درس‌هایی از تحریم آمریکا علیه روسیه
حالا این سوال مطرح است که آیا سیستم مالی جهان سه قطبی خواهد شد؟ استاد اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، میگوید: «درباره میزان سلطه و هژمونی دلار تا اندازه زیادی اغراق شده است.» از سوی دیگر یکی از کارشناسان صندوق بینالمللی پول میگوید: «سهم دلار از ذخایر ارزی جهان در دو دهه گذشته پیوسته کاهش یافته است؛ اما یک نکته جالب توجه این است که همزمان با کاهش سهم دلار، صرفا سهم یورو افزایش نیافته، بلکه شاهد افزایش سهم ارزهای ملی اقتصادهای نه چندان بزرگ نظیر سوئد، سنگاپور و کانادا در سبد ارزهای ذخیره جهانی هستیم.»
در ماه‌های اخیر بانک مرکزی آمریکا برای مهار تورم بارها نرخهای بهره را به میزان چشمگیر بالا برده و این اقدام در کنار افزایش آهسته نرخهای بهره در دیگر اقتصادها به رشد شاخص دلار منجر شده است. بانک مرکزی آمریکا قصد دارد در آینده نیز نرخ های بهره را بالا ببرد؛ زیرا نرخ تورم همچنان بسیار بالاست و کاهش آن تدریجی خواهد بود. این اقدام بانک مرکزی به رشد ارزش دلار کمک میکند. اما اقتصاددان بانک مریل لینچ میگوید: «ارزش دلار نسبت به متوسط بلندمدت آن، بیش از حد بالاست. مشخص نیست دوره کاهش ارزش دلار چه وقت شروع می شود. تخمین ما این است که شاخص دلار در سه‌ماه کنونی به اوج خود می‌‌رسد و از آن پس کاهش خواهد یافت. البته عوامل بسیار متعدد بر تغییرات ارزش دلار موثر هستند و پیش‌بینی آینده آسان نیست.»
سیاست بانک مرکزی برای مهار تورم یعنی بالا بردن نرخهای بهره سبب میشود لطماتی به اقتصاد وارد شود. از سوی دیگر، قیمت انرژی بالاست و فعالیت‌های اقتصادی کاهش یافته است. در دو فصل اخیر تولید ناخالص داخلی کاهش یافته البته وضعیت بازار کار خوب است. شرایط کنونی و آنچه در آینده رخ خواهد داد بر ارزش دلار اثر می‌گذارند. نهادهای تحلیلگر معتقدند بانک مرکزی در نشست سیاستگذاری ماه جاری نرخ های بهره را یک بار دیگر ۷۵/ ۰درصد بالا خواهد برد. این اقدام به رشد ارزش دلار کمک میکند؛ اما ضعف اقتصاد، رفتار سرمایه‌گذاران را تغییر خواهد داد. رئیس بانک مرکزی هفته قبل بر لزوم تداوم افزایش نرخهای بهره تاکید کرد و گفت به احتمال زیاد مهار تورم لطماتی به اقتصاد و خانواده‌ها وارد خواهد کرد. این سخنان یعنی بانک مرکزی حاضر است برای مهار تورم، لطماتی به اقتصاد وارد شود پس باید برای نوسان‌های نسبتا بزرگ در شاخص‌های اقتصادی و ارزش دلار آماده بود.
موضوع بعدی مسائل ژئوپلیتیک است. این پرسش مطرح است که آیا جنگ روسیه علیه اوکراین، افول جایگاه دلار را تسریع خواهد کرد؟ تحریم‌هایی که غرب علیه روسیه و بانک مرکزی این کشور اعمال کرد قطعا واکنش‌‌هایی دربرخواهد داشت. برخی تحلیلگران معتقدند تحریم‌های غرب سبب میشود روسیه با سرعت بیشتر، دلار را از سبد ذخایر ارز خارجی خود حذف کند. این اقدام بی‌ثباتی بازارهای ارز را بیشتر خواهد کرد. البته یک موضوع مهم این است که فعلا هیچ جایگزینی برای دلار وجود ندارد. اروپا ثابت کرده که به اندازه آمریکا به تحریم روسیه تمایل دارد در نتیجه نمیتوان روی یورو یا پوند به‌عنوان جایگزین دلار حساب کرد. کاستن از سهم دلار در ذخایر ارزی کار آسانی نیست. واقعیت این است که فروش دلار و اوراق خزانه آمریکا به معنای چشم‌پوشی از بازده بالا، کاهش نقدشوندگی دارایی‌ها و کم شدن امنیت سرمایه‌گذاری است. در ماه‌های اخیر نرخ بازده اوراق ۱۰ساله خزانه در آمریکا به سرعت افزایش یافته و بر جذابیت این اوراق افزوده شده است.
هرگونه کاهش سهم دلار در ذخایر ارزی روسیه تدریجی خواهد بود. در سه‌ماه سوم سال گذشته بیش از ۵۹درصد ذخایر ارزی جهان به دلار، ۵/ ۲۰درصد به یورو، ۸/ ۵درصد به ین و حدود ۸/ ۴درصد به دلار استرالیا بود. یک نکته مهم این است که حمله روسیه به اوکراین نه تنها سبب تضعیف نظم بینالمللی نشده بلکه آن را مستحکم‌تر کرده است. تنها اندکی پس از حمله روسیه به اوکراین، بخش عمده اروپا به‌ویژه سوئد و فنلاند طرفدار ناتو شدند و روابط بین آمریکا و اروپا بسیار نزدیک‌تر و قوی‌تر شده است. این یعنی احتمال آنکه چین بتواند بین دو سوی اقیانوس اطلس تفرقه و تنش به‌وجود آورد، کم شده است. از سوی دیگر ژاپن، کره‌جنوبی و استرالیا بیش از گذشته مراقب تحرکات چین هستند.
به عبارت دیگر عمق، گستره و سرعت واکنش عمومی به حمله روسیه به اوکراین بی‌سابقه بوده است. نمیتوان گفت جنگ اوکراین و اقدامات روسیه و چین هیچ تاثیری بر بازارهای ارز نداشته اما به راحتی نمیتوان این اثرات را در بلندمدت پیش‌بینی کرد. با آنکه افزایش نرخهای بهره در آمریکا به معنای رکود در اقتصاد است، تنش‌‌های ژئوپلیتیک ادامه دارد، اختلال‌ها در زنجیره‌های تامین از میان نرفته و وضعیت بازار انرژی مشخص نیست، دلار آمریکا به‌دلیل نقدشوندگی بالا، امنیت و سهم بالایی که در ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی دارد همچنان جذاب است و هرگونه تغییر در جایگاه کنونی دلار روندی بسیار تدریجی خواهد بود.
