شمشیر عربستان علیه ایران

کریستوفر هریس

تحلیلگر اینترنشنال بیزینس تایمز

با شروع سال جدید، قیمت نفت همچنان روند نزولی خود را نسبت به سال‌ گذشته حفظ کرده که بخش عمده آن به دلیل تولید مازاد عربستان و اشباع بازار است که باعث کاهش قیمت‌ها در سال ۲۰۱۵ شد. به هر حال روند نزولی طلای سیاه در ۱۲ ماه آینده همچنان ادامه خواهد داشت. نفت به یک سلاح مخرب و قوی در مسائل ژئوپولیتیک پیچیده خاورمیانه تبدیل شده است. عربستان سعودی می‌خواهد از این سلاح علیه رقیب خود در منطقه یعنی ایران استفاده کند. این ابرتولیدکننده نفت عمدا اقدام به اشباع بازار کرده تا مطمئن شود ایران که تولید نفت خود را همزمان با لغو تحریم‌های اقتصادی بالا می‌برد تا آنجا که ممکن است سود کمتری به‌دست آورد. تحلیلگران و کارشناسان انرژی معتقدند ترکیب کاهش تقاضای چین برای نفت و پایان ممنوعیت صادرات این کالای باارزش آمریکا، احتمالا یک سال چالشی دیگر برای نفت پیش‌رو خواهد بود. آریل کوهن، کارشناس ارشد انرژی می‌گوید: «سیاست عربستان در باز گذاشتن لوله‌های نفتی و افزایش تولید تنها دلایل ژئوپلیتیک دارد با وجود اینکه این کار باعث زیان زدن به اقتصاد عربستان می‌شود.» او همچنین می‌افزاید: «تمرکز اصلی آنها، تلاش برای تحت فشار قرار دادن ایران است. همچنین انگیزه اصلی سیاست‌های نفتی عربستان رقابت فرقه‌ای بین سنی‌های عربستان و جمعیت بزرگ شیعه ایران است.»

عربستان سعودی برای ضربه زدن به ایران حتی حاضر است به منافع خود نیز ضرر بزند، زیرا فعالیت علیه ایران به اقتصاد عربستان ضربه خواهد زد؛ مانند بسیاری از کشورهای دیگر که به نفت به عنوان اولین صادرات خود می‌نگرند. عربستان از ماه ژانویه به طور پیوسته تولید نفت خود را به بیش از ۱۰ میلیون بشکه در روز افزایش داده است که این میزان یک رکورد برای تولید روزانه نفت در یک دهه گذشته به حساب می‌آید و قیمت نفت را به میزان خود در سال ۲۰۰۴ که کمتر از بشکه‌ای ۲۵ دلار بوده است، نزدیک می‌کند. براساس گزارش اوپک که گروهی از کشور‌های تولیدکننده نفت است و مانند یک کارتل میزان تولید نفت را در جهت کنترل قیمت‌ها تعیین می‌کند، در تابستان ۲۰۱۴ قیمت نفت به بشکه‌ای بیش از ۱۰۰ دلار رسید، ولی حالا به قیمت زیر ۴۰ دلار معامله می‌شود، اما در طول سال گذشته اوپک به کشورها اجازه داده است میزان تولید نفت را خودشان تعیین کنند که این امر موجب افت قیمت‌ها شده است.

به‌رغم گذر از فرآیندهای سنتی تنظیم بازار نفت، وزیر انرژی روسیه اعلام کرده است که عامل اصلی سقوط قیمت نفت، عربستان است. الکساندر نوواک می‌افزاید: «عربستان سعودی امسال میزان تولید خود را ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز افزایش داده است؛ بنابراین تاثیر زیادی در بی‌ثباتی شرایط بازار داشته است.» اقتصاد روسیه از زمان‌های دور با قیمت بالای نفت ارتباط داشته است پیش از اینکه قیمت‌ها در طول سال گذشته کاهش چشمگیر یابد و این امر به صورت قابل‌توجهی توان روسیه را کاهش داده است.

اگر چه عربستان سعودی می‌تواند سرنوشت خود و دیگر کشورهای دارای وابستگی اقتصادی سنگین به نفت را تعیین کند، قیمت پایین به این معنی است که این کشور باید به ذخایر ارزی خود متکی باشد؛ همان‌گونه که باید بودجه ملی خود را کاهش دهد. مقامات رسمی سعودی اعلام کردند که دولت در سال ۲۰۱۵ کسری بودجه‌ای نزدیک به ۳۶۷ میلیارد ریال سعودی (۹۸ میلیارد دلار) معادل ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را داشته است زیرا قیمت پایین نفت، درآمدها را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده و برنامه‌ریزان بودجه را مجبور کرده است هزینه‌ها را تا ۱۴ درصد در سال ۲۰۱۶ کاهش دهند. از ۱۰ میلیون بشکه نفت استخراج شده در هر روز، ۷ میلیون بشکه صادر می‌شود. ۹۰ درصد درآمد ارزی دولت و همچنین ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور از نفت است.

ولی از نظر عربستان سعودی این زیان تا زمانی که برنامه‌های پساتحریمی ایران را مختل می‌کند قابل قبول است. دیوید کوتوک، مدیر ارشد سرمایه‌گذاری می‌گوید: « بهترین سلاح عربستان پایین نگه داشتن قیمت نفت تا حد ممکن است زیرا آنها دارای منابع مالی کافی برای در اختیار داشتن قدرت تا سال‌های متمادی هستند». با وجود اینکه درآمد نفتی ایران به میزان سال گذشته نیست، تهران در نظر دارد تولید و صادرات خود را پس از برداشته شدن تحریم‌ها که ممکن است تا ماه آینده اتفاق بیفتد افزایش دهد. شرکت ملی نفت ایران گزارش داده است که یک هفته پس از برداشته شدن تحریم‌ها تولید خود را تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز از میزان تولید کنونی که حدود ۳/ ۳ میلیون بشکه است، افزایش می‌دهد. در حالی که افزایش تولید منجر به افزایش درآمد می‌شود، اما این میزان همچنان بسیار پایین‌تر از سطح مورد انتظار تهران، کمی بیش از یک سال پیش است که قیمت نفت بشکه‌ای ۱۰۰ دلار بود.


برداشته شدن منع صادراتی آمریکا

طرح دولت آمریکا برای لغو منع 40 ساله صادرات نفت به اشباع بازار جهانی کمک خواهد کرد، اما بعید است قیمت‌ها کاهش قابل‌توجهی داشته باشد. تحلیلگران می‌گویند گرچه قانون جدید صادرات نفت را افزایش می‌دهد، اما فقط بر نفت داکوتای شمالی اثر خواهد داشت. تحلیلگران معتقدند اگر از نظر تاریخی بررسی کنیم، در واقع قیمت‌های نفت پایین نیست. اما منع صادرات در ایالات متحده تنها یک اثر معتدل بر بازار دارد و نفت داکوتای شمالی تنها حدود 5/ 1 درصد نفت کل جهان را تشکیل می‌دهد.» اندرو لیپو کارشناس دیگری است که اظهارات مشابهی را بیان کرده است: «این در مقایسه با روزانه یک میلیون بشکه‌ای که ایران وارد بازار می‌کند، بسیار ناچیز است.»

رکود در چین

چین یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت خام در جهان است؛ بنابراین رکود اقتصادی چین اثر قابل‌توجهی بر قیمت جهانی نفت خواهد داشت. اقتصاد چین با رکود مواجه است و دلیل آن تغییر از تولید و صادرات به سیستمی مانند آمریکا است که بیشتر مصرف‌کننده‌محور است. مرکز آمار چین گزارش داده است که سودهای صنعتی کشور در ماه نوامبر در مقایسه با همان دوره در سال 2014، 8/ 103 دلار کاهش داشته است. طبق گزارش جدید این 6 ماه روند کاهشی بوده است؛ به گونه‌ای که حکایت از یک رکود اقتصادی مداوم در سال 2016 در چین داشت. این گزارش می‌افزاید در نتیجه، اتکای چین به نفت خام به مقدار زیادی تقلیل یافته است و این امر احتمالا اثر منفی بر تقاضای نفت خام و قیمت‌ نفت خواهد داشت. گرچه شاید چشم‌انداز سال 2016 چندان خوشایند نباشد، اما برخی معتقدند قیمت نفت در بلندمدت دوباره به جای اول بازخواهد گشت. دیوید میتز، تحلیلگر بازار سرمایه می‌گوید نفت می‌تواند در نهایت به بشکه‌ای 70 دلار برسد، اما کاهن تحلیلگر Atlantic Council می‌گوید قیمت در بلندمدت احتمالا به مراتب پایین‌تر خواهد آمد و عمیقا به بسیاری از اقتصادهای وابسته به نفت ضربه می‌زند.