سودان؛ آوردگاه رقبا
پنج‌کشور از هفت‌همسایه سودان -یعنی اتیوپی، چاد، جمهوری آفریقای‌مرکزی، لیبی و سودان‌جنوبی- در سال‌های اخیر با تحولات سیاسی یا درگیری مواجه شده‌‌‌اند. درگیری‌ای که روز شنبه (۲ اردیبهشت‌‌‌ماه) بین ارتش و نیروهای واکنش سریع شبه‌‌‌نظامی (RSF) در خارطوم آغاز شد، طرح بین‌المللی موردحمایت برای گذار به حکومت غیرنظامی پس از برکناری عمر البشیر در سال ۲۰۱۹ را از مسیر خارج کرد. این درگیری ژنرال «عبدالفتاح البرهان» (رئیس شورای حاکم بر سودان و فرماندهی ارتش این کشور) را در مقابل ژنرال «محمد حمدان دقلو» (رهبر سابق و ثروتمند شبه‌‌‌نظامیان، معروف به حمیدتی که معاون برهان در شورا و رهبر نیروهای نامنظم RSF است) قرار می‌دهد.
کشورهای منطقه‌ای دخیل
۱. مصر: تاریخ مصر -پرجمعیت‌‌‌ترین کشور عربی- و سودان به‌‌‌واسطه سیاست، تجارت، فرهنگ و آب‌‌‌های مشترک نیل درهم‌‌‌تنیده شده است. قاهره از زمان قیام سال ۲۰۱۹ که به برکناری البشیر انجامید، نگران تحولات سیاسی در جنوب خود است. عبدالفتاح السیسی، رئیس‌‌‌جمهور مصر، که با تصاحب قدرت نظامی به قدرت رسید، نیز به البرهان نزدیک است. سودانی‌‌‌ها بزرگ‌ترین جامعه خارجی در مصر هستند و حدود ۴میلیون نفر - از جمله حدود ۶۰هزار پناهجو و آواره- تخمین زده می‌‌‌شوند. مصر و سودان که هر دو برای آب شیرین به نیل متکی هستند، نگران تهدیدهای موجود از سوی «سد بزرگ رنسانس» در اتیوپی واقع در بالادست نیل آبی هستند. این دو کشور برای تنظیم عملکرد سد به اتیوپی فشار می‌‌‌آورند. هرگونه تنش در روابط بین خارطوم و قاهره می‌‌‌تواند تلاش آنها برای حصول توافق را مختل کند.
۲. لیبی: مزدوران سودانی و جنگجویان شبه‌‌‌نظامی در هر دو طرف درگیری که لیبی را پس از سال ۲۰۱۱ تجزیه کرد، فعال بوده‌‌‌اند. در سال‌های اخیر، بسیاری از جنگجویان سودانی به سودان بازگشته و به تنش‌‌‌ها در منطقه دارفور در غرب سودان کمک کرده‌‌‌اند؛ جایی که درگیری دیگری سال‌ها ادامه داشت و جنگ پس از توافق با برخی از گروه‌‌‌های شورشی در سال ۲۰۲۰ ادامه یافت. سودان همچنین نقطه عزیمت و مسیر ترانزیت پناه‌‌‌جویانی بوده است که از طریق لیبی به اروپا سفر می‌کنند؛ جایی که قاچاقچیان انسان از درگیری‌‌‌ها و ناآرامی‌‌‌های سیاسی استفاده کرده‌‌‌اند.
۳. چاد: به گفته سازمان ملل متحد، چاد، همسایه غربی سودان، که حدود ۴۰۰هزار آواره سودانی از درگیری‌‌‌های قبلی را پذیرفته است، از زمان آغاز آخرین درگیری‌‌‌ها شاهد ورود حدود ۲۰هزار پناهجوی دیگر از سودان بوده است. چاد نگران سرایت بحران از مرز به مناطقی است که پناهندگان در آن زندگی می‌کنند. بیشتر آنها اهل دارفور هستند و در جریان درگیری دارفور، چاد با حملات فرامرزی شبه‌‌‌نظامیان عرب سودان، معروف به «جانجاوید»، مواجه شد که به نیروهایRSF تبدیل شدند. مهاجمان به پناهندگان دارفور و روستاییان چادی حمله و دام‌‌‌ها را تصرف کردند و کسانی را که مقاومت کردند کشتند. دولت چاد اعلام کرد که گروهی متشکل از ۳۲۰نیروی شبه‌‌‌نظامی را که به‌‌‌تازگی وارد خاک این کشور شده بودند، خلع سلاح کرد. چاد همچنین نگران مزدورانی است که برای گروه روسی واگنر در جمهوری آفریقای مرکزی (کشور همسایه) کار می‌کنند. گزارش شده که آنها روابط نزدیکی با RSF دارند و می‌‌‌توانند از شورشیان چادی که دولت «انجمینا» [پایتخت چاد] را تهدید می‌کنند، حمایت کنند. واگنر هرگونه فعالیت در سودان را رد می‌کند.
۴. کشورهای عربی خلیج‌‌‌فارس: عربستان سعودی و امارات متحده عربی، تولیدکنندگان ثروتمند نفت، مدت‌‌‌هاست که به دنبال شکل‌دادن به رویدادهای سودان هستند و گذار از حکومت البشیر را راهی برای کاهش نفوذ اسلام‌‌‌گرایان و عقب‌راندن آنها و ایجاد ثبات در منطقه می‌‌‌دانند. سرمایه‌گذاران هر دو کشور در طیف وسیعی از پروژه‌‌‌ها، از شرکت‌های کشاورزی گرفته تا یک شرکت هواپیمایی و بنادر استراتژیک در سواحل دریای سرخ سرمایه‌گذاری‌‌‌هایی دارند.
۵. سودان جنوبی: سودان جنوبی که در سال ۲۰۱۱ پس از یک جنگ داخلی که چند دهه به طول انجامید از سودان جدا شد، تولید نفت روزانه ۱۷۰هزار بشکه‌‌‌ای خود را از طریق خط لوله همسایه شمالی‌اش صادر می‌کند. تحلیلگران می‌‌‌گویند که هیچ‌‌‌یک از طرفین درگیری در سودان منفعتی در ایجاد اختلال در این جریان‌‌‌ها ندارند؛ اما دولت سودان جنوبی به‌‌‌تازگی گفته که درگیری‌‌‌ها ارتباطات لجستیکی و حمل‌‌‌ونقل بین میدان‌‌‌های نفتی و بندر سودان را با مشکل مواجه کرده است. حدود ۸۰۰هزار پناهجوی سودان جنوبی نیز در سودان زندگی می‌کنند. هرگونه بازگشت دسته‌‌‌جمعی می‌‌‌تواند بر تلاش‌‌‌ها برای تامین کمک‌‌‌های حیاتی به بیش از ۲میلیون آواره در سودان جنوبی که به دلیل درگیری‌‌‌های داخلی خانه‌‌‌های خود را ترک کرده‌‌‌اند، فشار بیشتری وارد کند.
۶. اتیوپی: درگیری‌‌‌ها به‌‌‌طور دوره‌‌‌ای در امتداد بخش‌‌‌های مورد مناقشه مرز سودان با اتیوپی شعله‌‌‌ور می‌‌‌شوند. تحلیلگران می‌‌‌گویند هر دو طرف می‌‌‌توانند از ناآرامی‌‌‌های سودان برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنند. هنگامی‌‌‌که در سال ۲۰۲۰ جنگ در منطقه تیگرای شمالی اتیوپی شروع شد، تنش‌‌‌ها بر سر مرز حاصلخیز اما مورد مناقشه «الفشقا» ظاهر شد و بیش از ۵هزار پناهنده اتیوپیایی را به مناطق فقیرنشین شرق سودان سوق داد. اتیوپی همچنین با توجه به تنش‌‌‌ها بر سر سد ۴میلیارد دلاری «نیل آبی» که سودان می‌‌‌گوید می‌‌‌تواند تهدیدی برای سدهای نیل و شهروندانش باشد، شاهد تحولات خواهد بود.
۷. اریتره: بسیاری از پناهجویان اریتره‌‌‌ای ساکن شمال اتیوپی در طول جنگ تیگرای از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ از اردوگاه‌‌‌های خود گریختند. پناهندگان اریتره‌‌‌ای در سودان در صورت تشدید درگیری به فراتر از خارطوم ممکن است با مشکل مشابهی روبه‌رو شوند.
