برندگان و بازندگان سقوط قیمت نفت

دکتر اد مورس رئیس گروه تحقیقات کالایی سیتی در نیویورک کاهش قیمت نفت جهانی به میزان ۲۵ دلار یا بیش از ۲۰ درصد از اواسط ژوئیه، سوالات زیادی را ایجاد کرده است. کف قیمتی کجا خواهد بود؟ آیا بازگشت قیمتی را شاهد خواهیم بود؟ قیمت‌ها در چه سطحی پایدار می‌شوند؟ آیا عربستان و اعضای اوپک میزان تولیدات خود را در نشست بعدی کاهش می‌دهند؟ در چه سطوح قیمتی، تولیدات نفت شیل آمریکا متاثر خواهد شد و این تاثیرات تا چه حد جدی است؟ در این میان، نکته مهم تعیین برندگان و بازندگان در این قیمت‌های پایین است. بازندگان تولیدکنندگان هستند؛ شامل کشورها و دولت‌ها. اگر قیمت نفت برنت به ۸۰ دلار برسد، کشورهای عضو اوپک حدود ۲۰۰ میلیارد دلار کاهش درآمد خواهند داشت. این امر نه تنها بودجه آنها را با مشکل مواجه می‌کند، بلکه توانایی آنها را برای پرداخت بدهی‌ها را نیز دشوار می‌سازد. برای آمریکا نیز اگر قیمت‌ها بیش از این افت پیدا کنند سرمایه‌گذاری برای توسعه تولیدات را دچار مشکل می‌کند و در نتیجه مسیر انقلاب شیل کُند می‌شود.

از سوی دیگر، اقتصاد جهانی به‌طور کلی برنامه‌های وسیع تسهیل کمی (QE) را اجرا خواهد کرد که می‌تواند رشد آهسته اقتصادی را بهبود بخشد. در واقع، کاهش قیمت نفت، ثروت بادآورده‌ای به ارزش ۸/۱ میلیارد دلار در روز و ۶۶۰ میلیارد دلار در سال برای کشورها به همراه خواهد داشت. به‌عنوان مثال، سال گذشته در آمریکا به ازای هر خانوار ۲ هزار و ۹۰۰ دلار صرف گازوئیل شده است که این افت قیمت‌ها می‌تواند، هزینه گازوئیل را به کمتر از ۶۰۰ دلار برساند.

برای افت قیمت‌ها دلایل متعددی وجود دارد که برخی از آنها به تمایل بازار به افت قیمت، برخی به عوامل بنیادی بازار و بخش عمده آن به عوامل ژئوپلیتیک مربوط است. به دنبال قطع صادرات نفت لیبی، قیمت نفت برنت به ۱۱۰ دلار در هر بشکه رسید. گرچه عربستان تولیدات خود را در سال ۲۰۱۱ افزایش داد، اما برنت ۱۱۰ دلاری، نسبت به زمان قبل از توقف صادرات لیبی حدود ۲۵ دلار گران‌تر بود. علت اصلی این امر، ناتوانی سعودی‌ها در تامین نفت سبک شیرین (آنچه لیبی صادر می‌کرد) بود که در‌ نتیجه پالایشگاه‌های مصرف‌کننده این نوع نفت نمی‌توانستند آن را با نفتی سنگین‌تر (با درصد سولفور بیشتر) جایگزین کنند.

در همین دوران، دو موج متفاوت از سال ۲۰۱۱ شکل گرفت. نخست مشکلات داخلی بود که کشورهای صادرکننده نفت با آن مواجه بودند؛ به‌طوری که معاملات خارج از بازار (off-market) در پیش از این دوران، ۴۰۰ هزار بشکه در روز بود؛ اما در زمان اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و مشکلات ژئوپلیتیک در نیجریه، سودان، سوریه و یمن این معاملات به ۵/۳ میلیون بشکه در روز رسید.

اما دومین موج، به رشد تولیدات نفت شیل آمریکا مربوط می‌شد؛ به‌طوری که هزینه تولید هر سال کاهش می‌یافت و به سطوحی بسیار کمتر از آنچه اکنون عموم افراد در ذهن دارند رسید، یعنی خیلی کمتر از ۷۵ دلار بر بشکه.

اکنون، یکی از دوراهی‌هایی که برای اعضای اوپک ایجاد شده است ریشه در تمایل متفاوت مصرف‌کنندگان نفت دارد و آن تقابل نفت ترش، متوسط و سنگین خلیج فارس با نفت سبک تولیدکنندگان غربی و آفریقای شمالی است. به این ترتیب، افزایش تولید نفت سبک و شیرین آمریکا، عرضه جهانی نفت را تقویت کرد. در این میان، فرقی نداشت که عربستان یا سایر اعضای اوپک چه مقدار از تولید خود را کاهش دهند، این امر تاثیری روی عرضه نفت سبک در بازار نداشت.

یکی دیگر از عواملی که کاهش قیمت نفت را سبب شد، تضعیف اقتصاد جهانی و در نتیجه رشد تقاضای نفت است. همچنین، ناآرامی‌های منطقه‌ای نظیر داعش نیز اثرگذاری خود را بر بازار نفت از دست داد و دیگر نتوانست رشد قیمت‌ها را سبب شود. از سوی دیگر، توافق هسته‌ای با ایران نیز به معنای تقویت مجدد سمت عرضه نفت است که می‌تواند در کنار رشد صادرات لیبی باعث کاهش قیمت نفت شود.

در نهایت، کاهش قیمت‌ها سبب شد تا تئوری توطئه نیز به دنبال تخفیف قیمتی نفت در بازارهای آسیایی توسط عربستان در بازار شکل گیرد. این تخفیف قیمتی توسط ایران، عراق و سایر تولیدکنندگان خاورمیانه نیز ادامه یافت. اظهارات مقامات عربستان بیانگر آن است که آنها فکر می‌کنند رشد تولیدات آمریکا با رسیدن قیمت نفت به خیلی کمتر از ۹۰ دلار، کاهش خواهد یافت؛ به‌طوری که فاصله قیمتی میان نفت برنت و آمریکا، باعث می‌شود قیمت WTI به کمتر از ۷۵دلار بر بشکه برسد. از سوی دیگر، قیمت‌های پایین می‌تواند هزینه‌هایی را به کشورهای ایران و روسیه وارد کند. هر دو کشور مزبور، در خاورمیانه هزینه‌هایی می‌کنند که برای سلطنت عربستان خوشایند نیست.

آیا تمام این شایعات درست است؟ فقط زمان و شاید نشست اعضای اوپک در نوامبر می‌تواند پاسخ این سوال را بدهد. اگر افت قیمت‌ها ادامه پیدا کند، تولیدکنندگان آمریکایی می‌توانند اثبات کنند که آستانه تحمل آنها برای تولید خیلی بیش از آن چیزی است که عموم تصور می‌کنند.