آریانه طباطبایی دانشجوی دکترا اکنون سوم آذر را که قرار بود آخرین مهلت برای رسیدن به توافق جامع بین ایران و قدرت‌های جهان باشد پشت‌سر گذاشته‌ایم و تیم‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌هایشان برگشته‌اند تا قدم‌‌های بعدی‌شان را تنظیم کنند. به زودی در اوایل دسامبر، آنها دوباره در عمان گردهم‌ خواهندآمد تا تلاش‌هایشان برای رسیدن به توافق در هفت ماه دیگر (۱۰ تیر) را از سر بگیرند. تمدید دوباره مذاکرات هم دلالت‌های خوب و هم دلالت‌های بدی دارد: از این جهت خوب است که نشان می‌دهد که طرفین واقعا قصد و اراده دارند که به یک توافق نهایی برسند و آن را به‌خوبی اجرایی کنند. از طرف مقابل، طولانی شدن بازه زمانی برای رسیدن به توافق از طرف خیلی از گروه‌های سیاسی در کشورهای مذاکره‌کننده مورد قبول نیست و این گروه‌ها اکنون زمان و فرصت بیشتری دارند تا مذاکرات را از مسیر خود منحرف کنند.

در واقع وقتی که تیم‌های مذاکره‌کننده در آخرین لحظات تلاش می‌کردند تا اختلاف‌نظرهایشان را حل و فصل کنند، گروه‌های افراطی در تهران و واشنگتن، همراه با بازیگران تل‌آویو و ریاض هر کدام نهایت تلاششان را به‌کار بردند تا نتیجه را به نفع خودشان منحرف کنند.

در ایالات متحده آمریکا، برخی از اعضای صاحب نفوذ اعتقاد دارند که ایران در موقعیت بسیار راحتی قرار دارد که به دنبال راه‌حل نیست بلکه به‌دنبال این است که مذاکرات را تا حد ممکن طولانی کند و از این طریق از دست تحریم‌های جدید، راحت شود. اما وزیر خارجه آمریکا، جان کری در وین و در روزی که تمدیدتحریم‌ها امضا شد، گفت: «ایران به همه شرایط قرارداد موقت نوامبر ۲۰۱۳ پایبند بوده است.» و در همان روز نیز آژانس انرژی اتمی یک گزارش منتشر کرد که بر اساس آن ایران تعهدات هسته‌ایش را رعایت کرده‌است. پس با توجه به این نکات، تهران به‌دنبال این نیست که با تمدید مذاکرات، آن را از ذهن‌ها خارج کند [و هزینه‌های آن را پرداخته است.]

افراد قدرتمند ایرانی نیز درباره تمدید مذاکرات نگرانی‌هایی دارند. آنها اعتقاد دارند که توافق موقتی که سال گذشته در ژنو امضا شد، توانسته است قسمت‌های مهم برنامه هسته‌ای را متوقف کند و در مقابل هیچ خروجی‌ برای ایران نداشته است. اما آنها به این نکته توجه نمی‌کنند که در واقع با همین توافق موقت ژنو است که به قسمتی از اعتبارات بلوکه‌شده، دسترسی پیدا کرد‌ند و این باعث شده که اقتصاد ایران کم‌کم از انزوا دربیاید و درهای تجارت جهانی به‌روی کشور گشوده شود.

در چند ماه آینده، انتقادها از همه سو به طرفین وارد خواهد شد، مخصوصا اگر ایران و آمریکا یک بار دیگر بر سر میز مذاکره بنشینند که این کار نگرانی‌ها را در برخی حوزه‌ها افزایش خواهد داد که این نگرانی‌ها بیشتر حول سه‌موضوع:۱- تعداد سانتریفیوژهایی که ایران می‌تواند داشته باشد، ۲- بازه زمانی قرارداد و۳- میزان تحریم‌ها خواهد بود.

سایر چالش‌هایی که در این پروسه ممکن است پیش بیاید، این است که ممکن است در چند ماه آینده، تفسیر جدیدی از توافق ژنو برای رفع ابهامات انجام شود؛ برای مثال ایران چند هفته پیش نسل جدیدی از سانتریفیوژها به‌نام IR-۵ را رونمایی کرده (که البته هنوز عملیاتی نشده‌اند) که این ممکن است سرچشمه برخی ابهامات باشد. دیوید البرایت و آلبرا استرایکر از موسسه بین‌المللی امنیت ادعا کردند که این رفتار می‌تواند تخطی از توافق موقت ژنو باشد. دیگران از جمله جفری لویس از موسسه پولی ادعا کرده است که توافق ژنو به ایران اجازه داده تا تحقیق و توسعه انجام بدهد که این سانتریفیوژهای نسل جدید جزو همین تحقیقات است.

در حالی که بر اساس توافق قبلی ژنو بخش‌های اصلی برنامه هسته‌ای ایران از جمله بهره‌برداری از سانتریفیوژهای جدید یا سایر کارها روی آب‌سنگین اراک باید در حالت تعلیق بمانند. ایران تحقیقات خود را ادامه داده است این به این معنی است که بهره‌برداری نسل جدید سانتریفیوژها ممکن است بر آتش بحران بیفزاید. در حالت ایده‌آل ایران تا زمانی که مذاکرات انجام می‌شود از فعالیت‌های این‌چنینی خودداری خواهد کرد. گر چه این اقدام در صحنه بین‌المللی اعتماد ساز است اما در داخل کشور، بر آتش‌ها خواهد افزود و بهانه‌هایی را به دست محافظه‌کاران خواهد داد تا حملات خود به تیم مذاکره‌کننده را شدت ببخشند.

درواقع، با ادامه گفت‌وگوها، بالانس کردن روابط بین‌المللی و روابط و انتظارات داخلی به یک مشکل اساسی برای رئیس‌جمهور روحانی تبدیل خواهد شد. اگر دولت می‌خواهد هر امتیازی به طرف غربی بدهد، باید مدافعان داخلی را قانع کند که این امتیاز برنامه هسته‌ای را با چالشی مواجه نمی‌کند.

یک خبر خیلی خوب این است که، رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران، از مذاکرات ابراز رضایت کرده‌اند. ایشان در دفاع از محمدجواد ظریف و تیم همراهش یک روز پس از مذاکرات تاکید کرد‌ند: «ظریف و تیم همراهش، به‌رغم تلاش طرف غربی برای به زانو در آوردنشان، ایستادگی کردند.» این حمایت قاطع که درواقع عدم اعتماد ایشان به غرب را نیز به ذهن متبادر می‌کند، برای مدتی از انتقادات تندروها خواهد کاست .

درهر صورت کشورهای کلیدی ایران و آمریکا، به مذاکراتشان ادامه می‌دهند تا به توافق بلندمدت برسند.

در ضمن، اوباما که باید رای کنگره را _که اغلب آن را جمهوری‌خواهان تشکیل داده است_ در میانه دوره دوم ریاست خود به‌دست بیاورد، نیاز دارد که قبل از سال ۲۰۱۶ که مهلتش تمام می‌شود به یک موفقیت بزرگ در زمینه امور خارجه دست پیدا کند. این موفقیت می‌تواند از بین بردن گروه داعش باشد و برای پیروزی در این کارزار آمریکا به کمک‌های ایران نیاز دارد. در مقابل طرف ایرانی، دکتر روحانی نیمه اول دوره ریاست جمهوری خود را درحالی سپری می‌کند که در این برهه بیشتر تلاش خود را معطوف به پرونده انرژی هسته‌ای کرده و این باعث شده تا در بقیه زمینه‌ها رشد چندانی نداشته باشد.

به عبارت دیگر، هر دو رئیس‌جمهور روی یک توافق تاریخی حساب باز کرده‌اند اما همان طور که تمدید زمان به تهران و واشنگتن اجازه می‌دهد تا اعتماد لازم برای توافق را به‌دست بیاورند، اما به همان نسبت این زمان به تندروها فرصت می‌دهد تا برای خرابکاری تلاش کنند.