تنها راه حل؛ مالیات بر مجموع درآمده

دکتر جمشید پژویان اقتصاددان وزیر اقتصادی که تمایل به افزایش درآمدهای مالیاتی دارد نباید در لایحه اصلاحیه مالیاتی، ماده مالیات بر مجموع درآمد را حذف کند. در واقع مالیات بر مجموع درآمد تنها راه افزایش درآمدهای مالیاتی تا اندازه‌ای‌است که درآمد مالیاتی بتواند پاسخگوی بودجه بدون نفت باشد. تنها در صورتی که پایه‌های مالیات بر مجموع درآمد افزایش یابد، می‌توان به افزایش حتی ۴ برابری درآمدهای مالیاتی امیدوار بود.

باید اشاره شود که در واقع سیستم مالیات بر درآمد مجموع جریان‌های درآمدی است که از منابع مختلف دارایی سرچشمه می‌گیرند و آن را باید به عنوان یک پایه مالیاتی تلقی کرد. برخی اقتصاددانان معتقدند از آنجا که در نهایت بر اساس هر پایه مالیات که بر انواع درآمدها برقرار می‌شود، پرداخت‌کننده نهایی مالیات، افراد هستند و همه جریان‌های درآمدی نیز به فرد یا افرادی منتهی می‌شوند، مجموع درآمد می‌تواند پایه مناسب مالیاتی برای افزایش درآمد مالیاتی باشد. ماهیت وصول مالیات بر جمع درآمد طبق ماده ۱۲۹ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۶۶، برقراری عدالت اجتماعی و اقتصادی و نیز عدالت مالیاتی است. شناسایی درآمد مشمول مالیات اشخاص که بر آن اساس باید نرخ‌های تصاعدی وضع شود، بدون درنظر گرفتن مجموع درآمد اشخاص حقیقی امکان‌پذیر نیست. بدون درنظر گرفتن نرخ‌های تصاعدی نسبت به مالیات بر مجموع درآمد اشخاص، امکان رعایت عدالت مالیاتی فراهم نمی‌شود و اشخاص می‌توانند در مواردی که با نرخ‌های تصاعدی مواجه هستند، با تنوع در منابع درآمدی از نرخ‌های پایین‌تر استفاده کنند. چنانچه برای مقابله با فرار این اشخاص، نرخ‌های مالیاتی افزایش یابد، این امر موجب فشار بر افراد با درآمد پایین که تنها یک منبع درآمد دارند، می‌شود. طرفداران این سیستم مالیات بر مجموع درآمد معتقدند که با چنین سیستمی می‌توان بار مالیاتی را به افرادی که از امکانات و فرصت‌های بیشتری از جامعه برخوردارند، تحمیل کرد. در چنین شرایطی درآمدهای مالیاتی افزایش یافته و هزینه‌های جاری دولت از این محل تامین خواهد شد و دیگر نیازی نیست که از ثروت ملی و منابع زیرزمینی کشور برای تامین هزینه‌های جاری استفاده شود. به عبارت دیگر از اتکا به درآمدهای نفتی که نقصان‌پذیر و پرنوسان بوده، به‌ویژه در شرایطی که کشور در تحریم به سر می‌برد، کاسته شده و به درآمدهای مالیاتی اتکا می‌شود.

پایه مالیات بر مجموع درآمد، نه تنها تامین‌کننده درآمد دولت است، بلکه ابزار مناسبی برای اجرای برنامه‌های بهبود در توزیع درآمد، شفاف‌سازی در حساب‌های مالی و عدم اثرگذاری تخریبی در تخصیص منابع است. همچنین دولت می‌تواند با گسترش پایه‌های مالیاتی و توسعه گستره مالیاتی و جلوگیری از فرار آنان که یا مالیات نمی‌پردازند یا میزان مالیاتی که می‌پردازند در مقایسه با درآمدشان بسیار ناچیز است، نرخ‌های مالیات را در مجموع کاهش دهند. بایدضمن شناسایی نقاط ضعف موجود در نظام مالیاتی، زمینه بهره‌مندی از تجارب سایر کشورها به‌خصوص در جهت اصلاح رخنه‌های نظام مالیاتی خود را فراهم کنیم تا از این طریق امکان رفع برخی خلأهای سیستمی مهیا شود و با جهت دادن درآمدهای دولت به سمت درآمدهای مالیاتی، موجبات رشد اقتصادی و بهبود توزیع درآمد که از مقوله‌های مهم اقتصاد هر کشور به حساب می‌آید فراهم شود.