کنترل مولفه‌های ریسک

حمید آخشته

کارشناس ارشد مدیریت استراتژیک و فعال اقتصادی

روز اجرای برجام هم رسید و با گزارش آژانس و اعلام اتحادیه اروپا و آمریکا رسما تحریم‌ها برداشته شد، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که در صبح شنبه با مصاحبه‌ای تحت عنوان «یک روز خوب» برای ایران، منطقه و جهان، منتظر اعلام گزارش آژانس تا شب در حال رایزنی بودند و غرب هم کما فی‌سابق نهایت شیطنت خود را برای به انجام نرساندن وظایفش به کار بست و در نهایت برجام اجرایی شد؛ ظریف پس از آغاز اجرای برجام در صفحه فیس‏بوکش نوشت: با حمایت و مقاومت شما برجام اجرایی شد و تحریم‏ها رفع شد.

حال نوبت همه ماست که با بهترین بهره‏برداری از شرایط جدید، همدل و همزبان برای ساختن فردایی بهتر تلاش کنیم که البته گروه دیپلماسی با حمایت‌های بی دریغ رهبری و خط‌دهی‌های عالمانه ایشان به بهترین شکل ممکن نقشه راه ترسیمی را به هدف نشاندند؛ حال در این رابطه چند سوال در ذیل مطرح می‌شود که شاید با توجه به آنها این دستاورد عظیم بتواند ضمن اثربخشی، کارآ هم باشد.

آیا فعالان سیاسی وظیفه خود را با اجرایی شدن برجام انجام داده اند؟

برجام اجرایی شد، اما هنوز لحظاتی از اعلام آن نگذشته که اظهار نظرهای طیف‌های مختلف سیاسی درخصوص این مطلب و گمانه‌زنی‌های مربوط به پسا تحریم مثل قبل از آن در حال شکل‌گیری است و البته که هرگونه نقد سازنده و غیر تخریبی در هر مساله‌ای به شرط آنکه نقاد و نقد شونده هر دو عینک خوش‌بینی بزنند، می‌تواند بن‌بست‌های احتمالی را بر طرف کند، اما در این کشمکش‌ها چه خوب است هر آنچه مطرح می‌شود چه از سوی مخالفان و چه موافقان برجام بر اساس صف بندی‌های جناحی نباشد و مصلحت‌اندیشی را برای کشور فدای اختلافات سیاسی نکنند. به هر ترتیب در صورتی که هرآنچه در قالب اختلاف سیاسیون در این راستا مطرح شود فرآیندی است با برآیند صفر و باید از آن اجتناب کرد. البته باید تمهیداتی اندیشیده شود که در صورتی که این فرآیند تا زمانی که قابلیت اجرا دارد به بهترین شکل ممکن از آن بهره‌برداری شود، چرا که بسیاری از افراد مخالف با هشدار به بندهایی از برجام که در متن ۴۲ صفحه‌ای وزارت خزانه‌داری آمریکا به تشریح کم و کیف رفع تحریم‌های مذکور پرداخته، به صراحت آورده است که آنچه دولت آمریکا انجام داده، «تعلیق» تحریم‌ها است نه برچیدن و لغو تحریم‌ها و این منتقدان با توجه به کوتاه بودن عمر دولت اوباما آن را برگشت‌پذیر می‌پندارند، ضمن آنکه در همین متن، تصریح شده است دارایی‌های دولت ایران و موسسات مالی ایران در آمریکا همچنان بلوکه خواهند بود و باید مراقبت کرد که مبادا شیرینی این دستاورد بزرگ به کام ملت تلخ شود.

آیا فعالان اقتصادی تدارکات کافی را برای بهره‌برداری از برجام انجام داده‌اند؟

جواب سوال‌ها همیشه یک پاسخ روشن ندارد. گاهی برای پاسخ، سوال‌هایی جدید مطرح می‌شود که در ارزیابی فعالان اقتصادی برای تدارک کافی در بهره‌برداری از برجام لازم و ضروری است؛ آیا برجام می‌تواند ایران را به قبل از تحریم‏ها برگرداند؟ جواب این سوال باید با لحاظ کردن دو نکته باشد. نخست اینکه اقتصاد ایران با چه سرعتی خود را بازیابی می‏کند و دوم اینکه رفع تحریم تنها موانع را برخواهد داشت و باید برای حرکت اقتصاد نیرو محرکه‏های جدی تعریف شود. مهم‏ترین نیرو محرکه‏ای که هم‏اکنون توجهات داخلی و بین‏المللی را به خود جلب کرده سرمایه‏گذاری خارجی همراه با انتقال تکنولوژی است. اما سرمایه‏گذاری خارجی تحت تاثیر پارامترهای فراوانی است که مهم‏ترین آن برآورد نهادهای بین‏المللی از ریسک کشوری در ایران است. چند ماه پیش در همین راستا پایگاه خبری کشورهای«اوای‌سی‌دی» جدیدترین بازبینی خود از ریسک کشورهای مختلف جهان را منتشر کرد که نکته حائز اهمیت آن عدم تغییر ریسک ایران بود. ایران با کسب نمره ۷ ریسک بالایی داشت که با توجه به اجرای برجام تا پایان سال ۲۰۱۵ انتظار می‏رفت در این گزارش ریسک ایران کاهش پیدا کند اما ثابت ماند.

ریسک سیاسی و اقتصادی

ریسک کشوری اگرچه در یک عدد خلاصه می‏شود، اما سیگنال‏های بسیاری به سرمایه‏گذاران و فعالان اقتصادی بین‏المللی مخابره می‏کند. ریسک کشوری بر اساس تعاریف، به ریسک سیاسی و اقتصادی یک کشور نسبت به تمایل یا امکان انجام به موقع تعهدات گفته می‌شود. هر چه ریسک پایین‏تر باشد اعتماد بین‏المللی نسبت به توازن بین بازدهی و ریسک‏های سیستماتیک بیشتر خواهد شد و در نتیجه آن می‏توان به‌صورت عملی منتظر بهره‏برداری اقتصاد از دستاوردهای سیاسی بود.توجه به رتبه‏بندی اعتباری یک کشور نقش مهمی در کاهش این نوع ریسک دارد اما متاسفانه به‏دلیل مشکلات سیاسی و عدم حضور در بازارهای بدهی بین‏المللی از سال ۲۰۰۸ و پس از تسویه اوراق قرضه حوزه یورو، ایران در این رتبه‏بندی‏ها حضور ندارد و هیچ گزارشی نسبت به رتبه اعتباری‏اش منتشر نمی‏شود. اعتبار‏سنجی چراغ راهنمایی برای ریسک سرمایه‏گذاری است و عدم حضور در رتبه‏بندی‏ها به معنای قرمز شدن این چراغ است. اینکه فکر کنیم تنها رفت و آمد هیات‏های خارجی به انجام سرمایه‏گذاری ختم می‏شود کمی ساده‏لوحانه به نظر می‏رسد. باید راهکارهایی اندیشیده می‌شد تا همزمان با اجرای برجام نظر آنها را نسبت به اوضاع داخلی ایران با اقدامات واقعی تغییر داد که البته این وظیفه دولت بوده و باید از فعالان اقتصادی در این راستا بهره می‌گرفت و زمینه را برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی برای همراهی فعالان اقتصادی داخلی هم در داخل کشور و هم خارج کشور مهیا می‌کرد که تا الان چیزی که نشانگر این اقدامات باشد رونمایی نشده و بعید است وقتی سیستم بالادستی برنامه‌ای ندارد، فعالان اقتصادی بتوانند برای آن تدارک ببینند؛ یکی از عواملی که براین مساله تاکید دارد نوسانات شدید نرخ ارز است که تقریبا تا شب شنبه که رئیس بانک مرکزی در گفت‌وگوی ویژه خبری حضور یافتند و با بیان اینکه افق بسیار مثبتی را با برداشته شدن تحریم می‌توان دید غیراز آزادی منابع ارزی واینکه بعد از برجام طی ۶ ماه به سراغ تک نرخی کردن ارز می‌رویم که البته در گذشته هم با بیان منفعلانه و بدون پیگیری این مطلب ارائه شده بود برنامه قابل توجهی اعلام نشد که بتواند در تصمیم‌گیری ساز و کار فعالان اقتصادی تاثیر گذار باشد.