چین در دو مسیر موازی انرژی‌‌‌های فسیلی و پاک
در سال ۲۰۱۴، شی جین‌‌‌پینگ استراتژی جدید امنیت انرژی چین را ارائه کرد که به جهت‌‌‌گیری رشد کیفیت صنعت انرژی با ویژگی‌‌‌های چینی در عصر جدید اشاره می‌‌‌کرد. بهبود ساختار مصرف انرژی، ایجاد ساختار تامین انرژی متنوع‌‌‌تر، بهبود فناوری‌‌‌های انرژی برای ارتقای صنعت و بهینه‌‌‌سازی سیستم انرژی برای رشد سریع‌‌‌تر بخش انرژی و همکاری همه‌‌‌جانبه با سایر کشورها برای تحقق امنیت انرژی در یک محیط گسترده، بخش‌‌‌های کلیدی استراتژی امنیت انرژی چین بودند. در امتداد استراتژی جدید امنیت انرژی چین، در دسامبر سال ۲۰۲۰ وایت‌‌‌پیپر «انرژی در عصر جدید چین» منتشر شد که در آن تصویری کامل از دستاوردهای چین در توسعه انرژی و سیاست‌‌‌ها و اقدامات اصلی این کشور برای اصلاح بخش انرژی ارائه شده است.
پکن برای تامین امنیت انرژی خود، تلاش‌‌‌های جدی و مداومی داشته که از آن جمله می‌‌‌توان به سرمایه‌گذاری در پروژه‌‌‌های اکتشاف و توسعه نفت در خارج از کشور، ایجاد چند خط لوله نفت و گاز فراملی، اجرایی کردن برنامه‌‌‌های ایجاد ذخایر استراتژیک نفت، ساخت پالایشگاه‌‌‌ها، ایجاد زیرساخت‌‌‌ها برای جابه‌‌‌جایی نفت خام از آسیای غربی و آسیای مرکزی، توسعه صنعت گاز طبیعی، تصویب قوانین جدید برای همکاری پالایشگاه‌‌‌های مستقل با صادرکنندگان نفت دنیا و گشایش‌‌‌های تدریجی مناطق خشکی به‌‌‌روی شرکت‌های خارجی برای اکتشاف و توسعه اشاره کرد.
اما علاوه بر توجه ویژه به سوخت‌‌‌ها فسیلی، در استراتژی جدید انرژی چین، به موضوع انرژی پاک و فناوری‌‌‌های مربوط به آن تمرکز ویژه‌‌‌ای شده است که امتداد آن در برنامه پنج‌‌‌ساله چهاردهم چین نیز دیده می‌شود. در بخشی از وایت‌‌‌پیپر «انرژی در عصر جدید چین» به سیاست افزایش سهم انرژی پاک این کشور اشاره شده است: «چین از چشم‌‌‌انداز توسعه نوآورانه، هماهنگ، سبز، باز و مشترک با تمرکز بر کیفیت بالا و تجدید ساختار سمت عرضه حمایت می‌کند. این کشور در همه زمینه‌‌‌ها برای اصلاح روش‌های مصرف انرژی، ایجاد سیستم تامین انرژی پاک و متنوع، اجرای استراتژی انرژی مبتنی بر نوآوری، اصلاح سیستم انرژی و تقویت همکاری‌‌‌های بین‌المللی انرژی کار کرده است. چین با توجه به مشکلات جهانی فزاینده‌‌‌ای مانند تغییرات اقلیمی، خطرات و چالش‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و محدودیت‌های انرژی و منابع، چشم‌‌‌انداز آینده مشترک جامعه جهانی را پذیرفته و تحول به سمت توسعه سبز و کم‌‌‌کربن در اقتصاد و جامعه را سرعت می‌‌‌بخشد. چین علاوه بر ترویج استفاده از انرژی پاک و کم‌‌‌کربن در داخل کشور، مشارکت فعالی در حاکمیت جهانی انرژی داشته و مسیر انرژی پایدار در سراسر جهان را در کنار سایر کشورها کاوش کرده است.»
در همین امتداد، رئیس‌‌‌جمهور چین در گفت‌‌‌وگوهای عمومی هفتاد و پنجمین مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر 2020، متعهد شد که کشورش با اتخاذ سیاست‌‌‌ها و اقدامات جدی‌‌‌تر، مشارکت‌‌‌های تعیین‌‌‌شده ملی خود را افزایش خواهد داد و تلاش می‌کند تا انتشار دی‌‌‌اکسیدکربن را قبل از سال 2030 به اوج برساند و قبل از سال 2060 به وضعیت کربن‌‌‌خنثی برسد.
بنابراین، چین در جهت دستیابی به اهداف اقتصادی و تداوم رشد اقتصادی بالای خود که برای حفظ حاکمیت حزب کمونیست و اداره جامعه یک‌میلیارد و 400میلیون نفری این کشور ضروری است، به انرژی، به چشم یک عنصر کلیدی و محور رشد می‌‌‌اندیشد و برای تامین امنیت انرژی خود، هم به زغالسنگ و نفت و گاز نظر دارد و هم به انرژی خورشیدی و بادی و برقابی و هسته‌‌‌ای. چین، حرکت توامان برای مصرف بالاتر انرژی‌‌‌های فسیلی و افزایش سهم انرژی سبز را از چند سال پیش آغاز کرده است. با وجود آنکه چین حدود 55درصد زغالسنگ دنیا را به‌تنهایی مصرف می‌کند، در بخش توسعه تجدیدپذیرها هم بسیار پیشرو بوده است. در سال 2023 سهم چین از تولید انرژی برقابی دنیا بیش از 30درصد و از بخش انرژی خورشیدی و بادی بیش از 40درصد دنیا بوده که در هر دو بخش، رتبه اول را در اختیار دارد.
اما همه ماجرا به موضوع تامین امنیت انرژی چین محدود نمی‌شود و سران این کشور، به توسعه و گسترش انرژی پاک به چشم موتور محرکه رشد اقتصادی می‌‌‌نگرند.اگرچه با اعلام ورشکستگی شرکت ساخت‌‌‌وساز اورگرند، تحلیل‌‌‌های زیادی درباره رکود در چین و کاهش رشد اقتصادی این کشور در رسانه‌‌‌ها مطرح شد، چین در سال 2023 رشد 5.2درصدی را ثبت کرد که این رشد مرهون بخش انرژی‌‌‌های پاک است که 1.6تریلیون دلار به اقتصاد چین کمک کرد و 40درصد از رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2023 را به خود اختصاص داد. این امر به آن معناست که انرژی پاک 9درصد از تولید ناخالص داخلی چین در سال 2023 را به خود اختصاص داده است. بدون رشد بخش انرژی‌‌‌های پاک، هدف‌‌‌گذاری رشد تولید ناخالص داخلی «حدود 5درصدی» حاصل نمی‌‌‌شد و به جای 5.2درصد، تنها 3درصد افزایش می‌‌‌یافت. آنچه تحت عنوان رشد انرژی‌‌‌های پاک در چین مطرح می‌شود، با توسعه صنعتی سه‌بخش سلول‌‌‌های خورشیدی، خودروهای برقی و باتری‌‌‌های لیتیوم-یونی مرتبط است که با عنوان «سه‌‌‌گانه جدید» صنعتی چین معرفی شده‌‌‌اند.
این سه‌‌‌گانه جدید در ساختار صادراتی چین جایگزین سه‌‌‌گانه قدیمی یعنی صنعت مبلمان، لوازم‌خانگی و پوشاک شده است. مطابق آمار اداره کل گمرک چین، صادرات «سه‌‌‌گانه جدید» در سال 2023، به 147میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال گذشته حدود 30درصد افزایش داشت. رشد این بخش باعث شد تا ایالات‌متحده تحت عنوان «مازاد ظرفیت» چین، روی عناصر کلیدی صنعتی جدید چین، تعرفه‌‌‌های بالایی وضع کند که با اعتراض چینی‌‌‌ها نیز مواجه شده است. چین در واکنش به محدودیت‌های جدید می‌‌‌گوید مردم جهان به محصولات سبز نیاز دارند و چین آنها را تامین می‌کند. از دیدگاه بخش تقاضا، صنعت انرژی جدید چین با ارائه محصولات سبز مقرون‌‌‌‌به‌صرفه، استانداردهای زندگی و رفاه مردم را در سراسر جهان افزایش می‌دهد.
چین به گزارش «صفر خالص تا سال 2050» که آژانس بین‌المللی انرژی منتشر کرده، استناد می‌کند که در آن آمده است دستیابی به هدف صفر خالص تا سال 2050 نیازمند «تحول کامل سیستم‌های انرژی» با «استقرار فوری و گسترده» فناوری‌‌‌های انرژی پاک است. این به آن معناست که تا سال 2030، انرژی فتوولتائیک‌‌‌های خورشیدی باید سالانه به 630گیگاوات برسد و وسایل نقلیه الکتریکی بیش از 60درصد از فروش جهانی خودرو را تشکیل دهند. به‌رغم اینکه چین تولیدکننده بزرگ پنل‌‌‌های خورشیدی و خودروهای برقی است، ظرفیت چین هنوز از تقاضای روزافزون جهان برای محصولات سازگار با محیط‌زیست لازم به‌منظور دستیابی به هدف تعیین‌‌‌شده در توافق‌نامه پاریس کمتر است.
در سفر شی جین‌‌‌پینگ به اروپا و بازدید او از فرانسه، صربستان و مجارستان، یکی از محورهای مذاکرات، موضوع مازاد ظرفیت چین در سه‌‌‌گانه جدید بود و رهبر چین امیدوار بود بتواند بر مواضع رهبران اتحادیه اروپا تاثیر بگذارد. با وجود اینکه اورسولا فون‌‌‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا در شام ویژه مکرون و شی جین‌‌‌پینگ حاضر بود، اما موضع‌‌‌گیری او در فردای ملاقات، نشان داد که احتمالا اتحادیه اروپا نیز در تحقیق خود راجع به موضوع مازاد ظرفیت در سه‌‌‌گانه جدید، واکنشی مشابه ایالات‌متحده خواهد داشت. چین با وجود محدودیت‌های مختلف، به روند رو به رشد خود در بخش انرژی پاک، همراه با تداوم سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌‌‌های فسیلی در کشورهای دارنده این منابع در قالب «ابتکار کمربند و راه» ادامه می‌دهد و مدام رکوردهای جدیدی در زمینه ایجاد ظرفیت‌‌‌های جدید در بخش‌‌‌های مختلف ثبت می‌کند که نمود آن، ثبت رکوردهای جدید در سال 2023 در بخش انرژی خورشیدی و بادی است.
در این سال، 217گیگاوات ظرفیت جدید در بخش انرژی خورشیدی در چین اضافه شد. در سال 2022 نیز چین، با افزایش ظرفیت 87.4گیگاوات انرژی خورشیدی رکورد افزایش ظرفیت دنیا را به نام خود ثبت کرده بود. با این ارقام جدید، مجموع ظرفیت برق خورشیدی چین به حدود 610گیگاوات رسید که بیش از نصف آن در همین دوسال ایجاد شده است. در فصل اول سال 2024 نیز حدود 46گیگاوات دیگر به این ظرفیت اضافه شده تا رقم تجمیعی ظرفیت فتوولتائیک چین به حدود 660گیگاوات برسد. مجموع ظرفیت انرژی خورشیدی دنیا در پایان سال 2023 حدود 1540گیگاوات بوده است. در سال 2023 چین موفق شد 64گیگاوات نیز به ظرفیت بادی خود بیفزاید. ظرفیت برق بادی چین با اضافه شدن 15.5گیگاوات جدید در فصل اول سال 2024 به 460گیگاوات افزایش یافت. مجموع ظرفیت انرژی بادی دنیا در پایان سال 2023 کمی بیش از یک‌تراوات بوده است. سهم چین در هر دو بخش، عجیب و الهام‌‌‌بخش است!
