2000میلیارد دلار اوراق مالی اسلامی

اکونومیست اکتبر ۲۰۱۴ در ماه ژوئن، بریتانیا به‌عنوان اولین کشور غیراسلامی اقدام به انتشار صکوک کرد، اوراقی که معادل اسلامی اوراق قرضه است (واژه صکوک، صورت جمع «صک» به معنای قرارداد یا عمل است) پس از آن، هیات مالی هنگ‌کنگ چنین اوراقی را در ماه سپتامبر منتشر کرد و دولت‌های لوکزامبورگ و آفریقای‌جنوبی اقدام مشابهی را در این سال انجام دادند. جذاب شدن صکوک تنها منحصر به این چند کشور نیست: ماه پیش گلدمن ساکس، اوراقی اسلامی منتشر کرد و تا پایان سال قرار است بانک میتسوبیشی-توکیو و سوسیت‌جنرال که بانکی فرانسوی است، اقدام مشابهی انجام دهند. تمامی این نهادها مایل به حضور در بازار دو هزار میلیارد دلاری مالی اسلامی هستند، اما مالی اسلامی چیست؟ و چرا علاقه کشورها و شرکت‌های غیراسلامی را برانگیخته است؟ به‌طور کل، ابزارهای مالی اسلامی با قوانین و هنجارهای اسلامی تطابق دارند، قوانینی که با عنوان «شریعت» شناخته می‌شوند. مسلمانان گوشت خوک، الکل، قمار کردن و تصاویر ضداخلاقی را حرام می‌دانند، در نتیجه سرمایه‌گذاری‌های اسلامی باید از این محرمات پاک و به دور باشند. همچنین قرآن، شدیدا ربا را ممنوع کرده است. درباره مصادیق این موضوع، از گذشته تاکنون منازعات دامنه‌داری وجود داشته است. (و حتی شاخه‌ای کوچک در حوزه مشاوره برای تطابق با احکام شریعت ایجاد شده است که روحانیون و متخصصان دینی که بر مورد قبول بودن ابزارها و نوآوری‌های مالی صحه می‌گذارند، در آن فعالیت می‌کنند و بعضا برای انجام این کار پول‌های کلانی دریافت می‌کنند) اما در عمل این باعث شده در اکثر ابزارهای مالی اسلامی دادن یا پرداختن بهره مستثنی شده و در عوض این اوراق نظیر صکوک و دیگر وام‌های اسلامی ساختاری متفاوت از اوراق و وام‌های سنتی و متعارف داشته باشند. به جای گرفتن سود وام‌‌ها که معمولا برای اوراق سنتی امری متعارف است، ناشر اوراق صکوک مالک بخشی از یک دارایی متعلق به خریدار اوراق (به‌طور اسمی) می‌شود و سپس از محل منافع آن دارایی یا اجاره‌بهای آن، سود دریافت می‌شود. در تسهیلات مسکن اسلامی، به جای قرض دادن پول به یک فرد برای خرید خانه، بانک به جای وی خانه را خریداری می‌کند. سپس خریدار خانه می‌تواند خانه را با قیمتی تفاهم شده و بالاتر از قیمت بازاری آن طی اقساط از بانک بازخرید کند یا اینکه وی پرداخت‌هایی ماهانه به‌عنوان اجاره و بخشی از قیمت خرید داشته باشد تا اینکه به‌طور کامل مالک خانه شود (قرارداد اجاره به شرط تملیک). مالی اسلامی همچنین برخوردی متفاوت با موضوع ریسک دارد: سفته‌بازی، یا «Maysir» (که واژه‌ای معادل قمار است) و عدم قطعیت «غرر» نیز حرام شمرده می‌شوند. این محرمات بر ضوابط مشتقات، اختیار معامله و قراردادهای آتی چارچوب می‌نهند که این‌ها همگی مربوط به معامله‌گری و واسطه‌گری در رابطه با وقایع آینده و محقق نشده هستند (این چارچوب‌ها همگی منجر به آن شدند که در هنگام بحران مالی، بانک‌های اسلامی فرجامی بهتر از بقیه داشتند، گرچه آنها نیز نهایتا ریسک زیادی را از ناحیه دارایی‌های ثابت و املاک، متحمل شدند). به بیان کلی، دیدگاه مالی اسلامی به معاملات بر اساس دارایی‌های غیرملموس، بدبینانه است. اصول اسلامی بر موضوع بیمه و اشتراک‌گذاردن ریسک نیز قواعدی می‌نهد؛ چراکه بیمه منافع حاصل از شرکت بیمه‌گذار را ارجح بر منافع بیمه‌شونده قرار می‌دهد. در بیمه اسلامی یا «تکافل»، به جای پرداخت حق بیمه به شرکت، بیمه‌شونده به یک صندوق پرداخت‌هایی دارد و از محل درآمد آن صندوق، عایداتی نصیب شرکت بیمه می‌شود. این ابزارها به‌نظر پیچیده هستند، اما به شدت درحال محبوبیت یافتن هستند. انتشار ۲۰۰ میلیون پوند (۳۲۳ میلیون دلار) صکوک در بریتانیا بیش از ۳/۲ میلیارد پوند تقاضا را برانگیخت. انتشار یک میلیارد دلار صکوک در هنگ‌کنگ موجب ۷/۴ میلیارد دلار سفارش شد که حدود دوسوم میزان کل خارج از جهان اسلام می‌باشد. این سرمایه‌گذاران نه به خاطر خوب بودن اهمیت به فرهنگ‌های مختلف این پول را هزینه کردند بلکه این کار را به خاطر سودمندی این اوراق با نرخ ۰۰۵/۲ درصد، یا اندکی بالاتر از نرخ سود اوراق قرضه آمریکا انجام دادند. بازار دوم این اوراق، نسبتا کوچک است و معمولا سرمایه‌گذارها این اوراق را بیش از آنکه برای معامله کردن بخرند برای نگاهداری تا سررسید خریداری می‌کنند، اما اشتیاق آنها به این ابزارها به دو دلیل است. نخست، آنکه ابزارهای مالی اسلامی، به‌خصوص صکوک که انتشار آنها با نرخی حدود ۳۵ درصد سالانه از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ رشد کرده است نه فقط برای سرمایه‌داران اسلامی که در همه دنیا جذاب‌تر شده است؛ چراکه این اوراق دارای ارزش خالص هستند و دلیل دوم، آن است که با این ابزارها کشورهای دیگر و موسسه‌های مالی آنها به دریایی از نقدینگی در قالبی «حلال» وارد می‌شوند.