ویژگی‌های اقتصادی منحصر به فرد آب
دکتر سید حسین سجادی‌فر
اقتصاد‌دان
محمد داودآبادی
کارشناس ارشد مالی
آب دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر کالاها متمایز می‌سازد. اگر چه ممکن است این ویژگی‌ها منحصر به فرد نباشند، اما ترکیب این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا آب کالایی منحصر به فرد محسوب شود. در زیر مهم‌ترین تفاوت‌های آب با سایر کالاها شرح داده می‌شود.
همان طور که در جدول ۱ نشان داده شده است تفکر رایج اقتصاددانان در مورد سایر کالاها را نمی‌توان به طور دقیق در مورد آب به کار برد.
زمانی که شخصی به فروشگاه مراجعه می‌کند، انتخابش گسسته است.
اقتصاد‌دان
محمد داودآبادی
کارشناس ارشد مالی
آب دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر کالاها متمایز می‌سازد. اگر چه ممکن است این ویژگی‌ها منحصر به فرد نباشند، اما ترکیب این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا آب کالایی منحصر به فرد محسوب شود. در زیر مهم‌ترین تفاوت‌های آب با سایر کالاها شرح داده می‌شود.
همان طور که در جدول ۱ نشان داده شده است تفکر رایج اقتصاددانان در مورد سایر کالاها را نمی‌توان به طور دقیق در مورد آب به کار برد.
زمانی که شخصی به فروشگاه مراجعه می‌کند، انتخابش گسسته است.
دکتر سید حسین سجادی‌فر
اقتصاد‌دان
محمد داودآبادی
کارشناس ارشد مالی
آب دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر کالاها متمایز می‌سازد. اگر چه ممکن است این ویژگی‌ها منحصر به فرد نباشند، اما ترکیب این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا آب کالایی منحصر به فرد محسوب شود. در زیر مهم‌ترین تفاوت‌های آب با سایر کالاها شرح داده می‌شود.
همان طور که در جدول 1 نشان داده شده است تفکر رایج اقتصاددانان در مورد سایر کالاها را نمی‌توان به طور دقیق در مورد آب به کار برد.
زمانی که شخصی به فروشگاه مراجعه می‌کند، انتخابش گسسته است. او قیمت نهایی را می‌داند و می‌تواند در مورد میزان خرید تصمیم‌گیری کند و قبل از استفاده، قیمت آن را پرداخت می‌کند. برای آب واحدهای گسسته وجود ندارد، زیرا آب به صورت عمده خریداری می‌شود. مشتری قیمت را برای هر مقدار که در هر مقطع زمانی خاص استفاده می‌کند، نمی‌داند و در نهایت صورتحساب بعد از مصرف آب صادر می‌شود.
در صنعت آب و فاضلاب مصرف و تولید همزمان است، اما صدور صورتحساب پس از مصرف دوره‌ای است، بنابراین قیمت در لحظه تقابل عرضه و تقاضا در تصمیم‌گیری مصرف‌کننده به طور دقیق مشخص نیست. مشتریان نمی‌توانند مقدار تقاضا را در بلوک‌های جداگانه تطبیق دهند. دانستن مصرف در طول دوره صورتحساب نیز مشکل است، زیرا آنها نمی‌توانند به طور دائم کنتور خود را کنترل کنند.
در ضمن صورتحساب‌های آب اغلب اطلاعات مورد نیاز تصمیم‌گیری را به همراه ندارند و بیشتر اطلاعات نامربوط زیادی را در خود دارند. یک بررسی در شهر تولسای ایالات متحده آمریکا نشان داد که مصرف‌کنندگان از ساختار قیمت‌ها آگاه نیستند. تنها 21 درصد از افرادی که مورد بررسی قرار گرفتند، می‌دانستند که ساختار قیمتی بلوکی وجود دارد. همچنین در خصوص اطلاعات مربوط به بلوک‌های مصرفی، مصرف‌کنندگان باید با شرکت‌های آب ارتباط برقرار کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیچیدگی ساختار قیمتی، مشترکان را سر درگم کرده و مانع آگاهی کامل آنها می‌شود.
اغلب پیچیدگی صورتحساب‌ها نیز یک مانع برای جمع‌آوری اطلاعات است. این صورتحساب‌ها فقط مصرف و مبلغ قابل پرداخت را نشان می‌دهند. مصرف‌کننده در مورد این صورتحساب‌ها و مقادیر آن چه فکری می‌کند؟ هزینه نهایی برای آخرین واحد مصرف شده چقدر است؟ با اینکه در پشت صورتحساب اطلاعات زیادی درج شده است، اما مفید بودن‌شان قابل تردید است. در یک بررسی در سال 1992 در جورجیا از 400 نفر سوال شد که آیا آنها از مقدار مصرف ماهانه صورتحساب خود با خبر هستند یا خیر؟
62 درصد از میزان تقریبی صورتحساب آگاهی داشتند و 26 درصد بی‌اطلاع بودند و تنها 12 درصد راجع به صورتحساب‌های آب نظری نداشتند. زمانی که از همان افراد سوال شد که آیا قیمت آب مصرفی را می‌دانند تنها 12 نفر جواب مثبت دادند. با توجه به این و شواهد دیگر، می‌توان استنتاج کرد که مصرف‌کنندگان بر اساس قیمت نهایی تصمیم‌گیری نمی‌کنند. تنها اطلاعات مشتریان دانستن کل صورتحساب آب است و زمانی که بر خلاف انتظار صورتحسابی با مبلغ بالا به دستشان می‌رسد، آن را با مصرف ماه گذشته مقایسه می‌کنند. مصرف‌کننده با احتمال زیاد، مصرف ماه جاری را کم می‌کند، اما دیگر نمی‌تواند مصارف گذشته‌اش را تعدیل کند.
دلایل متفاوت بودن آب
ضروری بودن: بدون آب حیات، تولید اقتصادی و محیط زیست وجود نخواهد داشت. تمامی فعالیت‌های انسانی به نوعی به آب وابستگی دارد. آب یک منبع ضروری است. این ویژگی‌ها فقط به آب محدود نمی‌شود، بلکه هوا، سوخت، غذا و زمین نیز دارای همین ویژگی‌ها هستند.
حجیم بودن: اگر امکان انتقال آب از مناطق پر آب به مناطق کم آب با هزینه اقتصادی وجود داشت و همانند سایر کالاها آب نیز به راحتی قابل حمل و نقل بود،در آن صورت مکانیزم بازار می‌توانست آب را به صورت کارآمد تخصیص دهد. به جز در موارد استثنایی (حمل‌و‌نقل به صورت بطری)، این امر امکان‌پذیر نیست. در ضمن شیوه‌ای برای متراکم کردن آب وجود ندارد و همین مساله حمل‌و‌نقل آب را مشکل‌تر می‌سازد. به عبارت بهتر، به دلیل هزینه بالای مبادله آب، مکانیزم بازار ممکن است از کارآمدی لازم برخوردار نباشد.
کمیاب: میزان آب در دسترس محدود است و به بارش سالانه در یک منطقه بستگی دارد. تمامی آب در دسترس قابل استفاده نیست. آب در تمام کره زمین وجود دارد، ولی همیشه با کیفیت و کمیت مناسب و در زمان و مکان لازم یافت نمی‌شود. بیشتر مناطق جهان کمبود آب را تجربه کرده‌اند یا در حال سپری کردن شرایط بحرانی هستند. طبق آمارها بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محروم هستند و مسائل مربوط به آب از دیدگاه سازمان ملل پس از جمعیت به عنوان دومین مساله اصلی جهان شناخته شده است. تا ۱۶ سال آتی حدود یک‌سوم دنیا بدون آب خواهند بود و شاید به همین دلیل باشد که دو دهه دیگر را دهه نزاع بین‌المللی بر سر آب نامیده‌اند.
کالایی بی‌دوام: بسیاری از کالاهای اقتصادی همانند آب کمیاب و ضروری هستند. اما ویژگی مهمی که آب را از سایر کالاها متمایز می‌سازد بی‌دوام بودن آن است. آب در زیر زمین جریان دارد، اگر نتوان آن را تحت کنترل درآورد از دست خواهد رفت. دسترسی و همچنین تقاضای آب در طول زمان تغییر می‌کند، بنابر این آب حتما باید ذخیره شود. هر چند که سفره‌های زیرزمینی و دریاچه‌های طبیعی به شکل انباره عمل می‌کنند، اما استفاده از آنها با ذخیره مجدد امکان‌پذیر است. البته به صورت مصنوعی نیز می‌توان آب را ذخیره کرد هر چند که سهم آن بسیار ناچیز است.
آب به عنوان یک سیستم: چرخه آب، از بارش باران تا ذخیره کردن آن سیستمی پیچیده است. مراحل مختلفی در تهیه آب نقش دارند. اگر در بالادست رودخانه‌ها دخالت شود، این عمل اثرات برون‌ریز منفی برای پایین‌دست رودخانه ایجاد می‌کند. همچنین برداشت از سفره‌های آب‌های زیرزمینی، آب رودخانه‌ها را کاهش می‌دهد و این امر محیط زیست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. متحرک بودن آب، جریان وارد شده، تبخیر، نفوذ و تراوش و عوامل دیگر باعث می‌شود که آب یک سیستم پیچیده باشد.
کالایی عمومی: درجه استثنایی‌پذیری آب بسیار کم است. آب کالایی ضروری و بدون جانشین است. این امر دلیلی است که دولت باید در بازار آب دخالت کند تا از قابل دسترس بودن آب سالم برای اقشار آسیب‌پذیر مطمئن شود. این موضوع را نباید این‌گونه تعبیر کرد که دولت باید آب را به طور رایگان یا با قیمت اندک در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهد. اقتصاددانان در مورد خصوصی یا عمومی بودن کالای آب توافق نظر ندارند، اما موسسه آب یونسکو وابسته به سازمان ملل متحد، از منظر اقتصاد سیاسی آب را یک کالای عمومی در نظر گرفته است.
هزینه بالای تولید و مبادله: هزینه تولید و مبادله آب بسیار بالا است. ذخیره و توزیع مجدد آب به ساختارهای پیچیده‌ای از قبیل سد، خطوط انتقال و شبکه توزیع، کانال‌ها و پمپاژ و... نیاز دارد. ساخت و نگهداری این تجهیزات مستلزم صرف سرمایه‌گذاری بسیار بالایی است. اندازه‌گیری مصرف و صدور صورتحساب سیستمی پیچیده است. این جنبه‌ها با ویژگی حجیم بودن آب در ارتباط است.
غیرهمگن بودن بازار: بعضی از کاربران (مسکونی و صنعتی) که سهم کوچکی از آب را استفاده می‌کنند، تمایل به پرداخت بالایی دارند و بعضی دیگر (کشاورزان) که سهم بزرگی از منابع آب را استفاده می‌کنند، تمایل به پرداخت کوچکی دارند و عده‌ای دیگر (کاربران محیط زیست و فقرا) اصولا قادر به پرداخت قیمت آب نیستند. تمامی این تقاضاها را نمی‌توان در یک بازار برآورده کرد. اگرچه ماهیت آب یکسان است، اما ویژگی‌های تقاضای مصرف‌کنندگان از قبیل کیفیت، قابلیت اعتماد و... متفاوت هستند. بنابراین برای تخصیص منابع آب باید ملاحظات اقتصادی، نهادی، سیاسی، فرهنگی و... را نیز در نظر گرفت. هر چند که ویژگی‌های متفاوت تقاضا می‌توانند در تعیین قیمت آب موثر باشند، اما برای تخصیص بین بخشی مفید واقع نمی‌شود.
شکست بازار در عرضه: همیشه در عرضه آب شکست بازار مطرح است. علت این امر حجیم بودن آن است. رسیدن به مقیاس اقتصادی به سرمایه‌گذاری عظیمی احتیاج دارد و همین موضوع سبب ایجاد انحصار طبیعی در خدمات آب می‌شود. شاید تنها در عرضه آب شهری خصوصی‌سازی بتواند موفقیت‌آمیز باشد و آن هم به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالای نیروی انسانی بستگی دارد.
وجود اثرات برون‌ریز در مصرف و تولید: برداشت زیاد از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی باعث صدمات تجمعی به محیط زیست و به ویژه زیستگاه‌های آبی خواهد شد. از طرفی دیگر، مصرف زیاد آب موجب تنزل کیفیت آب می‌شود و این امر سلامت جوامع بشری را با خطر مواجه می‌سازد. مطابق گزارش‌های منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی حدود ۲/ ۳ میلیارد نفر به بیماری‌های مرتبط با آب مبتلا هستند و فراهم کردن آب سالم و دفع بهداشتی سبب کاهش ۲/ ۱ میلیون مرگ ناشی از اسهال خواهد شد. بنابراین به دلیل ارتباط مستقیم سلامت انسان‌ها با آب و وجود اثرات برون‌ریز در مصرف، قیمت‌گذاری آب بدون لحاظ کردن این اثرات، قیمت‌گذاری بهینه نخواهد بود. همچنین بر پایه اعلام این سازمان هر یک دلار سرمایه‌گذاری در بخش آب و فاضلاب ۹ دلار بازگشت سرمایه خواهد داشت.
بدون جانشین: به عنوان مثال کاربران سوخت می‌توانند از بین نفت و گاز، زغال سنگ و هیزم، برق و انرژی خورشیدی یکی را انتخاب کنند. اکثر کالاهای اقتصادی دارای جانشین هستند، ولی برای آب جانشینی وجود ندارد. بین منابع آبی (آب‌های سطحی، آب‌های زیرزمینی و...) به لحاظ ماهیت کالایی تفاوت محسوسی وجود ندارد.
غیر قابل تجارت: جز در شرایطی که آب در بطری مصرف می‌شود، یا دو کشور همسایه از یک منبع آبی مشترک (رود) استفاده می‌کنند. تجارت آب (به استثنای آب مجازی) به سختی امکان‌پذیر است. اگر تجارت آزاد نیز وجود داشته باشد هزینه این تجارت بسیار بالا خواهد بود. محصولات تولیدی از قبیل غذا، ماهی، چوب و گل که وابستگی شدیدی به آب دارند می‌توانند در بازارهای جهانی دادوستد شوند. به این نوع از تجارت، تجارت مجازی آب گویند. هر کیلوگرم تولید این محصولات وابستگی شدیدی به یک مترمکعب آب دارند. به سادگی دیده می‌شود که تجارت این محصولات به مراتب از تجارت آب جذاب‌تر و کم هزینه‌تر خواهد بود. بازار این محصولات جهانی است در صورتی که بازار آب داخلی است.
اقتصاد‌دان
محمد داودآبادی
کارشناس ارشد مالی
آب دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر کالاها متمایز می‌سازد. اگر چه ممکن است این ویژگی‌ها منحصر به فرد نباشند، اما ترکیب این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا آب کالایی منحصر به فرد محسوب شود. در زیر مهم‌ترین تفاوت‌های آب با سایر کالاها شرح داده می‌شود.
همان طور که در جدول 1 نشان داده شده است تفکر رایج اقتصاددانان در مورد سایر کالاها را نمی‌توان به طور دقیق در مورد آب به کار برد.
زمانی که شخصی به فروشگاه مراجعه می‌کند، انتخابش گسسته است. او قیمت نهایی را می‌داند و می‌تواند در مورد میزان خرید تصمیم‌گیری کند و قبل از استفاده، قیمت آن را پرداخت می‌کند. برای آب واحدهای گسسته وجود ندارد، زیرا آب به صورت عمده خریداری می‌شود. مشتری قیمت را برای هر مقدار که در هر مقطع زمانی خاص استفاده می‌کند، نمی‌داند و در نهایت صورتحساب بعد از مصرف آب صادر می‌شود.
در صنعت آب و فاضلاب مصرف و تولید همزمان است، اما صدور صورتحساب پس از مصرف دوره‌ای است، بنابراین قیمت در لحظه تقابل عرضه و تقاضا در تصمیم‌گیری مصرف‌کننده به طور دقیق مشخص نیست. مشتریان نمی‌توانند مقدار تقاضا را در بلوک‌های جداگانه تطبیق دهند. دانستن مصرف در طول دوره صورتحساب نیز مشکل است، زیرا آنها نمی‌توانند به طور دائم کنتور خود را کنترل کنند.
در ضمن صورتحساب‌های آب اغلب اطلاعات مورد نیاز تصمیم‌گیری را به همراه ندارند و بیشتر اطلاعات نامربوط زیادی را در خود دارند. یک بررسی در شهر تولسای ایالات متحده آمریکا نشان داد که مصرف‌کنندگان از ساختار قیمت‌ها آگاه نیستند. تنها 21 درصد از افرادی که مورد بررسی قرار گرفتند، می‌دانستند که ساختار قیمتی بلوکی وجود دارد. همچنین در خصوص اطلاعات مربوط به بلوک‌های مصرفی، مصرف‌کنندگان باید با شرکت‌های آب ارتباط برقرار کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیچیدگی ساختار قیمتی، مشترکان را سر درگم کرده و مانع آگاهی کامل آنها می‌شود.
اغلب پیچیدگی صورتحساب‌ها نیز یک مانع برای جمع‌آوری اطلاعات است. این صورتحساب‌ها فقط مصرف و مبلغ قابل پرداخت را نشان می‌دهند. مصرف‌کننده در مورد این صورتحساب‌ها و مقادیر آن چه فکری می‌کند؟ هزینه نهایی برای آخرین واحد مصرف شده چقدر است؟ با اینکه در پشت صورتحساب اطلاعات زیادی درج شده است، اما مفید بودن‌شان قابل تردید است. در یک بررسی در سال 1992 در جورجیا از 400 نفر سوال شد که آیا آنها از مقدار مصرف ماهانه صورتحساب خود با خبر هستند یا خیر؟
62 درصد از میزان تقریبی صورتحساب آگاهی داشتند و 26 درصد بی‌اطلاع بودند و تنها 12 درصد راجع به صورتحساب‌های آب نظری نداشتند. زمانی که از همان افراد سوال شد که آیا قیمت آب مصرفی را می‌دانند تنها 12 نفر جواب مثبت دادند. با توجه به این و شواهد دیگر، می‌توان استنتاج کرد که مصرف‌کنندگان بر اساس قیمت نهایی تصمیم‌گیری نمی‌کنند. تنها اطلاعات مشتریان دانستن کل صورتحساب آب است و زمانی که بر خلاف انتظار صورتحسابی با مبلغ بالا به دستشان می‌رسد، آن را با مصرف ماه گذشته مقایسه می‌کنند. مصرف‌کننده با احتمال زیاد، مصرف ماه جاری را کم می‌کند، اما دیگر نمی‌تواند مصارف گذشته‌اش را تعدیل کند.
دلایل متفاوت بودن آب
ضروری بودن: بدون آب حیات، تولید اقتصادی و محیط زیست وجود نخواهد داشت. تمامی فعالیت‌های انسانی به نوعی به آب وابستگی دارد. آب یک منبع ضروری است. این ویژگی‌ها فقط به آب محدود نمی‌شود، بلکه هوا، سوخت، غذا و زمین نیز دارای همین ویژگی‌ها هستند.
حجیم بودن: اگر امکان انتقال آب از مناطق پر آب به مناطق کم آب با هزینه اقتصادی وجود داشت و همانند سایر کالاها آب نیز به راحتی قابل حمل و نقل بود،در آن صورت مکانیزم بازار می‌توانست آب را به صورت کارآمد تخصیص دهد. به جز در موارد استثنایی (حمل‌و‌نقل به صورت بطری)، این امر امکان‌پذیر نیست. در ضمن شیوه‌ای برای متراکم کردن آب وجود ندارد و همین مساله حمل‌و‌نقل آب را مشکل‌تر می‌سازد. به عبارت بهتر، به دلیل هزینه بالای مبادله آب، مکانیزم بازار ممکن است از کارآمدی لازم برخوردار نباشد.
کمیاب: میزان آب در دسترس محدود است و به بارش سالانه در یک منطقه بستگی دارد. تمامی آب در دسترس قابل استفاده نیست. آب در تمام کره زمین وجود دارد، ولی همیشه با کیفیت و کمیت مناسب و در زمان و مکان لازم یافت نمی‌شود. بیشتر مناطق جهان کمبود آب را تجربه کرده‌اند یا در حال سپری کردن شرایط بحرانی هستند. طبق آمارها بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محروم هستند و مسائل مربوط به آب از دیدگاه سازمان ملل پس از جمعیت به عنوان دومین مساله اصلی جهان شناخته شده است. تا ۱۶ سال آتی حدود یک‌سوم دنیا بدون آب خواهند بود و شاید به همین دلیل باشد که دو دهه دیگر را دهه نزاع بین‌المللی بر سر آب نامیده‌اند.
کالایی بی‌دوام: بسیاری از کالاهای اقتصادی همانند آب کمیاب و ضروری هستند. اما ویژگی مهمی که آب را از سایر کالاها متمایز می‌سازد بی‌دوام بودن آن است. آب در زیر زمین جریان دارد، اگر نتوان آن را تحت کنترل درآورد از دست خواهد رفت. دسترسی و همچنین تقاضای آب در طول زمان تغییر می‌کند، بنابر این آب حتما باید ذخیره شود. هر چند که سفره‌های زیرزمینی و دریاچه‌های طبیعی به شکل انباره عمل می‌کنند، اما استفاده از آنها با ذخیره مجدد امکان‌پذیر است. البته به صورت مصنوعی نیز می‌توان آب را ذخیره کرد هر چند که سهم آن بسیار ناچیز است.
آب به عنوان یک سیستم: چرخه آب، از بارش باران تا ذخیره کردن آن سیستمی پیچیده است. مراحل مختلفی در تهیه آب نقش دارند. اگر در بالادست رودخانه‌ها دخالت شود، این عمل اثرات برون‌ریز منفی برای پایین‌دست رودخانه ایجاد می‌کند. همچنین برداشت از سفره‌های آب‌های زیرزمینی، آب رودخانه‌ها را کاهش می‌دهد و این امر محیط زیست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. متحرک بودن آب، جریان وارد شده، تبخیر، نفوذ و تراوش و عوامل دیگر باعث می‌شود که آب یک سیستم پیچیده باشد.
کالایی عمومی: درجه استثنایی‌پذیری آب بسیار کم است. آب کالایی ضروری و بدون جانشین است. این امر دلیلی است که دولت باید در بازار آب دخالت کند تا از قابل دسترس بودن آب سالم برای اقشار آسیب‌پذیر مطمئن شود. این موضوع را نباید این‌گونه تعبیر کرد که دولت باید آب را به طور رایگان یا با قیمت اندک در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهد. اقتصاددانان در مورد خصوصی یا عمومی بودن کالای آب توافق نظر ندارند، اما موسسه آب یونسکو وابسته به سازمان ملل متحد، از منظر اقتصاد سیاسی آب را یک کالای عمومی در نظر گرفته است.
هزینه بالای تولید و مبادله: هزینه تولید و مبادله آب بسیار بالا است. ذخیره و توزیع مجدد آب به ساختارهای پیچیده‌ای از قبیل سد، خطوط انتقال و شبکه توزیع، کانال‌ها و پمپاژ و... نیاز دارد. ساخت و نگهداری این تجهیزات مستلزم صرف سرمایه‌گذاری بسیار بالایی است. اندازه‌گیری مصرف و صدور صورتحساب سیستمی پیچیده است. این جنبه‌ها با ویژگی حجیم بودن آب در ارتباط است.
غیرهمگن بودن بازار: بعضی از کاربران (مسکونی و صنعتی) که سهم کوچکی از آب را استفاده می‌کنند، تمایل به پرداخت بالایی دارند و بعضی دیگر (کشاورزان) که سهم بزرگی از منابع آب را استفاده می‌کنند، تمایل به پرداخت کوچکی دارند و عده‌ای دیگر (کاربران محیط زیست و فقرا) اصولا قادر به پرداخت قیمت آب نیستند. تمامی این تقاضاها را نمی‌توان در یک بازار برآورده کرد. اگرچه ماهیت آب یکسان است، اما ویژگی‌های تقاضای مصرف‌کنندگان از قبیل کیفیت، قابلیت اعتماد و... متفاوت هستند. بنابراین برای تخصیص منابع آب باید ملاحظات اقتصادی، نهادی، سیاسی، فرهنگی و... را نیز در نظر گرفت. هر چند که ویژگی‌های متفاوت تقاضا می‌توانند در تعیین قیمت آب موثر باشند، اما برای تخصیص بین بخشی مفید واقع نمی‌شود.
شکست بازار در عرضه: همیشه در عرضه آب شکست بازار مطرح است. علت این امر حجیم بودن آن است. رسیدن به مقیاس اقتصادی به سرمایه‌گذاری عظیمی احتیاج دارد و همین موضوع سبب ایجاد انحصار طبیعی در خدمات آب می‌شود. شاید تنها در عرضه آب شهری خصوصی‌سازی بتواند موفقیت‌آمیز باشد و آن هم به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالای نیروی انسانی بستگی دارد.
وجود اثرات برون‌ریز در مصرف و تولید: برداشت زیاد از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی باعث صدمات تجمعی به محیط زیست و به ویژه زیستگاه‌های آبی خواهد شد. از طرفی دیگر، مصرف زیاد آب موجب تنزل کیفیت آب می‌شود و این امر سلامت جوامع بشری را با خطر مواجه می‌سازد. مطابق گزارش‌های منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی حدود ۲/ ۳ میلیارد نفر به بیماری‌های مرتبط با آب مبتلا هستند و فراهم کردن آب سالم و دفع بهداشتی سبب کاهش ۲/ ۱ میلیون مرگ ناشی از اسهال خواهد شد. بنابراین به دلیل ارتباط مستقیم سلامت انسان‌ها با آب و وجود اثرات برون‌ریز در مصرف، قیمت‌گذاری آب بدون لحاظ کردن این اثرات، قیمت‌گذاری بهینه نخواهد بود. همچنین بر پایه اعلام این سازمان هر یک دلار سرمایه‌گذاری در بخش آب و فاضلاب ۹ دلار بازگشت سرمایه خواهد داشت.
بدون جانشین: به عنوان مثال کاربران سوخت می‌توانند از بین نفت و گاز، زغال سنگ و هیزم، برق و انرژی خورشیدی یکی را انتخاب کنند. اکثر کالاهای اقتصادی دارای جانشین هستند، ولی برای آب جانشینی وجود ندارد. بین منابع آبی (آب‌های سطحی، آب‌های زیرزمینی و...) به لحاظ ماهیت کالایی تفاوت محسوسی وجود ندارد.
غیر قابل تجارت: جز در شرایطی که آب در بطری مصرف می‌شود، یا دو کشور همسایه از یک منبع آبی مشترک (رود) استفاده می‌کنند. تجارت آب (به استثنای آب مجازی) به سختی امکان‌پذیر است. اگر تجارت آزاد نیز وجود داشته باشد هزینه این تجارت بسیار بالا خواهد بود. محصولات تولیدی از قبیل غذا، ماهی، چوب و گل که وابستگی شدیدی به آب دارند می‌توانند در بازارهای جهانی دادوستد شوند. به این نوع از تجارت، تجارت مجازی آب گویند. هر کیلوگرم تولید این محصولات وابستگی شدیدی به یک مترمکعب آب دارند. به سادگی دیده می‌شود که تجارت این محصولات به مراتب از تجارت آب جذاب‌تر و کم هزینه‌تر خواهد بود. بازار این محصولات جهانی است در صورتی که بازار آب داخلی است.
ارسال نظر