اوپک در عصر تغییرات آب‌وهوایی

گرگ موتیت نویسنده کتاب «سوخت بر آتش» نشست روز پنج‌شنبه اوپک در وین مهم ترین نشست این سازمان در سال‌های گذشته عنوان می‌شد. در نهایت وزرای کشورهای عضو در برابر کاهش تولید برای افزایش قیمت‌ها مقاومت کردند تا سقوط نفت با افت بیشتر ادامه پیدا کند. نفت پس از حدود ۳ سال نوسان نزدیک قیمت بشکه‌ای ۱۱۰ دلار به زیر ۸۰ دلار رسید و تنها چند دقیقه پس از پایان نشست قیمت باز هم پایین تر رفت. این داستان بخشی از رقابت اوپک و تولیدکنندگان آمریکایی بر سر بازار نفت بود. تولید نفت ایالات‌متحده با فناوری جدید از سال ۲۰۰۸ حدود ۵۰ درصد افزایش یافته و این در حالی است که تولید آمریکا سه دهه در حال کاهش بود. اوپک با پایین بردن قیمت‌ها امیدوار است بتواند هزینه تولید نفت را در آمریکا افزایش دهد.

اما این روند چه معنایی برای تغییرات آب‌وهوایی دارد؟ تصمیم اوپک تنها چند روز پیش از آغاز «نشست آب‌وهوایی پرو» اعلام شد، آخرین نشست آب‌وهوایی پیش از پایان ضرب‌الاجل سال ۲۰۱۵ که در آن بنا است در مورد اقدامات لازمی که در نشست پاریس تصویب شده‌اند، توافق صورت بگیرد. باراک اوباما گفته که بخش زیادی از ذخایر گاز، نفت و زغال‌سنگ جهان باید در دل زمین بماند تا تغییرات آب‌وهوایی محدود بماند. دانشمندان می‌گویند که ۸۰ درصد ذخایر شناخته شده باید دست نخورده بماند و این در حالی است که حدود سه چهارم نفت جهان در کشورهای عضو اوپک قرار گرفته است.

پرسش دیگر این است که چه قیمتی برای نفت عادلانه است؟ موضوعی که در وین از آن صحبتی نشد این بود که چه میزان از «بودجه کربن» از سوی کشورهای نفتی و چه میزان از سوی شرکت‌های خصوصی تامین خواهد شد؟ چه میزان باید از نفت ارزان مرسوم و چه میزان باید از منابع نفتی مانند نفت شیل و شنی تامین شود؟

ونزوئلا و عربستان سعودی دو قطب نزاع اوپک بودند. ونزوئلا آشکارا در پی کاهش و عربستان به‌طور واضح به دنبال عدم کاهش تولید نفت بود. ایران هم به دنبال قیمت‌های بالاتر نفت بود، به ویژه در شرایطی که مذاکرات تهران با ۶ قدرت جهانی دوباره تمدید شد. در این میان عربستان متحدان خود را در حوزه خلیج فارس داشت.

انتخاب‌های اوپک «کاهش قیمت» یا «کاهش سهم از بازار جهانی» بود که پس از نزاع‌های فراوان مورد اول انتخاب شد. اما همین که اوپک ناچار است میان این گزینه‌ها دست به انتخاب بزند به معنای کاهش قدرت این سازمان است. حالا احتمالا قدرت این سازمان بیش از پیش کم خواهد شد. پس این سازمان، آن کارتلی نیست که برخی افراد تصور می‌کنند. روی هم رفته اوپک با وجود آنکه بیش از ۷۰ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد، مسوول تنها ۴۰ درصد تولید نفت است. نتیجه نشست روز پنج‌شنبه اوپک این است که این سازمان به قدرت محدود خود دلخوش خواهد ماند، اما به قیمت اهدافی مساله‌دار که اقتصاد این کشورها را گرفتار کرده است. حالا اگر نفت به افت خود ادامه دهد، تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا و نفت شنی کانادا و دیگر تولیدهای هزینه بر مورد آزمایش قرار خواهند گرفت. برخی تولیدها ممکن است غیراقتصادی شود و این بحث «قیمت درهم شکستگی» را پیش می‌کشد.

توقف تولید در برخی از میدان‌های نفتی ممکن است به‌عنوان خبری خوب برای تغییرات آب‌وهوایی دیده شود. اما مشکل این است که این توقف ممکن است موقتی باشد. هر وقت قیمت نفت دوباره بالا رود، شرکت‌ها برای استخراج نفت‌های هزینه بر بازخواهند گشت.

کاهش تولید در ایالات‌متحده تنها با قوانین تنظیمی برای محدود کردن تقاضا برای سوخت‌های فسیلی ممکن می‌شود. جالب اینجا است که عربستان و دیگر کشورهای عضو اوپک هم تمایلی برای مذاکرات آب‌وهوایی ندارند. البته کاهش قیمت‌های نفت اعضای اوپک را تشویق می‌کند وابستگی اقتصادهای خود را به نفت کاهش دهند. اما تاریخ نشان داده که این انگیزه هم با افزایش دوباره قیمت نفت رنگ می‌بازد. اوپک اگر می‌خواهد قوی باشد، باید بتواند ورای نفت بیندیشد.