8 درصد؛ نرخ بهینه مالیات

دکتر طهماسب مظاهری رئیس اسبق بانک مرکزی بر مبنای تعریف ارزش‌افزوده، نوعی مالیات بر مصرف است که هم‌اکنون در بیش از ۱۴۰ کشور جهان تحت عنوان مالیات بر ارزش‌افزوده به اجرا درآمده است. کشورهای فرانسه و آلمان از جمله اجراکنندگان اولیه این مالیات بوده و در کشورهای عضو اتحادیه اروپا همه این مالیات را پذیرفته و به اجرا گذاشته‌‌اند. کشورهای نامزد عضویت در اتحادیه اروپا نیز همه به پذیرش و اجرای این نوع مالیات التزام دارند.

تعریف مالیات بر ارزش‌افزوده

در ایران، پرداخت مالیات بر مصرف به شکلی که مستقیما توسط مصرف‌کنندگان به فروشندگان پرداخت شود و فروشندگان این مالیات‌ها را به نیابت از طرف دولت جمع‌آوری کنند و سپس آن را در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهند، تاکنون وجود نداشته است. این به آن معنی نیست که ایرانیان کلیه مایحتاج خود را بدون پرداخت انواع مالیات‌های غیرمستقیم تامین می‌کنند. برعکس، مصرف‌کنندگان ایرانی برای خرید بسیار از مایحتاج خود مالیات پرداخت می‌کنند.

مالیات بر ارزش‌افزوده در واقع نوعی مالیات بر فروش کالا و خدمات چندمرحله‌ای است که طی مراحل زنجیره واردات، تولید، توزیع، مصرف با نرخ مالیاتی ثابت (غیرتصاعدی) اعمال شود ولی نهایتا مصرف‌کنندگان نهایی تنها پرداخت‌کننده واقعی آن هستند. مبنای محاسبه این مالیات بهای کالا و خدماتی است که یا در داخل کشور تولید می‌شوند یا به کشور وارد می‌شوند و فروشندگان یا ارائه‌دهندگان خدمات برای آنها صورتحساب صادر می‌کنند.

در این نظام مالیاتی هر یک از ارائه‌دهندگان کالا و خدمات که در این نظام مالیاتی از دید دولت مؤدیان مالیاتی تلقی می‌شوند، مکلف به نگهداری دفاتر حسابداری و در هنگام فروش مکلف به تهیه و صدور صورتحساب هستند. در صورتحساب‌های صادره باید مشخصات طرفین معامله، مشخصات کامل کالا همراه با قیمت و مالیات آن در ستون‌های مربوطه، در چند نسخه ثبت‌شده باشد.

مالیات بر ارزش‌افزوده در ایران

مالیات بر مصرف یکی از عادلانه‌ترین مالیات‌هایی است که یک دولت می‌تواند دریافت کند و مالیات بر ارزش‌افزوده (VAT) ابزار اجرایی آن است.

آیین‌نامه‌ها و روش‌های اجرایی این قانون با دقت کافی انجام‌ نشده و عملا در برخی موارد تبدیل به مالیات مضاعفی برای تولید‌کننده یا توزیع‌کننده شده است و در برخی موارد مالیات وصولی از مردم به دست دولت نرسیده است.

اگر دولت به نحو روشن و شفاف مالیات بر ارزش‌افزوده را به مردم و واحدهای تولیدی توضیح دهد و سازوکار مناسب برای آن تعبیه کند، منبع بزرگ مالی برای دولت فراهم می‌شود.

شاید مهم‌ترین توجیه برای ترویج مالیات بر ارزش‌افزوده این باشد که دولت را در تأمین منابع مالی خود کمک می‌کند و دولت نیاز کمتری به مراجعه به سیستم بانکی و استفاده از دارایی مردم خواهد داشت.

یکی از الزامات توفیق در اجرای مالیات بر ارزش‌افزوده، آمادگی کامل دولت به استرداد ارقام اضافه دریافتی از مردم و واحد‌های خدماتی و تولیدی، با طیب خاطر، به مؤدیان و صاحبان حق است، رسم رایج که وصول باقدرت انجام می‌شود؛ اما استرداد مالیات به مؤدیان به‌سختی و با اکراه انجام می‌شود، باید تغییر کند.

توفیق در این امر، مستلزم استفاده از آخرین روش‌ها و دانش فنی و نیروی انسانی کارآزموده و سالم و برخورد صادقانه با مردم است.

در دولت هشتم مالیات بر ارزش‌افزوده ۷درصد تعیین شد که در آن زمان این عدد با کار کارشناسی تعیین ‌شده بود، این لایحه به مجلس تقدیم شد و مجلس مالیات بر ارزش‌افزوده را به سه درصد کاهش داد؛ این کار نادرست بود، در کشورهای اروپایی این مالیات حدود ۱۷ تا ۱۹ درصد است، در حال حاضر این مقدار مالیات بر ارزش افزوده برای کشور با توجه به درآمد سرانه باعث کاهش مصرف خواهد شد. مقدار مالیات بر ارزش‌افزوده ۸ درصد است که به نظر می‌رسد این میزان منطقی و بهینه باشد.