اثر آرام توافق بر بخش نفت

کلیفورد کراوس کارشناس سابق شورای روابط خارجی آمریکا و خبرنگار نیویورک تایمز پایان بن بست در مذاکرات هسته‌ای با ایران پتانسیل ایجاد تغییراتی زلزله وار را در بازارهای جهانی انرژی در درازمدت دارد، اما کارشناسان انرژی می‌گویند هر اثر محسوسی بر بازار اشباع حاضر دست کم ۶ ماه تا یک سال زمان خواهد برد. از زمان اجرای تحریم‌های اتحادیه اروپا بر صنعت نفت ایران در سال ۲۰۱۲، صادرات نفت خام ایران بیش از یک میلیون بشکه در روز یعنی بیش از یک درصد بازار جهانی روزانه سقوط کرده است. در دوره‌ای که مازاد روزانه ۲ میلیون بشکه‌‌ای عرضه در بازار جهانی وجود دارد، ورود یک میلیون بشکه دیگر به بازار فشار بیشتری بر قیمت‌های جهانی نفت وارد خواهد کرد، قیمت‌هایی که از ماه ژوئن سال ۲۰۱۴،حدود ۵۰ درصد افت کرده‌اند.

در حالی که توافقات به دست آمده در سوئیس ابتدایی هستند، این خبر باعث شد معامله‌گران به فروش نفت آتی روی بیاورند تا قیمت شاخص معیار برنت حدود ۴ درصد سقوط کند و به بشکه‌ای ۵۵ دلار برسد. ایران میلیون‌ها بشکه نفت را ذخیره کرده که بیش از مصرف روزانه ایالات متحده است، این مقدار نفت به طور بالقوه قابلیت رها شدن در بازار را دارد.

رفع تحریم‌های نفتی یکی از مهم‌ترین اهداف ایران بوده است زیرا اقتصاد آن به‌شدت به فروش نفت وابسته است و تحریم‌ها باعث الغا یا تعویق اکتشاف و طرح‌های نفتی شده است. مایکل لوی، کارشناس انرژی در «شورای روابط خارجی» آمریکا می‌گوید: «توافق دراین چارچوب مسیری را برای افزایش قابل توجه صادرات نفت ایران در طول زمان ایجاد خواهد کرد. اما اگر بپرسید هفته بعد چند بشکه نفت ایران به بازار خواهد رسید پاسخ «صفر» است.»

توافق اخیر به تفصیل مشخص نمی‌کند که کدام بخش از شبکه تو در توی تحریم‌های مالی، نفتی و مسافرتی ابتدا و به چه ترتیبی حذف خواهد شد. پیش از آنکه ایران بتواند شروع به افزایش عرضه جهانی کند، ایالات متحده و متحدانش به دنبال آن خواهند بود که از پایبندی ایران به تعهداتش مطمئن شوند.

کارشناسان انرژی می‌گویند که این تایید می‌تواند فرآیندی زمانبر باشد زیرا اصلاح تجهیزات هسته‌ای، پایان کار شماری از سانتریفیوژها و انجام بازرسی‌های مفصل می‌تواند ماه‌ها وقت بگیرد. و حتی پس از تایید هم بهبود وضعیت تولید و صادرات ممکن است تا یک سال زمان ببرد؛ چراکه برون‌داد میدان‌های نفتی ایران در سال‌های اخیر به‌خاطر سرمایه‌گذاری کم و تحریم‌های غرب کاهش داشته است.

تحلیلگران انرژی موسسه «ریموند جیمز» می‌گویند که محتمل نیست ایران بتواند در واقعیت تولید خود را تا پایان سال ۲۰۱۶ بیش از نیم میلیون بشکه در روز افزایش دهد. در یکی از گزارش‌های این موسسه آمده است: فراموش نکنیم که مسائل فنی نیز وجود دارند. وقتی یک چاه نفت بسته می‌شود، از سرگیری تولید آن با چرخاندن یک سوئیچ ممکن نیست. در بیشتر موارد سطح تولید به سطح پیش از توقف بازنمی‌گردد.

ایران هنوز در میان تولیدکنندگان بزرگ نفت در جهان است و پس از عربستان سعودی، ونزوئلا و کانادا بیشترین ذخایر ثابت شده را دارد. بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران، چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه هستند. افزایش صادرات به این کشورها باعث فشار قیمتی روی اعضای رقیب سازمان کشورهای صادرکننده نفت به خصوص عربستان سعودی می‌شود. ایران با تولید بیشتر می‌تواند در اتحاد با عراق و ونزوئلا رهبری عربستان سعودی را در اوپک به چالش بکشد.

توافق هسته‌ای همچنین می‌تواند جلودار همکاری نزدیک‌تر ایالات متحده و ایران بر علیه شورش «دولت اسلامی» در عراق و شاید کاهش تنش‌های منطقه‌ای باشد. دیوید گلدوین که در دولت نخست اوباما یکی از مقام‌های ارشد حوزه انرژی در وزارت خارجه بود می‌گوید: «اگر توافق نهایی شود و ایران به آن پایبند بماند و اگر چارچوبی دوستدار سرمایه‌گذاری خارجی تعیین شود، آینده درازمدت ایران به‌عنوان یک عرضه کننده جهانی قابل توجه خواهد بود. چنین روندی می‌تواند تاثیری عمده بر ژئوپلیتیک اروپا و خاورمیانه داشته باشد.»

قیمت‌های نفت همزمان با مذاکرات لوزان بالا و پایین می‌رفتند زیرا گاه اخباری امیدوارکننده و گاه اخباری ناامیدکننده از مذاکرات می‌رسید. عوامل متضاد احتمالا در هفته‌های پیش رو نیز مسیر نفت را پرافت و خیز خواهند کرد. از یکسو، عرضه نفت در ایالات متحده و در جهان رو به افزایش است و از دیگر سو تنش‌ها در عراق و لیبی تهدیدکننده صادرات نفت خام این کشورها است.

بر اساس گزارش‌های صندوق بین المللی پول تحریم‌های ایران باعث افت پیوسته درآمدهای نفتی و گازی ایران به ۵۶ میلیارد دلار در سال مالی ۲۰۱۴-۲۰۱۳ از حدود ۱۱۸ میلیارد دلار در سال مالی ۲۰۱۲-۲۰۱۱ شده است. اما حتی پیش از تحریم‌های غرب هم صنعت نفت ایران رو به افول بود، تولید نفت ایران از ۴ میلیون بشکه در روز در اواخر سال ۲۰۰۷ به ۵/ ۳ میلیون بشکه در روز در اواخر ۲۰۱۱ رسید. شرکت‌های نفتی بین‌المللی به خصوص از اروپا، روسیه و چین تمایل خود را به بازگشت به ایران برای دادن نیروی تازه به صنعت نفت این کشور نشان داده‌اند، اما ریشه گرفتن تلاش‌های جدی نیاز به سال‌ها مذاکره و برنامه ریزی دارد و با ادامه افت قیمت‌های نفت، شرکت‌های نفتی عموما درحال کاهش بودجه‌های اکتشاف و تولید خود هستند. دراگان ووکوویچ، رئیس موسسه «مدیترنین اینترنشنال»، یک شرکت نفتی فعال در خاورمیانه، می‌گوید: «بازگشت شرکت‌های نفتی به آهستگی رخ خواهد داد. این امر دست کم یک سال زمان خواهد برد.»