سه سوال کلیدی در پساتحریم
ساموئل پاتر
تحلیلگر بلومبرگ

در سال‌های گذشته ورود به بازار‌های ایران دشوار بود، اما با رفع تحریم‌های این کشور، راه برای سرمایه‌گذاران خارجی هموار شده است. به دنبال لغو تحریم‌های ایران، شرکت‌های خارجی به راحتی می‌توانند به بورس تهران راه پیدا کنند. بورس تهران به اندازه بورس استانبول شرکت ثبت شده دارد. یکی از موسسان یک شرکت سرمایه‌گذاری در ایران تخمین زده است که ورود سرمایه بعد از لغو تحریم‌ها ممکن است طی 6 تا 8 ماه به یک میلیارد دلار برسد.

بازار سهام ایران ارزشی حدود 90 میلیارد دلار دارد که پنجمین بازار بزرگ خاورمیانه است. لغو تحریم‌ها به ایران اجازه می‌دهد تا با عربستان سعودی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی رقابت کند. عربستان سعودی دارنده بزرگترین بازار سرمایه در منطقه است. این در شرایطی است که عربستان هفت ماه پیش بازار سهام خود را به روی صاحبان سرمایه خارجی باز کرد. سرمایه‌گذاری برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران درحال حاضر قانونی است، اما تحریم‌های مالی که درخصوص سیستم بانکی وضع شده بود باعث می‌شد تا انتقال پول به داخل و خارج کشور با مشکل روبه‌رو باشد. اما هم اکنون با لغو تحریم‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند به سیستم سوئیفت باز گردد و معاملات مالی خودرا انجام دهد. هرچند خرید سهام برای شرکت‌های اروپایی قدغن نشده بود اما سرمایه‌گذاری در برخی از صنایع از جمله بخش نفت و انرژی محدودیت‌هایی وجود داشت.


سرمایه‌گذاران چه کسانی هستند؟

با وجود برداشته شدن تحریم‌ها، بسیاری از شهروندان و شرکت‌های آمریکایی از تجارت با ایران منع شده‌اند. همچنین بسیاری از معاملات دلاری نمی‌تواند از طریق سیستم آمریکا انجام شود. در عین حال بسیاری از اروپایی‌ها و شهروندان آمریکایی ساکن اروپا سال گذشته برای بازدید از برخی تولیدکنندگان بزرگ و مشخص به ایران سفر کرده‌اند. بسیاری از آنها هم اکنون آیین‌نامه‌ها و مجوزهای تجاری لازم را برای دوران پس از تحریم فراهم کرده‌اند. لغو تحریم‌ها شامل تعدادی از محدودیت‌های دولت آمریکا در زمینه معاملات تجاری با ایران که درخصوص برنامه موشکی و ادعاها در زمینه تروریسم وضع شده نمی‌شود. یک استثنا در این زمینه شرکت بوئینگ و دیگر شرکت‌های تولیدکننده هواپیما و قطعات هواپیما هستند. این شرکت‌ها می‌توانند با ایران معامله کنند. برای دیگر شرکت‌ها و به خصوص آنهایی که در زمینه خدمات مالی فعالیت دارند، این توافق تنها به معنای برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای است و شامل تحریم‌های گسترده در زمینه تجارت و سرمایه‌گذاری که توسط دولت کلینتون در سال ۱۹۹۵ وضع شده نمی‌شود. رئیس شورای بین‌المللی آمریکایی در زمینه خاورمیانه و شمال آفریقا و عضو شورای روابط بین‌الملل هاروارد گفت: «در آینده نزدیک هیچ قانون فراگیری که به همه شرکت‌های آمریکایی اجازه دهد در ایران فعالیت کنند وجود نخواهد داشت که همین امر منجر خواهد شد تا شرکت‌های آمریکایی به‌عنوان بزرگ‌ترین بازندگان توافق هسته‌ای لقب بگیرند.»

وی درادامه افزود: «لغو تحریم‌ها، در عین حالی که درهای اقتصاد ایران را به‌طور کامل به روی شرکت‌های آمریکایی باز نمی‌کند، اما روابط تهران و واشنگتن را می‌تواند در جهت عادی‌سازی روابط سوق دهد. رئیس شورای بین‌المللی آمریکا بریتانیا در این خصوص گفت: «تجارت موجب تسهیل در روابط سیاسی خواهد شد و نزدیکی روابط سیاسی موجب افزایش مبادلات تجاری دو کشور خواهد شد.» ژوان زاراته، رئیس شبکه امانت مالی که یک موسسه مشاوره است در این باره می‌گوید: «بسیاری از تحریم‌های آمریکا علیه ایران باقی می‌ماند و این موجب می‌شود تجارت با این کشور پیچیده و پرخطر شود.»وی در ادامه توضیح داد: «در صورت چشم‌پوشی از ریسک‌های مربوط به شهرت تجاری، هر شرکتی که قصد دارد به ایران برود، باید با کل ریسک‌های تجاری و تبعیت از تحریم‌های باقی مانده مواجه شود.» بن رودس، جانشین مشاور امنیت ملی اوباما گفت: بعد از لغو تحریم‌ها، آمریکا از هجوم ناگهانی سرمایه‌گذاری و قراردادهای تجاری از سوی اروپا و آسیا جا نخواهد ماند. وی در این خصوص گفت:«برخی شرکت‌ها منتظر می‌مانند تا مشاهده کنند که آیا این وضعیت لغو تحریم‌ها ادامه می‌یابد یاخیر. به عبارتی دیگر، آیا آنها به توافق پایبند می‌مانند؟ بنابراین من معتقد هستم که این یک روند تدریجی خواهد بود.»


راه‌های ورود سرمایه‌گذاران چیست؟

دو راه دسترسی برای ورود به بازار سهام ایران وجود دارد، یک شرکت بین‌المللی که در این زمینه مشاوره می‌دهد گفت: «راه اول سرمایه‌گذاری مستقیم است و راه دوم استفاده از یک صندوق محلی است.» برای سرمایه‌گذاری مستقیم نیاز به یک کارگزار مستقر در تهران و همچنین دریافت کد سرمایه‌گذاری و مجوز تجارت خارجی از سازمان بورس و اوراق بهادار است. شرکت‌های متعددی با پیش‌بینی لغو تحریم‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی را آماده کرده‌اند. سرمایه‌گذاران خارجی قادر نخواهند بود سهام متعلق به هر شرکتی را بخرند؛ چرا که همچنان حدود 200 شخص حقیقی و حقوقی در لیست تحریم‌ها قرار دارند.


آیا هجوم سرمایه اتفاق خواهد افتاد؟

به احتمال زیاد خیر. تحریم‌های باقی مانده کابوسی برای موسسات بزرگ است، حتی برای آنها که در آمریکا مستقر نیستند. یکی از وکلای موسسه «شرمناند استرلینگ» در نیویورک توضیح داد: «بسیاری از موسسات مهم مالی که در اروپا مستقر هستند اخیرا درگیر اقدامات اجرایی شده‌اند که به خاطر مشکلات آنها با تحریم‌های آمریکا بوده است. آنها در برنامه تحریم‌های مدل آمریکایی قرار گرفته‌اند که موجب ترس بسیاری از این موسسات برای مبادلات مالی با ایران می‌شود.» از سوی دیگر ریسک بازگشت تحریم‌ها وجود دارد. توافق هسته‌ای که قفل اقتصاد ایران را باز کرده است دربردارنده مقرراتی است که تحریم‌ها، تحت شرایط خاص در دوره‌های ۱۰ساله می‌تواند دوباره علیه این کشور وضع شود که این امر ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را بالا می‌برد.