پتانسیل‌های اقتصاد ایران

جان دفتریوس دبیر بخش بازارهای نوظهور در سی ان ان هیچ کس هیچ وقت نگفته است که رسیدن به توافقی پایدار با ایران بر سر مسائل هسته‌ای آسان است. اما سرمایه‌گذاران شروع به برآورد کردن پتانسیل اقتصادی کرده‌اند که سه دهه تحت فشار بوده است. فهرست ویژگی‌هایی که ایران در اختیار دارد تاثیرگذار است. ایران با ۸۰ میلیون نفر، دومین جمعیت بزرگ در خاورمیانه، ۹ درصد ذخایر اثبات شده نفت، ۱۸ درصد ذخایر اثبات شده گاز و مقدار فراوانی معادن استراتژیک دارد.

رامین ربیعی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری ایرانی «ترکوئیز پارتنرز» (شرکای فیروزه) اخیرا گفته است: «اگر پتانسیل مصرف ترکیه، ذخایر نفتی عربستان، ذخایر گازی روسیه و ذخایر معدنی استرالیا را کنار هم بگذارید، همه اینها را در یک کشور یعنی ایران خواهید داشت.»

ایرانیان سال‌ها با درد کنار ماندن از اقتصاد جهان زندگی کرده‌اند. لایه‌های تحریم ضخیم و ضخیم‌تر شدند، اما اوضاع در سال ۲۰۲۰ بود که دشوار شد، هنگامی که اتحادیه اروپا به تلاش ایالات متحده برای ممانعت از صادرات نفتی ایران پیوست. چهار مصرف‌کننده اول محصولات نفتی ایران یعنی چین، هند، ژاپن و کره جنوبی با تلاش جهانی برای تحریم ایران همسو شدند و واردات خود را تا یک‌سوم یا بیشتر کاهش دادند. اقدامات بیشتری هم انجام شد که شامل محدود کردن دسترسی ایران به بیمه باربری دریایی و بلوکه کردن بانک‌های ایران از سیستم پرداخت الکترونیک جهانی سوئیفت بود.

در نتیجه اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۳، ۵ درصد کوچک شد. ایران هنوز نرخ بیکاری دورقمی دارد. تورم هم در مقطعی که ارز ایران تحت فشار قرار گرفته بود، به ۴۵ درصد رسید. اقتصاد ایران با ۳۶۶ میلیارد دلار تولید ناخالص ملی ۲۰ درصد کوچک‌تر از آن چیزی است که بدون تحریم‌ها می‌توانست باشد، این نتیجه مطالعه‌ای است که توسط مرکز پژوهش‌های کنگره ایالات متحده انجام شده است. این یعنی در جایگاه هجدهم جهان است.

اما اقتصاد کشور در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد با عدم قطعیت بیشتری روبه‌رو شد. ولی لحن ایران در ۱۸ ماه گذشته به شدت تغییر کرده است. رئیس‌جمهور حسن روحانی در سال ۲۰۱۴ در مجمع جهانی اقتصاد به حاضران گفت که به دنبال «تعهد سازنده» است.

وقتی موسسه «گلدمن ساکس» در سال ۲۰۰۷ لیست ۱۱ بازار نوظهور اول آینده را منتشر کرد، ایران در آن فهرست جا گرفت. این بانک سرمایه‌گذاری در این فهرست به پتانسیل انرژی، سرمایه انسانی و فناوری ایران اشاره کرده بود. اما ایران پایه صنعتی قوی‌ای نیز دارد. وقتی صحبت به صنعت خودرو، سیمان و فولاد برسد، ایران حرف‌هایی برای گفتن دارد. ایران در سال ۲۰۱۰، ۶/ ۱ میلیون خودرو تولید کرده و سال گذشته هم سومین تولیدکننده سیمان در جهان بوده است.

اما این انرژی است که رهبران کسب‌و‌کار را بیش از هر چیزی هیجان‌زده می‌کند. ایران می‌خواهد با تولید یک میلیون بشکه نفت در روز در سه ماه آینده در صورت دریافت چراغ سبز، جایگاه دوم خود را در اوپک-پس از عربستان سعودی- پس بگیرد. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران در ماه نوامبر به سی‌ان‌ان گفت: ایران آماده است با غول‌های نفتی آمریکا که نمی‌توانند به دلیل محدودیت‌های سرمایه‌گذاری وارد این بخش شوند، وارد بازی شود. او گفت: درهای ایران به روی شرکت‌های ایالات متحده باز است. آنها توسط دولت‌های آمریکا محدود شده‌اند. در مورد همکاری پس از رفع تحریم‌ها، مشکلی وجود ندارد.

اما اینکه ایران با چه سرعتی به بازار باز خواهد گشت مستقیما به حذف تحریم‌ها باز خواهد گشت و این نیز کار ساده‌ای نیست. برای مثال کاخ سفید باید جمهوری‌خواهان سنا و کنگره را متقاعد کند قانونی را تصویب کنند که کار رئیس‌جمهور اوباما را به رسمیت بشناسند. از این رو بانک‌های جهان برای بازگشت به همکاری با ایران عجله نخواهند کرد. آنها فراموش نمی‌کنند که HSBC و «استاندارد چارترد» به خاطر دور زدن تحریم‌ها با جریمه‌های سنگینی روبه‌رو شدند.

ربیعی می‌گوید: «موسسه‌های مالی بزرگ‌تر سیاست‌های خاص خود را دارند. تغییر سیاست‌های ایجابی آنها دشوار است. بازگشت موسسه‌های مالی بزرگ‌تر به همکاری با ایران چند ماه یا چند سال زمان خواهد برد. در واقع همین عدم قطعیت و پیچیدگی حقوقی است که ممکن است ایران را از مهم‌ترین بازار نوظهور بعدی شدن و رسیدن به آرزوی قرار گرفتن در میان ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان باز دارد. اما رفع تحریم‌ها می‌تواند پتانسیل‌های ایران را در دهه‌های آینده به نمایش بگذارد.»