور کاهش یافت. در همین راستا با کاهش صادرات، سنگ‌آهن موجود در چرخه داخل نیز کاهش یافت. دقت در ظرفیت‌های موجود زنجیره فولاد یعنی کنسانتره به گندله، گندله به اسفنجی، اسفنجی به ذوب، شمش به نورد، تناقضات مختلفی را نشان می‌دهد:-در حال حاضر کارخانه‌های تولید آهن اسفنجی فعال، بنا به کمبود گندله در حال تولید کمتر از ظرفیت هستند.

- کنترل قیمت و کمیت توسط دولت بنا به کمبود گندله، عرضه گندله را در وضعیت غیر رقابتی قرارداده است.

- باتوجه ویژگی اسفنجی و مشکلات نگهداری و حمل، واحدهای ذوب متناسب وجود ندارد در واقع در صورت به ظرفیت رسیدن اسفنجی‌های موجود، واحد‌های ذوب فعلی جوابگو نخواهند بود. از سویی زمان‌بر بودن احداث واحد‌های ذوب و ناکافی بودن وجود زیرساخت‌های انرژی و آب طی سال‌های پیش رو بر نامتعادل ماندن زنجیره فولاد خواهد افزود. - بسیاری از مجوز‌های گندله، اسفنجی و ذوب داده شده، جز مواردی که توسط شرکت‌های بزرگ در حال ساخت هستند، عملا به بهره‌برداری نخواهند رسید یا در زمانی به بهره‌برداری خواهند رسید که مشکل تامین مواد اولیه به نقطه دیگری از زنجیره انتقال یافته است. به نظر می‌رسد طی این مدت کارخانه‌ها یا با مشکل تامین مواد اولیه روبه‌رو‌ هستند یا برای فروش محصول به فرآوری بعدی زنجیره با مشکلاتی مواجه خواهند شد.- با فرض بهره‌برداری همه اجزا چرخه فولاد، وارد‌کننده شدن ایران در زمینه سنگ‌آهن دور از ذهن نخواهد بود

- نکته مهم دیگری که در طرح جامع فولاد نیز به آن توجه چندانی نشده موضوع تامین آب واحد‌های فولادی بوده در واقع با توجه به زمانبری ایجاد زیرساخت‌هایی مانند انرژی، آب، جز تامین آب از خلیج فارس تا سیرجان، برنامه‌ریزی خاصی مربوط به این موارد در رابطه با فولاد و انحصارا مربوط به این صنعت نشده است.

- مجوزهای متعددی برای ایجاد واحد‌های احیا و اسفنجی صادر شده است؛ لیکن توجه دقیقی به ظرفیت ذوب یا واحد‌های کوره‌قوس پس از آن معطوف نشده است. به نظر می‌رسد بحران بعدی که صنعت با آن مواجه خواهدبود در صورت تامین گندله واحد‌های آهن اسفنجی این است که امکان نگهداری و حمل‌و‌نقل آن به دلیل قابلیت اشتعال بالا وجود ندارد این در حالی است که در دنیا با روش تبدیل به CBSI یا بریکت آن را صادر می‌کنند؛ اما تاکنون واحدی در این زمینه به بهره‌برداری نرسیده است.علاوه بر توجه دقیق و بازنگری مجوزها و وضعیت موجود زنجیره فولاد کشور، از دیگر رویکردهای کمکی برای توسعه زنجیره فولاد، ایجاد زنجیره فولاد در مقیاس کوچک است که موجب کاهش هزینه‌هایی مانند حمل، انرژی و آب می‌شود. همچنین تولید آهن اسفنجی با استفاده از کوره دوار یا روش اصلاح شده کوره دوار SL/RN است.