رمز ماندگاری سرمایه خارجی

فریال مستوفی

رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق ایران

بهتر است قبل از بررسی اثرات برداشته شدن تحریم‌ها و ورود سرمایه به کشور، وضعیت اقتصادی کشور را به صورت اجمالی بررسی کنیم.

در حال حاضر کشور با مشکلات جدی از نظر ساختاری روبه‌رو است که این مشکلات در نتیجه تحریم کشور نیست. این مشکلات قبل از این نیز وجود داشته‌اند؛ ولی در شرایط تحریم، متوجه آنان شدیم و باید به این مهم بسیار توجه داشت که چنانچه مشکلات ساختاری اقتصاد کشور برطرف نشود، با برداشته شدن تحریم‌ها، این احتمال وجود دارد که به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شوند و اقتصاد ایران با همان وضعیت ناکارآمدی که در این سال‌ها داشته، باقی بماند و حتی با مشکلات جدیدی نیز دست به گریبان شود. بنابراین به جد توصیه می‌شود، همزمان با تلاش برای رفع تحریم‌ها، احقاق حقوق، جذب سرمایه و... راهکارهایی اساسی و کارآ برای مشکلات موجود داشته باشیم. به‌عنوان نمونه اگر صنعت نفت کشور را در نظر بگیریم، شاهد هستیم که در حال حاضر صادرات نفت خام کشور، حدود یک میلیون بشکه در روز است و مسوولان مربوطه در تلاش هستند با برداشته شدن تحریم‌ها و بهبود روابط، این میزان را به دو برابر افزایش دهند. شاید به نظر برسد که افزایش صادرات نفت، یک دستاورد مثبت است، ولی در واقع آنچه در حال اتفاق است وخیم‌تر شدن وضعیت نفت خام و از دست رفتن پایه‌های اقتصادی کشور است، در حالی که همه واقفند که اقتصاد ایران به نفت وابسته است و این ماده باارزش منابع محدودی دارد، همچنان تلاش و اقدامی برای حفظ آن و ایجاد ارزش افزوده نمی‌شود.

به جای برنامه‌ریزی کردن برای افزایش صادرات نفت خام، باید برای ایجاد ارزش افزوده آن اقدام کنیم و این طلای سیاه را با تقویت تولید داخلی به محور توسعه‌های صنعتی کشور تبدیل کنیم. با راه‌اندازی پالایشگاه‌ها و سایر کارخانه‌های صنعتی، محصولات پایین دستی یا محصولات دانش بنیان تولید کنیم و سپس صادرات داشته باشیم. این روند نه تنها رفاه بیشتری را در پی خواهد داشت، بلکه سبب به وجود آمدن اشتغال و در نهایت افزایش قدرت اقتصادی کشور در سطح جهانی به همراه خواهد داشت.

این حالت در مورد سایر مواد اولیه موجود در کشور از جمله مواد معدنی نیز صادق است و شاهد هستیم که صادرات عمدتا به‌صورت خام فروشی صورت می‌پذیرد. افزایش صادرات مواد اولیه به صورت خام از جمله اثرات قطعی برداشته شدن تحریم‌ها است.

از دیگر مواردی که ممکن است بر اثر برداشته شدن تحریم‌ها به‌وجود بیاید، افزایش شدید واردات است. همان‌طور که می‌دانیم از میزان دارایی‌های بلوکه شده ایران، ۲۳ میلیارد دلار مربوط به بانک مرکزی است که این مبلغ باید به صورت سرمایه کشور در خزانه باقی بماند؛ اما چه سرنوشتی در انتظار ۶ میلیارد دلار دولت است. پیش‌بینی می‌شود که مبلغ مربوط به دولت صرف واردات شود که البته این موضوع قابل درک است؛ ولی به شرطی که این وجوه صرف واردات کالاهای سرمایه‌ای همانند ماشین‌آلات به روز یا واردات تکنولوژی‌های نوین شوند. زمانی که در کشور این شرایط فراهم شود، مسلما سرمایه‌گذاران نیز ترغیب خواهند شد تا سرمایه‌های خود را به ایران بیاورند. به‌طور قطع یک سرمایه‌گذار برای این کار تمام جوانب را در نظر خواهد گرفت تا سرمایه‌گذاری‌اش سودآور باشد. کاری که ما باید در عین ایجاد فضای امن برای سرمایه‌گذاران انجام دهیم، تشویق آنها به سرمایه‌گذاری در بخش‌های انتقال تکنولوژی، آموزش و مدیریت است.

اگر ما این امکان را فراهم آوریم که سرمایه‌گذاری که صورت می‌گیرد در بخش‌هایی باشد که ماندگاری داشته باشد، حتی در صورت تحریم مجدد این امکان به راحتی وجود ندارد که سرمایه‌گذار انصراف دهد. در برخی کشورهایی که پس از اعمال تحریم، سرمایه‌گذاران سرمایه خود را جمع و به کشور خود بازگشتند، بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها در بازارهای مالی مانند بورس بودکه جابه‌جایی سرمایه به سهولت صورت گرفته است. این سوال نیز مطرح است که با ورود سرمایه به ایران، خطراتی بخش تولیدی کشور را تهدید می‌کند. به اعتقاد من اتفاقی که در بخش تولیدی رخ خواهد داد تنها تغییر تولید سنتی به تولید با فناوری‌های جدید است. اگر نیمه مثبت را هم در نظر بگیریم این موضوع سبب خواهد شد که تولیدات سنتی نیز به فکر به روزآوری خود بیایند و با به وجود آمدن فضای رقابتی به تولید داخل کمک می‌کند تا باتوجه به تغییرات و نیار بازار داخلی و جهانی، تولید و در نهایت بهره‌وری خود را افزایش دهد و حرفی در بازارهای رقابتی داشته باشیم. در این راستا مسلما دولت نیز حمایت خواهد کرد.

ایران به‌عنوان یکی از کشورهای منطقه خاورمیانه به دنبال دستیابی به جایگاه اول منطقه در ۱۴۰۴ است؛ بنابراین با توجه به نقش تعیین‌کننده نوآوری در تحقق اهداف سند چشم‌انداز بیست ساله (به‌ویژه رشد اقتصادی مستمر و باثبات هشت درصدی) و به منظور ارائه توصیه‌های سیاستی مناسب به سیاست‌گذاران اقتصادی ضروری است مقوله نوآوری را با دید سرمایه‌ای در نظر بگیریم. جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌تواند از طریق اثرات مثبتی مانند کسب دارایی، انتقال فناوری و تکنولوژی، گسترش اندازه بازار و فواید صادراتی، ایجاد صنایع فرعی، معرفی فرآیندهای جدید، تقویت توان مدیریتی، آموزش نیروی انسانی و دسترسی به بازارهای خارجی، باعث تسریع در روند رشد و توسعه اقتصادی در کشور شود.در جمع‌بندی اگر بخواهیم اثرات مثبت و منفی ورود سرمایه را به کشور بررسی کنیم، جذب سرمایه به نفع کشور است.