دولت 2 میلیارد دلاری - ۱۱ آبان ۹۳

ماتیو لویت کارشناس ضد تروریسم در موسسه واشنگتن برای خاور نزدیک آمریکا و متحدانش چند سال پیش القاعده را شکست دادند اما داعش با تجدید حیات در سوریه و عراق نه تنها توانسته خود را تامین مالی کند بلکه تهدیدی به مراتب بزرگ‌تر از القاعده برای ثبات منطقه‌ای است. وقتی داعش به عراق حمله برد و موصل را گرفت نه تنها در میان راه بسیاری از ادوات نظامی را از نظامیان از هم گسیخته‌ عراقی به چنگ آورد بلکه توانست بانک مرکزی این شهر را هم غارت کرده و ۴۲۵ میلیون دلار به جیب بزند. شاید تعجب‌انگیز باشد که این گروه یکی از جدی‌ترین گروه‌های تروریستی در جهان است که به بهترین شکل تامین مالی می‌شود.

به گزارش آمار و ارقام دولت آمریکا، این گروه که خلافتی خودخوانده به وجود آورده حداقل به مدت ۸ سال خودکفا بود. این گروه همچون سایر گروه‌های دیگری که با کمک‌های چشمگیر و البته سوءاستفاده از کمک‌های خیریه‌ای بقا می‌یابند به لحاظ مالی و به واسطه مشارکت در اقدامات اقتصادی مجرمانه دارای استقلال بوده است. در سال ۲۰۰۶، آنگاه که این گروه «القاعده در عراق» نامیده می‌شد از طریق فعالیت‌های مجرمانه ۷۰ میلیون دلار کسب درآمد کرد. بر اساس ارزیابی‌های سال ۲۰۰۶ دولت آمریکا که در نیویورک تایمز منتشر شد، «القاعده در عراق» و گروه‌های مشابه دیگر توانستند با فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی درآمد خود را از ۷۰ میلیون دلار به ۲۰۰ میلیون دلار در سال برسانند. این فعالیت‌ها شامل قاچاق نفت و آدم‌ربایی برای اخذ باج به رایج‌‌ترین درآمد مالی این گروه تبدیل شده است. حتی در اوج جنگ عراق- و تا حدی به دلیل همین جنگ- داعش توانست یک ساختار مالی مستقل را پی‌ریزی کند.

راز توانایی این گروه در سوریه و عراق تا حد زیادی به دلیل انعطاف‌پذیری مالی آن بود. در حقیقت، انعطاف‌پذیری مالی این گروه آنقدر قدرتمند بود که با وجود تنش‌های قابل توجه میان رهبر وقت القاعده یعنی ایمن الظواهری و رهبر «القاعده در عراق» یعنی ابومصعب الزرقاوی، این ظواهری بود که در برهه‌هایی از زرقاوی خواستار کمک مالی و پول شد. ظواهری در جولای ۲۰۰۵ در نامه‌ای به زرقاوی متواضعانه خواستار این شد که «چند‌صد هزار دلار» به او کمک شود به این دلیل که «بسیاری از خطوط قطع شده است». این نشانی از برتری «القاعده در عراق» بود که توانسته بود عملیات‌هایش را به‌طور مستقل به اجرا در آورد.

چگونه این انعطاف‌پذیری مالی میسر است؟ این موفقیت ناشی از فعالیت‌های مجرمانه و تاکتیک‌های مافیاگونه‌ای مانند اخاذی، آدم‌ربایی، قاچاق و باجگیری بود. به این ترتیب در حالی که وزارت خزانه‌داری آمریکا گام‌های بلندی در محدود کردن کمک‌های مالی خارجی و حمایت مالی از القاعده و بسیاری از گروه‌های وابسته به آن برداشته اما خودکفایی مالی داعش سپری برای اقداماتش بوده و آنها را از این محدودیت‌ها مصون داشت.

برخی اسناد نشان می‌دهد که «کمک‌های خارجی تنها بخش کوچکی از درآمدهای داعش - کمتر از ۵ درصد- از بودجه‌های عملیاتی این گروه از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۰ را تشکیل داده آنگاه که ابوبکر البغدادی پس از مرگ دو تن از مافوق‌های خود بر این گروه کنترل یافت».

برای «القاعده در عراق» (همان داعش) که به کمک‌کنندگان عمده در خلیج فارس یا سایر دولت‌های حامی گره نخورده و بنابراین می‌تواند از اقدامات محدود‌کننده علیه خود بگریزد نه تنها این گروه از چنین فشارهایی مصون ماند، بلکه دست برتر هم به این گروه در قیاس با سایر گروه‌های مشابه داد.

داعش در شکل فعلی خود، ممکن است از برخی دولت‌های کوچک هم ثروتمندتر شود. پس از حمله رعدآسا به شمال عراق، بودجه این گروه از ۱۰۰ میلیون تا ۲۰۰ میلیون دلار و بعضا تا ۲ میلیارد دلار هم برآورد شده است. امروز، شهر موصل مرکز ثقل فعالیت‌های مجرمانه این گروه است.

پیش از حمله به عراق، این گروه در موصل از طریق اخاذی، خدمات حفاظتی و زورگیری و اقداماتی از این دست ماهانه میلیون‌ها دلار درآمد داشت. جامعه بین‌المللی باید درک کنند که شکست داعش در میدان جنگ کافی نیست در صورتی که ابزارهای مالی این گروه را هدف قرار ندهد.