گروه بنگاه‌ها - آزاده حسینی: بیش از ۱۳ سال است که از عرضه فولاد در بورس کالا می‌گذرد، گرچه در ابتدای این مجموعه به نام بورس فلزات فعالیت می‌کرد که در ادامه با تصویب قانون بازار اوراق بهادار اضافه شدن کالاهای دیگر، نام بورس فلزات به بورس کالا تغییر کرد. با پایان فروش سیستم حواله‌ای فروش آهن، این فلز به بورس فلزات راه یافت و ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان نخستین عرضه‌کننده آن به‌شمار می‌رود و در ادامه نیز با الزام سایر شرکت‌های دولتی به عرضه در بورس فلزات،شاهد عرضه انواع فولاد در این بورس بودیم. اما به نظر می‌رسد ساز و کار جذابی برای عرضه محصولات بخش خصوصی در بورس کالا طراحی نشده است چرا که اغلب فولادسازان دولتی که به نوعی الزام به عرضه در بورس کالا دارند در این رینگ حاضر می‌شوند و فولاد سازان بخش خصوصی تمایلی به عرضه محصولات ندارند.

شفافیت معاملات یکی از نکات مثبت بورس کالا به‌شمار می‌رود و شاید دلیل عدم تمایل بخش خصوصی به عرضه در بورس کالا همین موضوع باشد چرا که همیشه بخش خصوصی این بیم را دارد تا در صورت شفافیت زیر ذره‌بین قرار گیرد.گرچه برخی قوانین از سوی قانون‌گذار در راستای حمایت از پذیرفته شدگان بورس است اما نگاهی به آمار مبادلات بورس کالا و میزان فولاد تولیدی کشور حاکی از عدم جذابیت بورس کالا برای بخش خصوصی است. طبق ماده ۶ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، معادل ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در این بورس‌ها یا بازارها حذف نشده‌اند با تایید سازمان بورس و اوراق بهادار بخشوده می‌شود.

بر اساس ماده ۱۷ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس‌های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر آن بورس‌ها مورد داد و ستد قرار می‌گیرند از سوی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی و عمومی و دستگاه‌های اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آنها ندارد. براساس ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، دولت مکلف است کالای پذیرفته شده در بورس را از نظام قیمت‌گذاری خارج کند. در این شماره باشگاه مدیران، واحد‌های فولادی عرضه‌کننده و متقاضی خرید از بورس کالا به این پرسش پاسخ داده‌اندکه آیا بورس کالا برای عرضه‌کنندگان و خریداران فولاد جذابیت دارد؟

سنگ‌آهن محصولی خاص و دارای مشتری خاص است

عرضه در بورس کالا باید اختیاری باشد

محمود نوریان
مدیرعامل شرکت صنعتی و معدنی چادرملو

به تازگی طبق توافقی که فعالان سنگ‌آهن برای کشف قیمت این ماده معدنی در بورس کالا با مسوولان این بورس داشتند مقرر شد تا سازوکاری اجرایی برای حضور موفق سنگ‌آهن در بورس کالا تدوین شود اما به‌نظر می‌رسد حال که معدنکاران تمایل به عرضه در بورس برای شفافیت بیشتر قیمت سنگ‌آهن داشتند این موضوع تبدیل به ابزاری برای تهدید و الزام به حضور آنها شده اما تاکید می‌کنم حضور یا عدم حضور شرکت‌های تولید‌کننده سنگ‌آهن در بورس کالا برای عرضه محصولات خود باید اختیاری باشد، اجبار در شیوه عرضه هر نوع تولیداتی موجب اخلال در بازار عرضه و تقاضا می‌شود.

بورس کالا به‌عنوان یک مرکز انسجام دهنده بازارعرضه و تقاضا خوب است مشروط به اینکه از تولید‌کننده و مصرف‌کننده سلب اختیار نکند بلکه راهکاری باشد در کنار سایر روش‌های خرید و فروش کالا یا محصول. البته برخی معتقدند عرضه سنگ‌آهن در بورس کالا مکانیزم مطمئنی برای کشف قیمت این محصول و تضمینی مطمئن برای فروش است، در حالی که تولید‌کننده و خریداران داخلی سنگ‌آهن مشکلی برای کشف قیمت و خرید و فروش این محصول ندارند و از گذشته در تعامل با یکدیگر در فضای دوستانه و حرفه‌ای به توافق رسیده‌اند. سنگ‌آهن محصولی خاص و دارای مشتری خاص است که در بازار داخل ارتباط تنگاتنگ و شناخته شده‌ای بین تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان این محصول وجود دارد بنابراین خرید و فروش سنگ‌آهن در داخل کشور خیلی مکانیزم پیچیده و معادله چند مجهولی نیست که به‌دنبال راه‌حل باشیم.

وقتی محصولی در بورس کشف قیمت شود بدیهی است خریدار و فروشنده بر پایه همان قیمت معامله می‌کنند و این اتفاق اگر برای سنگ‌آهن بیفتد اثر مثبت خواهد داشت، چراکه در حال حاضر قیمت سنگ‌آهن درداخل کشور برای تولید‌کنندگان فولاد کمتر از قیمت جهانی است و بعید می‌دانم این گروه موافق خرید سنگ‌آهن از بورس کالا باشند. معاملات در بورس کالا شفاف و نقدی انجام می‌شود و این حرکت نیز برای سنگ‌آهنی‌ها اثرات بسیار مثبتی دارد و استقبال می‌کنیم، اما بهتر است کمی واقع‌بینانه به این موضوع نگاه کنیم که آیا این توان و ظرفیت در بین واحدهای فولادی وجود دارد که خرید نقدی داشته باشند؟در همه جای جهان ارتباط متقابل تولید‌کنندگان مواد اولیه و خریداران سنگ‌آهن در بخش‌خصوصی همواره بر پایه منافع مشترک بوده و چالش سختی وجود ندارد، این تعامل تا جایی وجود دارد که دولت‌ها مداخله نکنند. بهتر است دولت از نقش نظارتی و حمایتی خود خارج نشود و در مقام تصمیم‌گیری و تعیین تکلیف برای فعالان این حوزه صنعتی قرار نگیرد.

شاید برخی از تولیدکنندگان سنگ‌آهن مایل باشند محصول خود را در بورس کالا عرضه‌کنند که بسیار خوب است اما همان‌طور که اشاره کردم نباید اجبار و تحمیلی باشد. بورس کالا می‌تواند زمینه صادرات مازاد بر نیاز داخل را نیز برای عرضه‌کنندگان فراهم کند تا توان بخش‌خصوصی تقویت شود و از طرفی درآمد ارزی برای کشور حاصل شود. هر چند چادرملو در شرایط فعلی به صادرات محصول خود نمی‌اندیشد اما در عین حال از ایجاد زمینه‌های رقابتی برای ورود به بازارهای جهانی نیز حمایت می‌کند حال اگر به اعتقاد برخی صاحب‌نظران بورس کالا می‌تواند این شرایط را فراهم کند اقدام پسندیده‌ای است.

این شرکت همواره در جهت خلق ارزش افزوده در فرآیند تولید گام برداشته و به جرات می‌توان گفت چادرملو اکنون به مرحله‌ای رسیده است که محصول خود را با استخراج مواد اولیه از دل زمین و معدن آغاز می‌کند و پس از فرآوری و تولید کنسانتره در ۵ خط تولید با ظرفیت ۱۰ و نیم میلیون تن در سال علاوه بر تامین مواد اولیه کارخانه گندله‌سازی اردکان که سالانه ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تن گندله تولید می‌کند و به‌زودی به مرز ۴ میلیون تن می‌رسد، خوراک لازم برای واحدهای بزرگ فولادی کشور از جمله فولاد مبارکه و خوزستان را نیز تامین می‌کند. وی گفت: در مرحله بعدی با سرمایه‌گذاری در دو واحد تولید آهن اسفنجی و شمش فولاد غدیر ایرانیان و ارفع بخشی از گندله تولید شده به این واحدها منتقل و مازاد آن به صنایع فولاد کشور عرضه می‌شود. در آخرین مرحله از زنجیره تولید فولاد چادرملو، اقدام به سرمایه‌گذاری در طرح نورد و فولاد سرمد ابرکوه کرده که در حال حاضر پروژه نورد به اتمام رسیده است و به این ترتیب می‌توان گفت چادرملو یکی از معدود شرکت‌های بزرگ معدنی و صنعتی است که توانسته پیشگامی خود را در تکمیل چرخه تولید فولاد به اثبات برساند.

این نکته را نیز متذکر شوم که از هم اکنون در اندیشه صدور محصول نهایی خود به خارج از مرزها هستیم چرا که بر این باوریم با ارزش‌آفرینی در فرآیند تولید توان بخش‌خصوصی را در توسعه اقتصادی به اثبات رساندیم و حال باید سهم خود را در درآمد ملی افزایش دهیم. همان‌گونه که بار‌ها بیان شده متاسفانه در کشور ما خصوصی‌سازی معادن، به روش صحیح انجام نشده است و دولت حاضر نیست معادن را به بخش‌خصوصی واگذار کند تا با استفاده از تجربه و تخصص موجود در بخش‌خصوصی بتوان شرایط بحرانی برخی معادن را برطرف کرد، بنابراین چون به معنی واقعی این امر محقق نشده، بیم آن می‌رود روند عرضه محصولات سنگ‌آهن در بورس کالا نیز به همین سرنوشت مواجه شود و شرایط فعلی عرضه سنگ‌آهن را نیز مختل کند.

مهم‌ترین دستاورد بورس کالا

حذف سیستم حواله‌ای و ترک تشریفات فروش

رسول خلیفه سلطان
دبیر انجمن تولید‌کنندگان فولاد ایران

نیاز به ایجاد بازاری متشکل و سازمان یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم در اقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تاسیس و راه‌اندازی بورس‌های کالایی را در ایران فراهم سازند. در این راستا با تصویب بند (ج) ماده (۹۵)قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم، شورای‌عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورس‌های کالایی در ایران شد. در پی این امر، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریورماه سال۸۲ به‌عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریورماه سال ۸۳ شروع به فعالیت کرد و با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه سال ۱۳۸۴، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی منحل شده و طی مراحل قانونی جهت تصفیه این سازمان‌ها آغاز شد. شرکت بورس کالای ایران به‌عنوان یک شرکت جدید و کاملا مستقل از سازمان‌های کارگزاران بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی، پس از پذیره‌نویسی در ۴ گروه سهامداری و برگزاری مجمع عمومی از ابتدای مهرماه سال ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرد.

بی‌شک از مهم‌ترین اهداف تاسیس بورس کالا ایجاد بازاری قانونمند، شفاف‌سازی معاملات و قیمت‌ها، حذف واسطه‌گری‌های غیرضروری و مبادله آزاد کالا بین عرضه‌کنندگان و تقاضا‌کنندگان است. حضور مستمر نهادهای نظارتی، تولیدکنندگان، مصرف‌‌کنندگان و تجار به همراه حضور کارشناسان و ناظران، بازاری شفاف و عاری از خلل در روند عرضه و تحویل کالا را نوید می‌دهد. در واقع خریداران و فروشندگان در بورس کالا با خیالی آسوده ازخرید و فروش خود، از مزایای مترتب بر قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند. بررسی روند پیدایش و تکامل بورس‌های کالایی نیز در جهان حاکی از آن است که ظهور و بسط فعالیت‌های این گونه بازارها در عرصه اقتصاد کشورها از قرن ۱۹ به بعد در پی پاسخگویی به برخی از نیازمندی‌های اقتصادی و در بسیاری موارد رفع برخی تنگناها و موانع در بازار کالاها بوده است.

به‌عبارت دیگر، وجود برخی مشکلات در بازار کالا (چه در بخش عرضه، تقاضا و چه در بخش توزیع) و به تبع آن نوسانات قیمت کالاها و همچنین برخی از نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های بازارهای سنتی از یک طرف و مزایا و منافع ایجاد و راه‌اندازی بورس‌های کالا و توانمندی آنها در رفع مشکلات مورد اشاره از طرف دیگر، مهم‌ترین انگیزه‌ها و عواملی هستند که موجب پدیدار شدن بورس‌های کالایی در صحنه اقتصاد کشورها شده‌اند. نارسایی‌های بازار سنتی در شکل‌های نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف قیمت و فقدان تضمین‌های لازم برای معامله‌گران از مهم‌ترین دلایل راه‌اندازی بورس‌های کالایی در کشورهای جهان بوده است.

حضور در بورس اختیاری باشد

در بازار ایران نیز بورس کالا از بدو شکل‌گیری با حذف سیستم سنتی و فروش به سبک حواله‌ای که در زمان خود خلل و نواقص زیادی داشت و باعث ایجاد رانت شده بود گامی بزرگ در راستای شفاف‌سازی معاملات فولاد بود و پیشگام حضور در بورس کالا نیز ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان مقاطع ساختمانی بود که با حضور و عرضه تمامی محصولات این شرکت در بورس کالا در زمان خود حرکتی عظیم انجام شد. ازسویی سیستم فروش در بورس کالا باعث از بین رفتن تشریفات فروش‌های عمده به خصوص برای شرکت‌های معظم و پیمانکاران بزرگ شده که همین دو موضوع خود دستاوردی بزرگ به‌شمار می‌رود. درواقع انتظاری که از بورس کالا داریم و می‌خواهیم همه تولید‌کنندگان در بورس حضور یابند انتظاری بیهوده است و در همه دنیا نیز روال به این شکل است و تولید‌کنندگان با اختیار خود وارد بورس می‌شوند و الزامی به عرضه محصولات ندارند و در واقع بورس محل کشف قیمت براساس سیستم عرضه و تقاضا است و معامله براساس رقابت شکل می‌گیرد و متقاضیان و عرضه‌کنندگان محصول در بورس کالا براساس آزادی عمل به رقابت می‌پردازند و طبق قوانین داخلی بورس پیش می‌روند.

با این حال بورس کالای ایران بهترین محل برای حضور شرکت‌های بزرگ است که بتوانند با ترک تشریفات قانونی با شفافیت محصولات خود را عرضه کرده و به فروش رسانند و متقاضیان محصولاتشان نیز شرایط کافی برای حضور در بورس را دارند، اما نمی‌توان انتظار داشت که بخش خصوصی با میزان تولید محدود و اندک که معمولا فروش خرد دارد بتواند در بورس حضور یافته و مشتری خرد خود را نیز متقاعد به حضور در بورس و پرداخت کارمزد کارگزاری کند. در چنین فضایی قطعا تولید‌کنندگان خرد و بزرگ در شرایط رقابتی برابری قرار ندارند کما اینکه به همین دلایل و بوروکراسی فضای بورس و شرایط و قوانین سختگیرانه و اخذ ضمانت‌نامه‌ها و کارمزد‌های شرکت‌های کارگزاری و بورس نیز از دیگر موانعی است که بخش خصوصی را از حضور در بورس کالا بازداشته و طی این سال‌ها تمایل چندانی برای عرضه محصولاتشان نداشتند؛ چراکه ضرورتی برای عرضه محصول خود در بورس ندیدند. بخش خصوصی تا زمانی که درباره مفید و سودمند بودن محصول تولیدی خود اطمینان و قطعیت نداشته باشد این کار را انجام نخواهد داد بنابراین تا زمانی که این امر میسر نشود نمی‌توان به حضور تولید‌کنندگان خرد و کوچک در بورس کالا امیدوار بود و همان‌طور که متذکر شدم نباید چنین انتظاری نیز از بورس داشت که همه واحد‌های صنعتی را جذب کند؛ چراکه در تمام بورس‌های دنیا شرکت‌ها براساس نیاز خود جذب بورس می‌شوند و اجباری به حضور ندارند.

بورس کالا عامل حذف واسطه‌های غیرضروری

الزام به عرضه، امکان رقابت را سلب می‌کند

بهمن تجلی‌زاده
معاون فروش و بازاریابی شرکت فولاد خوزستان

بی‌شک از مهم‌ترین اهداف تاسیس بورس کالا ایجاد بازاری قانونمند، شفاف‌سازی معاملات و قیمت‌ها، حذف واسطه‌گری‌های غیرضروری و مبادله آزاد کالا بین عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان است. حضور مستمر نهادهای نظارتی، تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار به همراه حضور کارشناسان و ناظران، بازاری شفاف و عاری از خلل در روند عرضه و تحویل کالا را نوید می دهد. در واقع خریداران و فروشندگان در بورس کالا با خیالی آسوده ازخرید و فروش خود، از مزایای مترتب بر قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند. اما با گذشت بیش از یک دهه از فعالیت بورس کالا و رینگ فولاد در این بازار، باید دید تا چه حد برای شرکت‌ها و متقاضیان محصولات فولادی، جذاب بوده و حاضر به پذیرش شرایط بورس هستند.

عدم علاقه بخش‌خصوصی به بورس کالا

در ابتدای شکل‌گیری بورس کالا، با الزام فولاد‌سازان دولتی به عرضه در بورس، اغلب شاهد عرضه محصولات فولادی در بورس کالا بودیم، اما در ادامه با خصوصی‌سازی شرکت‌ها نیز همچنان این موضوع ادامه یافته و محصولات فولادی در بورس کالا عرضه می‌شوند و حتی در برخی موارد مبنای قیمت‌گذاری سایر محصولاتی که در بورس عرضه نمی‌شوند نیز شده است که این امر برای فولاد خوزستان در اغلب اوقات دردسرهایی را به‌دنبال داشته است و به نظر می‌رسد هم اکنون که بیش از ۱۰ شرکت معظم با ظرفیت حدود یک میلیون تنی تولید فولاد در کشور فعالیت می‌کنند اما عرضه عمده فولاد در این بورس از سوی سه شرکت انجام می‌شود و مشخص نیست چرا مبنای قیمت مواد اولیه مانند کنسانتره وگندله باید قیمت‌های شمش‌فولاد در بورس کالا باشد. در عین حال الزام به عرضه در بورس کالا امکان رقابت در شرایط برابر را نیز از ما سلب کرده است و حتی گاهی منجر به از دست دادن مشتریان به دلیل عرضه در بورس شدیم؛ چرا که تمایلی به حضور در بورس کالا و خرید از ما را به‌صورت مستقیم و شفاف نداشتند و ترجیح می‌دادند در بورس حضور پیدا نکنند و با واسطه از ما خرید داشته باشند.از سویی شفافیت معاملات باعث شده تا فولاد‌سازان بزرگ همچنان علاقه‌مند به عرضه در بورس باشند، اما این موضع گاهی باعث عدم اقبال خریداران به خصوص در روز‌های رکود بازار می‌شود.

قیمت‌گذاری؛ ایجاد شکاف میان بازار و بورس

نکته دیگر اینکه با وجود آنکه طبق قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، دولت مکلف است کالای پذیرفته شده در بورس را از نظام قیمت‌گذاری خارج کند، اما در زمان رونق بازار اغلب عرضه‌کنندگان در بورس کالا از بابت کنترل قیمت‌ها تحت فشار هستند. این در حالی است که طی این مدت بازار روال عادی خود را طی می‌کند و این موضوع گاه به ایجاد شکاف بین قیمت‌های بازار و بورس می‌شود.باید دید به‌رغم گذشت بیش از یک دهه از فعالیت از بورس کالا و پذیرفته شدن تعداد زیادی از شرکت‌ها در این بورس همچنان شاهد عرضه فولاد‌سازان بزرگ و دولتی در این بورس هستیم و بخش‌خصوصی چندان تمایلی به عرضه در بورس ندارد. آیا بدبینی درخصوص حضور و پذیرش در بورس وجود دارد یا اینکه بورس کالا ابزارهای لازم برای جذب مخاطب را ندارد؛ اگر این موضوعات صحت دارند چرا طی این مدت راه‌های حضور شرکت‌های بیشتر به بورس مورد بررسی قرار نگرفته و اگر بررسی شده چرا این نقاط ضعف مطرح و پیگیری نشده است.گرچه نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که طی مدت فعالیت بورس کالا بر محصولاتی که در بورس به‌صورت‌های نقدی، سلف و آتی در رینگ‌های داخلی و صادراتی عرضه می‌شوند روزبه‌روز افزوده می‌شود و از این منظر توانسته در پذیرش کالاهای جدید موفق عمل کند، اما بد نیست که به نقاط ضعف و قوت عرضه‌ها و حضور شرکت‌ها نیز توجه شود تا ماهیت بورس در مسیر رسالت اصلی خود که آیینه اقتصاد کشور است، قرار گیرد.

از الزام به عرضه تا شفافیت

بورس کالا محل عرضه کالاهای عمومی است

محمدابراهیم قدیریان
مدیر عامل شرکت فولاد آلیاژی ایران

بورس کالا بازاری متشکل و سازمان یافته‌ است که در آن به‌طور منظم کالا یا کالاهای معینی با روش‌هایی مشخص، مورد معامله قرار می‌گیرند. معمولا در این بازار تعداد زیادی از عرضه‌کنندگان، کالاهای خود را به خریداران عرضه می کنند. هرچند از نظر تئوری طبقه‌بندی‌های متعددی برای بورس کالا وجود دارد؛ اما با گسترش بازارها، عملا چند نوع از نظام‌های اقتصادی بورس کالا در قالب یک تشکل متمرکز قرار گرفته است. به‌طور معمول رسم است که کالاهای خام و فرآوری ‌نشده که مخاطب عام دارند مانند فلزات، پنبه، گندم، برنج و... در بورس کالا داد و ستد ‌می شوند. هر چند در دنیا فلزات نیز در بورس عرضه می‌شوند مانند بورس فلزات لندن که با تاریخچه دیرینه‌ای که دارد مبنای قیمت‌گذاری بسیاری از فلزات پایه دنیا است و با پیشرفت و توسعه تکنولوژی در حال حاضر امکان معاملات محصولات این بورس با توجه به انبارهای گسترده آن در دنیا به‌صورت آنلاین در اغلب نقاط جهان وجود دارد، اما در آنجا هم محصولات با مصرف عمومی مورد معامله قرار می‌گیرند و محصولات سفارشی قابلیت عرضه در بورس لندن را ندارند.

در ایران نیز فولادسازان محصولاتی با مصرف گسترده تولید می‌کنند و کالاهای خود را در بورس کالا عرضه و به فروش می‌رسانند. این در حالی است که بازار‌ها هنوز آن‌طور که باید توسعه نیافته‌اند و بورس کالا محل مناسبی برای شفاف‌سازی معاملات است و از آنجا که اغلب واحد‌های صنعتی ما از سوی بخش دولتی و نیمه دولتی اداره می‌شوند عرضه و فروش در بورس کالا باعث شفافیت معاملات می‌شود. اما در مورد فولاد آلیاژی از آنجا که هر چه بر آلیاژ آن افزوده می‌شود تبدیل به کالای خاص‌تری شده و محصولات ما جایگاه عمومی ندارند و تنها به‌صورت سفارشی امکان تولید آن وجود دارد از این رو بورس کالا محل مناسبی برای عرضه محصولات این شرکت نبوده و امکان عملی عرضه میسر نیست.

از بورس‌های موفق دنیا الگو برداری شود

موانع حضور بخش خصوصی در بورس کالا

نوید ایزدپناه
مدیرعامل شرکت صنایع هفت الماس

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات تولید‌کنندگان در ایران تهیه مواد اولیه به‌دلیل عدم شفافیت بازار، نامعلوم بودن روند آتی قیمت محصولات و ناکارآمدی نظام تعیین قیمت و توزیع محصولات بوده است. ایجاد و راه‌اندازی بورس کالا آهنگ نویدبخشی برای رفع مهم‌ترین بخش از فرآیند عملیات یک واحد تولیدی است. تولیدکنندگان می‌توانند با استفاده از ابزارهای داد و ستد در بورس، در برابر نوسانات قیمت ایمن شوند و با خرید و فروش قراردادهای سلف و آتی، ریسک قیمت را پوشش دهند. بازرگانان نیز می‌توانند با همین روش با اطمینان خاطر بیشتری از قیمت‌های آتی برای صادرات و واردات محصولات موردنظرشان تصمیم‌گیری کنند. صنایعی که مواد عرضه شده در بورس کالا را به‌عنوان مواد اولیه خود دریافت می‌کنند، نقش بسیار مهمی در بازار برعهده دارند. طبیعتا این صنایع نیز برای برنامه‌ریزی تولید خود، تمایل دارند از خطرات ناشی از نوسان قیمت‌ها ایمن شوند و با برآوردی مطمئن از قیمت تمام شده، به تولید اقتصادی بپردازند و برای این گروه، بورس کالا باید مکان مطمئنی برای خرید مواد اولیه، دریافت اطلاعات موثق در مورد روند قیمت‌ها و در نتیجه تضمین سود شرکت است.

قوانین سختگیرانه بورس برای خریداران و فروشندگان

اما متاسفانه بورس کالای ایران در بخشی از موارد قوانین سخت‌گیرانه‌ای دارد که این موضوع بازدارنده بوده و در هیچ جای دنیا چنین روشی اعمال نمی‌شود. یکی از این قوانین بازدارنده اخذ ضمانت‌نامه بانکی از عرضه‌کنندگان است که در هیچ جای دنیا چنین روشی برای اخذ ضمانت متداول نیست و برای اخذ ضمانت قرارداد لازم‌الاجرا بین طرفین امضا می‌شود و بدین ترتیب بورس خود را به بازار پولی وصل کرده؛ درحالی‌که نباید چنین اقدامی انجام دهد. در همین راستا از دیگر موارد بازدارنده حضور بخش خصوصی در بورس کالا این است که با وجود قانون منع قیمت‌گذاری محصولاتی که در بوس کالا عرضه می‌شوند، اما بورس بدون توجه به این قانون در برخی مواقع از جمله در زمان رکود و رونق در روند قیمت‌گذاری دخالت می‌کند که این موضوع شفافیت معاملات و ماهیت بورس را که باید قیمت براساس عرضه و تقاضا کشف شود را نیز زیر سوال می‌برد.

از سویی از دیگر مواردی که می‌توان به بورس کالا خرده گرفت و مانع حضور بخش خصوصی می‌شود این است که بورس در حجم معاملات و میزان خرید و فروش نیز دخالت دارد این در حالی است خریداران و متقاضیان باید در میزان خرید آزاد باشند گرچه در دنیا نیز حداقل و حداکثری برای حجم کالای قابل‌معامله در نظر می‌گیرند، اما سختگیری بورس کالا در این مورد نیز نسبت به بورس‌های کالایی دنیا قابل‌قیاس نیست و بهتر است در این زمینه ازبورس‌های موفق دنیا الگو برداری شود. اخذ موافق نامه اصولی یا برگه سبز نیز از خریداران یکی از عوامل بازدارنده است؛ درحالی‌که خریدار با داشتن کد اقتصادی باید بتواند از بورس خرید انجام دهد.