لزوم توجه ویژه توازن در زنجیره تولید فولاد

دکتر بهرام سبحانی مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه اصفهان صنایع فولاد و کارخانه‌های فولادسازی جزو صنایع مادر و از معدود صنایعی هستند که اداره کردن و بهره‌برداری از ظرفیت کامل آنها بدون در نظر گرفتن نیازها و فراهم کردن امکانات و زیرساخت‌های متناسب با ظرفیت فولادسازی مستقر در یک منطقه امکان‌پذیر نمی‌باشد. جابه‌جایی کالا و مواد در هیچ صنعتی با صنعت فولاد قابل مقایسه نیست. برای تولید یک میلیون تن فولاد، بسته به نوع فرآیند تولید که کوره بلند و کنورتور باشد یا کوره قوس الکتریک و احیای مستقیم، بین چهار تا پنج میلیون تن کالا جابه‌جا می‌شود. در سال ۲۰۱۳ بیش از یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تن فولاد خام در جهان تولید شده است که برای این مقدار تولید قطعا بیش از ۶ میلیارد تن کالا جابه‌جا شده و بخش قابل توجهی از هزینه‌های تولید به حمل‌و‌نقل مواد تخصیص یافته است.

اگر تا دو دهه قبل صنایع فولاد در کشورهای صنعتی و با هزاران کیلومتر فاصله از معادن تامین‌کننده سنگ‌آهن و مواد اولیه قابل بهره‌برداری بود امروزه به دلیل افزایش قیمت انرژی و کرایه سنگین حمل‌و‌نقل و محدودیت ظرفیت جابه‌جایی مواد فله و ملاحظات زیست‌محیطی این سیاست مطرود و محل استقرار صنایع فولاد به سمت کشورهایی که دارای معادن سنگ‌آهن، زغالسنگ، مواد اولیه و منابع انرژی کافی هستند هدایت شده است.

جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که با داشتن معادن سنگ‌آهن و زغالسنگ و منابع سرشار گاز طبیعی بهترین شرایط را برای توسعه صنعت فولاد دارد، ولی متاسفانه برنامه‌ریزی مناسب و به موقع برای تکمیل متوازن زنجیره تولید انجام نگرفته و به همین علت بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های منصوبه با مشکل مواجه شده است. برخی از واحدهای فولاد‌سازی معطل آهن اسفنجی هستند و واحدهای تولیدآهن اسفنجی در تامین گندله سنگ‌آهن که مواد اولیه آنان است درمانده‌اند و احتمالا در مقطعی که این زنجیره کامل شود کمبود کنسانتره سنگ‌آهن گلوگاه خواهد شد و با فرض رفع همه این موانع، محدودیت در امکانات حمل‌و‌نقل جاده‌ای و ریلی، کمبود گاز در فصل سرما و کمبود برق در فصل گرما موانع بعدی تولید در بهره‌برداری از ظرفیت کامل خواهند بود.

بنا بر آنچه گفته شد و با توجه به ظرفیت پیش‌بینی شده در سند چشم‌انداز که ظرفیت سالانه تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ هدف‌گذاری شده است مسوولان و متولیان باید از هم‌اکنون به پیش نیازهای لازم و توازن در زنجیره تولید فولاد از سنگ‌آهن تا فولاد خام توجه ویژه‌ای داشته باشند.

اگر با توجه به عقب ماندگی غیر‌قابل‌جبران از برنامه و محدودیت در فاصله زمانی تا افق ۱۴۰۴ و در نظر گرفتن واقعیات و محدودیت‌های موجود رسیدن به ۵۵ میلیون تن را غیر‌محتمل فرض کنیم و رسیدن به ۸۰ درصد برنامه را دور از ذهن ندانیم باید در بخش زیرساخت‌ها و توسعه معدن و شبکه حمل‌و‌نقل ریلی و جاده‌ای و توازن در زنجیره تولید از هم‌اکنون برنامه‌ریزی و اقدام شود.

با این فرض برای تولید سالانه ۴۵ میلیون تن فولاد خام سالانه حدود ۵۰ میلیون تن آهن اسفنجی، ۷۵ میلیون تن گندله سنگ‌آهن، ۷۵ میلیون تن کنسانتره سنگ‌آهن باید تولید شود و برای تولید سالانه ۷۵ میلیون تن کنسانتره سنگ‌آهن باید سالانه حداقل ۱۵۰ میلیون تن سنگ‌آهن از معادن استخراج شود.

علاوه‌بر فعالیت‌های فوق‌الذکر که تماما در حوزه وزارت صنعت، معدن و تجارت است، در توسعه امکانات تامین و توزیع گاز و برق نیز سرمایه‌گذاری و اقدامات وسیعی باید انجام پذیرد. بدیهی است مکان یابی صحیح و علمی برای توسعه صنعت فولاد، انتخاب تکنولوژی مناسب با نگاه تولید صادراتی، تعیین ظرفیت مناسب اقتصادی و به تبع آن ایجاد امکانات حمل‌و‌نقل ریلی بین معادن و کارخانه‌های فولاد‌سازی و توسعه امکانات بارگیری، اسکله و حمل دریایی نیز به نوبه خود نیاز به توجه و برنامه‌ریزی به موقع دارد.

امید است با برنامه‌ریزی مناسب و اقدام به موقع همه دستگاه‌های ذیربط علاوه‌بر رفع محدودیت‌های فعلی در زنجیره تولید فولاد، شاهد توسعه این صنعت مادر و استراتژیک و تبدیل جمهوری اسلامی ایران به یکی از قطب‌های اصلی تولید فولاد جهان در آینده‌ای نه چندان دور باشیم.