بحرانی که اقتصاد را دولتی‌تر می‌کند

مارک آدومانیس مترجم: شادی آذری منبع: فوربس رز استات، سازمان آمار دولتی روسیه، آمار مربوط به تولیدات صنعتی روسیه در ماه ژانویه سال ۲۰۱۵ را منتشر کرده است. این آمار از این منظر اهمیت دارد که نشان می‌دهد چگونه حقایق اقتصاد روسیه در چشم هر نظاره‌گری به‌یک گونه جلوه می‌کند. در سطح کلان، ارقام خوب بودند. مجموع تولیدات صنعتی روسیه در این ماه در مقایسه با ژانویه ۲۰۱۴ تا ۹ درصد افزایش نشان می‌دهد. بی‌شک این میزان افزایش فوق‌العاده نیست اما با توجه به فشاری که روسیه در حال حاضر متحمل می‌شود، رقم کاملا معقولی است. ممکن بود اوضاع از این بسیار بدتر هم باشد.

اما وقتی به یک سطح پایین‌تر نگاه کنید و توجه‌تان از کل تولیدات صنعتی به عملکرد هر یک از بخش‌ها معطوف شود، بلافاصله متوجه مشکلاتی خواهید شد. نخستین مشکل این است که میزان تولید هر بخش سال به سال ۱/ ۰ درصد کم شده است اما در همین زمان، بهره‌برداری از منابع طبیعی و مجموع تولیدات تاسیسات گاز و آب و برق به ترتیب ۵/ ۱ و ۲/ ۱ درصد افزایش یافته است. سم‌گرین، از دانشکده کینگز لندن یکی از بهترین تحلیل‌ها را در مورد مشکلات اقتصادی اخیر روسیه به رشته تحریر درآورده است. او هم مطابق نظرات من این بحث را مطرح کرده است که بحران جاری (دست‌کم در کوتاه‌مدت) موجب تقویت بدترین و وابسته‌ترین بخش‌های اقتصاد روسیه به دولت خواهد شد و در عین حال به بخش خصوصی محاصره شده در مشکلات آسیب خواهد زد. داده‌هایی که رز استات منتشر کرده است، در نگاه نخست گفته‌های او را تایید می‌کند.

به‌رغم افت شدید قیمت نفت، اقتصاد روسیه در مقایسه با سال گذشته، امروز حتی به استخراج نفت وابسته‌تر هم شده است. وقتی که به داده‌ها دقت کنید و آمار تولید را کالا به کالا بررسی کنید، بلافاصله متوجه می‌شوید که همه این تحلیل‌ها تایید می‌شود. اگر به فرآوری مواد غذایی دقت کنید می‌توانید با داستان ظهور روسیه به‌عنوان قطب تولید پنیر مواجه شوید که رشد سالانه ۵/ ۳۵ درصدی را تجربه کرده است. روسیه حتی در تولید سبزیجات کنسروی به یکی از پیشتازان جدید جهان تبدیل شده است و این بخش از ژانویه سال ۲۰۱۴ تاکنون ۴۷ درصد رشد کرده است. چندین صنعت دیگر فرآوری مواد غذایی هم سال بسیار خوبی را پشت‌سر گذاشته‌اند اما هیچ‌یک از این رشدها برای خنثی کردن خسارات ناشی از تحریم‌های غرب علیه روسیه کافی نبوده است. به‌خاطر کاهش عرضه اروپا و افت شدید ارزش روبل، قیمت مواد غذایی با سرعت غیرقابل کنترل و رشدی در حدود ۲۰ درصد در حال افزایش است. اما این افزایش تولید نشان می‌دهد که دست‌کم در برخی از بخش‌ها روسیه از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار بوده است اما به دلیل آنکه مجموع تولیدات کاهشی ۱/ ۰ درصدی را نشان می‌دهد، رشد فرآوری مواد غذایی باید جای دیگری خنثی شده باشد. البته همین‌طور هم هست. خسارت شدید در بخش تولید خودرو به روسیه وارد آمده است. در ژانویه ۲۰۱۵ در مقایسه با ژانویه ۲۰۱۴ تولید تراکتور ۱/ ۹ درصد، کامیون ۶/ ۱۳ درصد، خودروی سواری ۷/ ۲۵ درصد، اتوبوس ۱/ ۲۹ درصد و تریلی تا حدود ۶۰ درصد کاهش یافته است. با توجه به افت ارزش روبل در سال ۲۰۱۴، برخی فکر می‌کنند که تولید داخلی خودروها کمی افزایش یافته است تا افت واردات را جبران کند. دست‌کم برخی انتظار دارند که این تولیدات ثابت مانده باشد اما این اتفاق نیفتاده است. من کارشناس صنعت خودروی روسیه نیستم اما این را می‌فهمم که کسب‌و‌کارهایی که به‌طور سنتی به عرضه قطعات از لونتسک و لوگانسک وابسته بودند، تحت‌تاثیر شرایط جدید قرار خواهند گرفت. به هر حال آنچه واضح است این که هیچ داستان مثبت و خوش‌بینانه‌ای در مورد جایگزینی منابع عرضه قطعات برای روسیه وجود ندارد چون ارزش روبل کاهش یافته است و محدودیت‌هایی هم در خرید کالاهای خارجی اعمال می‌شود. بی‌شک می‌توان گفت که صنعت روسیه در‌جا می‌زند. گر‌چه این وضعیت به هیچ‌وجه به این معنا نیست که کل ساختار اقتصادی روسیه به زودی دچار فروپاشی می‌شود اما بی‌تردید می‌توان گفت که این وضعیت به هیچ‌وجه پویایی اقتصاد روسیه را هم تایید نمی‌کند.