دوران جدید فراوانی انرژی

تری مک آلیستر مترجم: شادی آذری منبع: گاردین رانندگان وسایل نقلیه، شرکت‌های هواپیمایی و صنایع، از کاهش قیمت‌های انرژی خرسندند، آمریکا طعم خوش کاهش وابستگی به خاورمیانه را می‌چشد و اوپک راه‌های بازپس‌گیری اقتدار خود را می‌سنجد. طی هفته‌ای که در آن بازارهای سهام جهان دستخوش نوسانات شدید شدند، بخش انرژی نمایشی جهانی را به روی صحنه برد که می‌توانست تبعاتی حتی بزرگ‌تر از این در پی داشته باشد: هماوردی بین آمریکا و کشورهای تولیدکننده نفت.در شرایطی که نهادهای پرداخت مستمری و سرمایه‌گذاران در برابر نابودی میلیاردها پوند در چرخش کار بورس‌ها مات و مبهوت فقط به نظاره نشستند، عرضه بیش از تقاضای سوخت فسیلی و اقتصاد رو به کندی جهان موجب شد که قیمت نفت آنقدر کاهش یافت که جهان شاهد روزانه ۸/۱ میلیارد دلار صرفه‌جویی در هزینه‌های سوخت فسیلی شود. گر‌چه این موضوع موجب رضایت خاطر خانوارهای جهان شد، اما برای کارتل‌های نفتی اوپک که بخش اعظم آن را تولیدکنندگان خاورمیانه تشکیل می‌دهند، دردناک بود. ۱۲ عضو اوپک طی ۴۰ سال اخیر قیمت جهانی نفت را کنترل کردند اما کشف نفت و گاز شیل توسط آمریکا توازن قدرت را به نفع مصرف‌کنندگان و به ضرر حکومت‌های نفتی از ونزوئلا گرفته تا روسیه، بر هم زده است.

قیمت نفت از ماه ژوئن به مدت بیش از یک فصل رو به کاهش گذارد اما آیا اوپک که صاحب ۶۰ درصد از ذخایر نفت جهان است و ۳۰ درصد عرضه آن را به خود اختصاص داده است، تولید خود را با هدف افزایش قیمت‌ها کاهش خواهد داد؟ یا آیا این کارتل نفتی اجازه خواهد داد تا قیمت‌ها از این هم بیشتر کاهش یابد تا حفاران آمریکایی هم دیگر نتوانند سودی ببرند و از این فعالیت اقتصادی خارج شوند؟

عربستان سعودی- موتور محرکه اوپک و متحد سنتی واشنگتن - و سایر کشورهای غنی از نفت حوزه خلیج فارس، ذخایر نقدینگی خود را تقویت کردند و خود را مشتاق به کاهش قیمت‌ها نشان دادند تا بتوانند سهم خود را در بازار چین و سایر کشورهای آسیایی دوباره به‌دست آورند. آمریکا، بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کننده نفت جهان در گذشته به عربستان سعودی وابسته بود تا بتواند افزایش قیمت‌های اوپک را در سطحی نسبتا پایین نگه‌دارد. اما اکنون آمریکا عامل پیچیده‌ای را پیش رو دارد؛ حمایت از صنعت عظیم شیل.

حتی تولیدکنندگان نفت آمریکا هم شاهد منافع سیاسی حاصل از منابع فراوان شیل و کاهش فشارها از قیمت‌ها هستند. رکس تیلرسون، مدیر کل‌اکسون‌موبیل، بزرگ‌ترین‌ شرکت نفت آمریکا، به تازگی گفته است که کشورش اکنون به «دوران جدید فراوانی انرژی» وارد شده است، به این معنا که دیگر به خاورمیانه‌ای که به لحاظ سیاسی بی‌ثبات است، وابسته نیست.

بنابراین، قابل درک است که در ماه آینده وقتی اوپک در وین جلسه خواهد داشت، تنش به وجود آید و اعضای آن بر سر اینکه چه تصمیمی اتخاذ کنند، با هم مجادله کنند. این کارتل نفتی دوست دارد که اقتدار خود را در مورد تعیین قیمت‌های نفت بازیابد اما برخی از کشورهای تولیدکننده از جمله عربستان سعودی می‌توانند در برابر قیمت‌های پایین تر نفت خام بیش از دیگران تاب بیاورند.

علاوه بر این هزینه تولید کشورها به شدت متفاوت است. از زمان بهار عربی، بسیاری از کشورهای خاورمیانه، در پاسخ به نارضایتی‌های روزافزون از بیکاری و قیمت‌های بالا، هزینه‌های دولتی خود را افزایش دادند. کاهش قیمت نفت این اقدام آنها را با مشکل مواجه می‌سازد. ایران، ونزوئلا و آنگولا مشتاق هستند که اوپک با کاهش تولید بار دیگر قیمت‌ها را افزایش دهد.

تاریخچه سال‌های اخیر به اوپک انگیزه می‌دهد تا دست به خطر بزند. در سال ۲۰۱۲ افت قیمت گاز طبیعی آمریکا موجب تغییرات اساسی شد. شرکت‌های اکتشاف و تولید که به سمت حفاری برای استخراج گاز شیل روی آورده بودند، وقتی متوجه شدند که قیمت گاز از ۱۱ دلار برای هر یک میلیون واحد حرارتی بریتانیا در سال ۲۰۰۸ به کمتر از ۳ دلار رسیده است، از این‌کار دست کشیدند. حتی بزرگ‌ترین‌ شرکت‌های نفتی همچون اکسون موبیل و شل، از کاهش ارزش دارایی‌های مربوط به گاز شیل خود به شدت متحمل خسارت شدند.

در شرایطی که اوپک درگیر سیاست‌های داخلی خود است، رئیس‌جمهوری آمریکا هم دغدغه‌های خود را دارد.

باراک اوباما اکنون در حال بررسی این موضوع است که آیا محدودیت‌های وضع شده در دهه ۱۹۷۰ میلادی بر صادرات نفت خام را لغو کند یا نه. این اقدام می‌تواند فشار بیشتری بر تولیدکنندگان اوپک وارد آورد، چون موجب کاهش قیمت‌ها خواهد شد و از سوی دیگر روسیه را که بر سر موضوع اوکراین در مقابل آمریکا قرار گرفت، مورد هدف قرار خواهد داد. بر اساس یکی از تئوری‌های توطئه که اخیرا مطرح شده است آمریکا و عربستان سعودی برای آسیب زدن به ایران و روسیه بر سر قیمت‌های نفت با هم هماهنگ شده‌اند. تحلیلگران دویچه بانک ادعا کرده‌اند که اگر قیمت نفت بشکه‌ای کمتر از ۹۰ دلار باشد، به تولید نفت آمریکا هم آسیب خواهد رسید.

اما اد‌مورس، رئیس بخش تحقیقات کالاهای سیتی گروپ، با این نظر مخالف است و در وبلاگش می‌نویسد: «هر ساله از هزینه‌های تولید کاسته می‌شود و هزینه‌های حفاری چنان به سطح پایینی تنزل یافته است که خیلی کمتر از تصور عموم است و بی‌شک تولید هر بشکه نفت ارزان‌تر از ۷۵ دلار هم توجیه اقتصادی دارد.»

طی سال‌های اخیر، حفاری نفت شیل در پارک‌های ملی، باغ‌ها و حتی زیر باند فرودگاه‌های آمریکا انجام می‌شده است و تولید داخلی در بالاترین رکورد ۳۰ ساله خود قرار گرفته است. آخرین نظرسنجی از شرکت خدمات نفتی بیکرهاگز حاکی از آن است که تعداد میدان‌های نفت شیل آمریکای شمالی به بالاترین رکورد خود یعنی بیش از ۱۶۰۰ میدان رسیده است. تولید نفت آمریکا فقط در سال ۲۰۱۳ تا ۱۵ درصد افزایش یافته است. اما فقط افزایش شدید تولید نفت آمریکا طی سال‌های اخیر نیست که موجب افزایش عرضه نفت شده است و فقط افزایش عرضه نیست که موجب بر هم خوردن تراز عرضه و تقاضا شده است.

اکنون جهان شاهد تقاضایی بسیار کمتر از پیش‌بینی‌ها است چون کشورهای جهان از اروپا گرفته تا آسیا در تلاش هستند تا سطح رشد اقتصادی خود را به دوران پیش از بحران بازگردانند. از سوی دیگر بسیاری از کشورها همچون بریتانیا، آلمان و ژاپن برای کاهش تقاضای نفت خود توانسته‌اند در مصرف انرژی خود بهره‌وری ایجاد کنند. بی‌دلیل نیست که کردیت سوئیس پیش‌بینی خود را برای قیمت نفت برنت کاهش داده است و آن را برای سال ۲۰۱۶ به ۹۳ دلار و برای سال ۲۰۱۷ به ۸۸ دلار رسانده است.