گشایش یک شبه نخواهد بود

مکس فیشر

فعال اقتصادی آمریکایی

توافق هسته‌ای ایران سرراست است، ایران امتیازهایی در مورد برنامه‌های هسته‌ای خود داده، اما امتیازهای مهمی در مورد رفع تحریم‌ها گرفته است.

دلیل آنکه چنین توافقی خوب به نظر می‌رسد این است که این توافق همسو با انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی همه است. بنابراین نه تنها سازوکارهایی برای تضمین تعهد همه طرفین به توافق وجود دارد، بلکه توافق طوری ساختاربندی شده که منافع ایران نیز در آن کاملا لحاظ شده است.

اما انگیزه‌های سیاسی می‌تواند تغییر کند. اگر اقتصاد ایران به هر دلیلی بهبود پیدا نکند، اراده عموم و سیاسی ممکن است علیه توافق بچرخد. رهبران سیاسی ایران که قدرت زیادی دارند ممکن است احساس کنند که توافق به نفع آنها نبوده است. بنابراین، بیماری اقتصادی ایران می‌تواند توافق را از بین ببرد و مساله این است که در این باره کار زیادی نمی‌توان انجام داد.

این به آن معنا نیست که این اتفاق حتما رخ خواهد داد، حتی اگر اقتصاد ایران طبق انتظارها رشد نکند اما نباید فراموش کرد که یک دلیل عمده توافق این است که ایران بر این باور بوده که توافق و پایبند ماندن به آن به نفع ایران است. در حال حاضر این‌گونه است وگرنه اصلا توافقی امضا نمی‌شد اما اوضاع ممکن است تغییر کند.

با توجه به اینکه بسیاری از ایرانیان معتقدند که توافق هسته‌ای به کشور و خانواده‌های آنان رونق اقتصادی بیشتری از آنچه واقعا ممکن است خواهد داد، ناامیدی بخشی از جامعه غیرقابل اجتناب است. اگر این ناامیدی تبدیل به خشم و پس زنی شود، نتایج بدی ممکن است در انتظار باشد.

درباره توافق هسته‌ای ایران افسانه‌ای وجود دارد که بیشتر در تهران شنیده می‌شود تا واشنگتن؛ اینکه توافق باعث رستگاری اقتصاد ایران می‌شود، اقتصادی که مدت‌هاست تحت فشار است. یک نظرسنجی اخیرا نشان داده که اکثر ایرانیان انتظار دارند استانداردهای زندگی آنها و دسترسی‌شان به سرمایه‌های خارجی ظرف یک‌سال پس از توافق بهبود پیدا کند. ۵۵ درصد مردم انتظار بهبود استانداردهای زندگی ظرف یک‌سال و ۶۱ درصد انتظار دسترسی بهتر به تجهیزات پزشکی و دارو را پس از اجرای توافق هسته‌ای دارند. در یک نظرسنجی دیگر، ۵۳ درصد افراد گفته‌اند که معتقدند توافق وین در نخستین سال اجرا باعث کاهش نرخ بیکاری خواهد شد.

اما واقعیت این است که اقتصاد ایران احتمالا برای بهبود نیاز به زمان دارد. اقتصاد ایران با مشکلاتی از قبیل فساد، تله درآمدی و تکیه زیاد بر صادرات نفت و گاز روبه‌رو است. حل این مشکلات دشوار است و دست کم چند سال زمان خواهد برد.

شرایط سرمایه‌گذاری در ایران همچنان سخت خواهد ماند و این باعث احتیاط شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری خواهد شد. شرکت‌های خارجی که به زیرساخت‌های ایران پول تزریق می‌کنند و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت انجام می‌دهند، اگر احساس خطر کنند، رفتار خود را با احساس خود هماهنگ خواهند کرد.

حتی اگر سرمایه‌گذاری خارجی در دسترس باشد، افزایش بهره‌وری در اقتصاد ایران زمان برخواهد بود. ضمنا، کسب‌وکارهای ایرانی با رقابت از سوی شرکت‌های خارجی‌ای روبه‌رو خواهند شد که به بازارهای ایران دسترسی پیدا می‌کنند. این قطعا خبر فوق‌العاده‌ای برای مصرف‌کنندگان ایرانی است، اما می‌تواند برای کسب‌وکارهای محلی باعث دشواری شود.

اما آن افسانه ورای ناامیدی ایرانیانی که به آن باور دارند می‌رود. یک دلیل که توافق هسته‌ای با همه سختی‌هایش نهایی شد، تقاضای جمعی برای آن بود. این امر به میانه‌روهای ایران فرصتی داد تا بر تندروهای مخالف توافق فائق آیند. اما حالا آن اشتیاق جمعی از کنترل خارج شده است. جفری لوئیس، یک کارشناس خلع سلاح معتقد است که دولت ایران باید انتظارات را بهتر از این کنترل می‌کرد.

وقتی عموم ایرانیان متوجه شوند که خبری از گشایش یک شبه اقتصاد نخواهد بود، آنها ممکن است اشتیاق خود را از دست بدهند یا حتی علیه آن برخیزند. برای درک اینکه این امر چه پیامدهایی ممکن است داشته باشد، باید به شکاف‌های موجود در ایران توجه کرد.