تنش فزاینده یا مدیریت بحران؟

علیرضا ثمودی/ کارشناس مسائل اروپا  ایران و اتحادیه اروپا دوره جدیدی از تنش را در مناسبات خود تجربه می‌کنند؛ هرچند در گذشته نیز چندین بار روابط طرفین دچار تنش شده بود که از جمله می‌توان به ماجرای میکونوس در سه دهه قبل و آغاز غنی‌سازی ۲۰درصدی در ایران و اجماع کشورهای غربی، روسیه و چین علیه کشور و صدور ۶قطعنامه تحریمی در یک دهه پیش اشاره کرد.

در بررسی دلایل تنش امروز بین تهران و بروکسل باید یکسری مولفه‌ها را مورد واکاوی قرار داد؛ از جمله مولفه‌های داخلی ایران، مولفه‌های داخلی اتحادیه اروپا و در نهایت مولفه‌های نظام بین‌الملل. در بحث مولفه داخلی ایران می‌توان به تنش‌های اخیر و نا‌آرامی‌ها در ایران اشاره کرد. در بحث اتحادیه اروپا نیز باید ائتلافی را که در آلمان روی کار است، در نظر گرفت؛ چراکه یکی از بحث‌های اصلی وزیر خارجه المان بحث حقوق بشر و مسائل زنان است و لذا بیشترین تنش‌ها از ناحیه آلمان متوجه ایران است. در بحث بین‌الملل هم موضوع بحران اوکراین و بحث پهپادها بر روابط ایران و اروپا سایه افکنده است. مساله دیگر این است که امروز نگاه اروپا و مسوولیتی که برای خود در عرصه بین‌المللی تعریف کرده دچار تغییراتی شده است؛ در حال حاضر اروپا خود را یک بازیگر هنجاری معرفی نمی‌کند، بلکه تلاش دارد خود را یک بازیگر امنیتی در عرصه بین‌الملل معرفی و تثبیت کند.

مسائل هنجاری را نیز در این راستا به‌کار می‌گیرد. به همین دلیل نیز اروپایی‌ها معتقد هستند که برجام باید تقویت شود و موضوعات دیگری نیز در دستور کار قرار بگیرد. یعنی برجام قبلی دیگر خواسته‌های آنها را تامین نمی‌کند. در عین حال همسویی بین اروپا و آمریکا در دوره جدید را نباید نادیده گرفت. این همسویی باعث شد که آنها در مواجهه با عدم پاسخ مناسب ایران به پیشنهادهای آمریکا و کشورهای اروپایی در بحث برجام به تشدید فشارها علیه تهران روی بیاورند. از سوی دیگر متاسفانه در سال‌های اخیر ایران به‌مرور در حال از دست دادن اهمیت راهبردی خود برای اتحادیه اروپاست؛ اگر اسناد اروپایی‌‌‌ها را بررسی کنیم، درمی‌‌‌یابیم در سال۲۰۱۶ که سند راهبرد جهانی اتحادیه اروپا منتشر شد، در آنجا الگوی برجام یک الگوی مناسب برای گسترش روابط با ایران در حوزه‌های مختلف در نظر گرفته شده بود؛ اما اتحادیه اروپا در سند راهبردی‌‌‌ای که چند ماه پیش با شورای همکاری خلیج‌فارس به امضا رساند، علاوه بر گسترش همکاری‌‌‌های دوجانبه به برخی موضوعات مربوط به ایران از جمله بحث‌های سایبری و پهپادی اشاره کرده و ایران به‌عنوان تهدید تلقی شده بود.

در خصوص چشم‌انداز این تنش و روابط بین تهران و بروکسل درست است که تنش‌ها به سطح بی‌سابقه‌‌ای رسیده و اروپایی‌ها از مواضع قبلی‌شان فاصله گرفته‌‌اند، اما همچنان به دنبال گفت‌وگو و حل و فصل مشکلات با ایران هستند. لذا بعید نیست که از این به بعد برخی تلاش‌های دیپلماتیک با هدف حل و فصل این تنش‌ها رخ دهد و طرفین به میز مذاکره بازگردند؛ زیرا اساسا تنش‌ با ایران می‌تواند پیامدهای جدی برای اروپا به همراه داشته باشد. درواقع اگر موضوع ایران به سمت درگیری نظامی برود، در این مقطع که اتحادیه اروپا دچار مشکلات زیادی است تسری ناامنی در ابتدا اتحادیه اروپا را هم در بحث مهاجرت و هم در بحث انرژی درگیر خواهد کرد. بنابراین بروکسل به دنبال این نیست که تنش‌ها فزاینده شود و مدیریت این فضا بیشتر به نفع اتحادیه اروپا است؛ مگر آنکه اتفاقات عجیبی رخ بدهد.