توجه به تربیت حزبی

دکتر جعفر قادری نماینده مجلس شورای اسلامی برای پاسخ به سوال در مورد رفتارهای اقتصادی احزاب در ایران، ابتدا باید نگاهی به نقش احزاب در نظام‌های سیاسی بیندازیم و بررسی کنیم که چطور باید احزاب در نظام سیاسی کشور تاثیرگذار باشند. سپس بررسی شود که چه مسیری باید برای سازمانی شدن احزاب طی شود و در مرحله آخر باید بررسی شود که چرا احزاب در ایران چارچوب، سخنگو و مانیفست اقتصادی ندارند:

صاحبنظران سیاسی چهار خصوصیت را در رابطه با حزب مورد توجه قرار داده‌اند:

-دارای سازمانی مستمر و بادوام باشد و بتواند در فقدان بنیانگذارانش نیز به حیات تشکلاتی خود ادامه دهد.

- دارای شعبه‌های محلی باشد و سازمان حزب در سطح کشور گسترده باشد.

- رهبرانش درصدد به دست گرفتن قدرت باشند و بخواهند علاوه بر تاثیرگذاری بر نحوه اجرای قدرت، خود نیز در آن مشارکت مستقیم داشته باشند.

- درصدد گسترش پایگاه مردمی خود باشند و بکوشند بر تعداد رای‌دهندگان و هوادارانشان بیفزایند.

احزاب، کار دیگر خود را در تاثیرگذاری بر انتخاب‌شوندگان از طریق حضور در مجلس یا به صورت‌های دیگر در خارج از پارلمان جست‌وجو می‌کنند؛ به گونه‌های که اولا، بین نمایندگان طرفدار خود، نظم و هماهنگی ایجاد می‌کنند تا در راستای فعالیت‌ها و منافع حزبی قرار گیرند و ثانیا، بر دیگر نمایندگان نیز تاثیر می‌گذارند تا در مواقع لازم از آرای آنها نیز استفاده کنند.

همچنین دو دسته کار ویژه انتخاباتی و آموزشی برای احزاب وجود دارد، کار ویژه‌های انتخاباتی حزب عبارتند از:

شکل دادن به افکار عمومی: احزاب سیاسی از طریق ارائه اطلاعات و شکل دادن به افکار عمومی، افراد را وادار به مشارکت به نفع کاندیداهای طرفدار خود می‌کنند و از این طریق در جهت کسب قدرت سیاسی قدم برمی‌دارند.

گزینش نامزدها

با توجه به اینکه فعالیت حزبی و بودن افراد در درون احزاب سیاسی، آموزش عملی سیاست است، احزاب، ضمن معرفی افرادی به‌عنوان کاندیدا در انتخابات، کارکرد دیگر خود را در مشخص کردن افراد مورد اعتماد خود به نمایش می‌گذارند.

جامعه‌پذیری: اگر یکی از مهم‌ترین وظایف دولت‌ها را جامعه‌پذیر کردن افراد و انتقال مفاهیم بدانیم، احزاب نیز می‌توانند این کارکرد را به نحو موثری انجام دهند و در سطوح مختلف فردی، گروهی و جمعی به این مهم دست بزنند.

اما کار ویژه‌های آموزشی احزاب عبارتند از:

اطلاع‌رسانی: این عمل به منظور تایید تصمیمات دولت یا نقد و نفی تصمیمات دولت انجام می‌گیرد که عمل تایید، معمولا در نظام‌های یک حزبی و عمل نقد در نظام‌های چند حزبی انجام می‌گیرد.

آموزش توده‌ها برای مشارکت سیاسی: این کارکرد احزاب از مهم‌ترین فعالیت‌ها محسوب می‌شود که علاوه بر فعالان درون احزاب، می‌تواند توده‌های غیر عضو را نیز با آموزش‌هایی درگیر کرده و در زمان انتخابات، مردم را به سمت شرکت فعال بکشاند. امروزه سیاست و قدرت، ابعاد پیچیده‌تری به خود گرفته و عناصر دخیل در قدرت متکثر شده است. از نخبگان سیاسی، گروه‌های نفوذ و احزاب، تا رسانه‌ها و نهادهای مختلف اجتماعی، همه به گونه‌ای بر قدرت تاثیر می‌گذارند و اینکه حداقل از سیاست متاثر می‌شوند. در کشورهایی که دموکراسی و حضور مردم در عرصه‌های سیاسی اجتماعی پررنگ‌تر است، نقش احزاب و گروه‌ها جدی‌تر دیده می‌شود، بنابراین، تحلیل نهادهای مدنی و نقش احزاب به عنوان یکی از نهادهای مدنی در پیکره سیاسی جامعه، امری ضروری به نظر می‌رسد. وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ سرآغازی بر حضور گسترده احزاب در عرصه سیاسی ایران بود؛ به‌گونه‌ای که بلافاصله پس از انقلاب اسلامی، صدها حزب، گروه و انجمن تشکیل شد. وقوع چنین وضعیتی به دلیل دوران طولانی اختناق سیاسی، امری عادی بود، اما در عین حال، وضعیت جدید نیز به دور از آسیب نبود و می‌توانست مشکلات زیادی را برای جامعه جدید و نظام نوپای ایران به وجود آورد. علاوه بر اینکه در وضعیت جدید، هنوز نهادهای اجرایی و تقنینی تشکیل نشده و هنوز نهادمندی سیاسی در کشور رخ نداده بود. به همین دلیل، احزاب و گروه‌های تشکل یافته، دارای قاعده‌مندی نبوده و فاقد شناسنامه، شفافیت، برنامه رسمی و مرامنامه ثبت شده بودند. گرچه نهادهای نظام از سال ۵۸ شکل گرفت و برخی از نقایص موجود را جوابگو بود، اما تکثر شدید احزاب و رشد بی‌برنامه آنها در اثر تحولات انقلابی و رها شدن نیروهای اجتماعی و سیاسی به راحتی کنترل‌پذیر نبود. با توجه به اینکه ماهیت احزاب، یافتن راه‌حل برای نفوذ در قدرت است، در سال‌های بعد نیز شاهد حضور احزاب در قدرت و تاثیرگذاری بر سیاست بودیم که در دوران مختلف، نقش‌های متفاوتی را پذیرفتند. این نقش بعدها کم‌رنگ‌تر شد و احزاب به تدریج قدرت و چارچوب خود را از دست دادند و اغلب حضور شخصیت‌های سیاسی به احزاب اعتبار می‌داد. در حال حاضر برای بررسی میزان نفوذپذیری یک حزب باید دید که مواردی که در بالا به آن اشاره شد، وجود دارد یا خیر. مسلما هیچ یک از احزاب در ایران، مواردی که در بالا گفته شد را به طور کامل اجرا نمی‌کنند. باید یک حزب این خصوصیات را داشته باشد تا بتواند در نظام سیاسی کشور موثر باشد. دلیل اصلی فقدان ساختار حزبی این است که در ایران نظام حزبی به طور ناقص‌الخلقه متولد شده است و دیگر توانایی رشد سالم را ندارد. به همین دلیل در مورد خصوصیات احزاب که در بالا به آن اشاره شد تقریبا هیچ کدام از موارد بالا رعایت نمی‌شود. در اولین قدم برای رفع این مشکلات باید در یک حزب در تمام حوزه‌ها نیروی متخصص مشغول به فعالیت باشد و همین‌طور احزاب باید مرام‌نامه را در حوزه‌های مختلف تهیه و رسانه‌ای کنند. احزاب باید غیر از مرام‌نامه سیاسی، چارچوب‌های اقتصادی مورد نظر خود را تهیه و رسانه‌ای کنند. همین‌طور باید نیروی‌هایی را در حوزه‌های مختلف تربیت کنند که در مواقع لازم به حزب خود برای ارائه نظرات سیاسی و اجتماعی کمک کنند.