سیل ناآرامیهای سیاسی؟!
یک گروه بریتانیایی از مردم خواسته است، از اول ماه اکتبر، صورتحسابهای برق را پرداخت نکنند. همچنین یکی از اتحادیه‌‌‌های کارگری خواستار افزایش سطح دستمزدها، تعیین سقف برای اجاره‌بها، کاهش قیمت انرژی و مواد غذایی و اعمال مالیات بر ثروتمندان شده است. وخیم شدن وضعیت مالی شهروندان اروپایی از پیش به اعتصاب نیروی کار در فرانسه، اسپانیا و بلژیک در بخش‌های حمل‌ونقل، خدمات بهداشتی و درمانی و سفرهای هوایی منجر شده است. آنها خواهان افزایش دستمزدها برای جبران رشد شدید قیمت کالاها و خدمات هستند. سطح دستمزدها در بسیاری از کشورها بالا رفته است؛ اما برای جبران تورم کافی نیست.
از سوی دیگر، اتحادیه اروپا قصد دارد، واردات انرژی از روسیه را ۶۵درصد و واردات گاز این کشور را تا پایان سال ۱۵درصد کم کند. قبل از جنگ اوکراین، این اتحادیه قصد داشت تا سال ۲۰۵۰ میزان خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای را به صفر برساند. در چند ماه اخیر، کاهش واردات نفت و گاز از روسیه، کشورهای اتحادیه اروپا را وادار کرده است تا برای جبران این کاهش، اقداماتی نظیر بالا بردن کارآیی استفاده از انرژی، استفاده از نیروگاه‌های زغال‌سنگی قدیمی و تسریع در اجرای پروژههای تولید انرژیهای تجدیدپذیر را انجام دهند. تحلیلگران معتقدند، دولت‌های اروپایی برای جلوگیری از قطع برق و تامین انرژی خانه‌ها در ماههای سرد سال باید از هر روش ممکن استفاده کنند. البته در این میان، استفاده از انرژیهای پاک در اولویت قرار دارد. هیچ‌کس مایل نیست که برق قطع شود؛ در نتیجه باید حتی از روش‌هایی که آلایندگی دارند، برای تامین برق استفاده شود.
این دیدگاه اقتصاددان‌ها مورد تایید همه نیست. طرفداران محیط‌زیست مایلند، دولتها به طور کامل استفاده از سوخت‌های فسیلی را کنار بگذارند، در حوزه بالا بردن کارآیی مصرف انرژی سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود و پروژههای تولید انرژیهای پاک با سرعت بیشتری به اجرا گذاشته شوند. البته چنین راه‌حل‌هایی بلندمدت هستند و تاثیر فوری نخواهند داشت؛ در نتیجه، در زمستان سال‌جاری میلادی، کمبود برق در بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و نیز انگلستان مشاهده خواهد شد و ریسک ناآرامیهای اجتماعی بالاست. استاد توسعه در دانشگاه واشنگتن‌دی‌سی که در حوزه انرژی، سوخت و ناآرامیهای حاصل از کمبود مواد غذایی مطالعه می‌کند، میگوید: «در یک تخمین محافظه‌‌‌کارانه، از ماه نوامبر سال پیش تاکنون حدود ۱۰هزار مورد ناآرامی در سراسر جهان تحت‌تاثیر قطع برق، قیمت بالای انرژی و تورم رخ داده و در آینده با افزایش قیمت انرژی و موارد قطع برق، بر تعداد ناآرامیها افزوده خواهد شد. اگر من سیاستمدار بودم، واقعا نگران می‌شدم.»
در اتحادیه اروپا نرخ تورم به ۹درصد رسیده و ۴درصد از این تورم، حاصل رشد قیمت انرژی است. دولت‌های اتحادیه اروپا که با ریسک کمبود برق در زمستان مواجه‌اند، مجموعه‌ای از تدابیر را اجرا کردند که هدف آنها، کاستن از هدررفت انرژی و کم کردن مصرف است، به طوری که صورتحسابهای برق کاهش یابد. در اسپانیا دولت دستور داده است، در ساختمان‌های دولتی، هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز بزرگ خرید، دمای هوا در سیستم‌های خنک‌کننده پایین‌تر از ۲۷درجه سانتی‌گراد تعیین نشود. با توجه به گرمای شدید هوا در اسپانیا طی سال‌جاری، شهروندان این کشور در تابستان روزهای گرمی را سپری کرده‌اند. در فرانسه نیز از ابتدای پاییز تدابیری برای کاستن از مصرف انرژی اجرا خواهد شد و کسانی که این تدابیر را رعایت نکنند، جریمه خواهند شد. در آلمان هم برای کاستن از مصرف انرژی تدابیری اندیشیده شده است.
چنین اقداماتی بخشی از تلاش‌های اتحادیه اروپا برای کاستن از مصرف گاز در آستانه زمستان و طی دو فصل آینده است. درباره کاهش بیش از پیش عرضه گاز روسیه به اتحادیه اروپا یا توقف کامل آن در آینده نگرانی‌های جدی وجود دارد. این اقدام احتمالی روسیه در واکنش به تحریم‌های فراگیر اتحادیه اروپا علیه مسکو انجام خواهد شد؛ اما موضوع مهم این است که اقدامات انجام‌شده برای کاستن از مصرف انرژی نمی‌تواند، هزینه برق شهروندان را خیلی کاهش دهد و از مادرید تا لندن برای پاییز تظاهرات‌‌‌هایی برنامه‌ریزی شده است. مردم به‌شدت از افزایش هزینه زندگی ناراضی هستند.
استاد دانشگاه واشنگتن‌دی‌سی میگوید: «وقتی مردم به صورت جمعی شروع به اعتراض می‌کنند -زیرا نمی‌‌‌توانند هزینه‌‌‌های اولیه زندگی‌شان را تامین کنند- یعنی باید بین گرم کردن خانه و پرکردن شکم خود یکی را انتخاب کنند؛ آنگاه این ناآرامیها می‌‌‌تواند به سرنگونی دولتها منجر شود. اغلب تظاهرات به دلیل هزینه بالای انرژی به اعتراض سیاسی تبدیل می‌شود؛ نظیر آنچه در سریلانکا مشاهده شده است. در آن کشور، تظاهرات علیه بحران اقتصادی به سرنگونی دولت انجامید. چنین اعتراضاتی ممکن است به تصاحب قدرت از سوی احزاب چپ افراطی یا راست افراطی منجر شود.»
طرفداران محیط‌زیست معتقدند، همزمان با اقدام برای کاستن از قیمت انرژی باید تدابیری برای کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای اتخاذ شود؛ به طوری که هدف تعیین‌شده در پیمان آب‌وهوایی پاریس تحقق یابد؛ این یعنی اجرای برنامه‌ها باید با سرعت مناسب باشد. از دید کارشناسان، اقداماتی که برای حل مشکل کمبود عرضه گاز به اروپا انجام می‌شود، باید شامل سرمایه‌گذاری‌‌‌های بزرگ‌تر برای تولید انرژیهای پاک، حمایت مالی از خانواده‌های فقیر، بهسازی ساختمان‌ها برای جلوگیری از هدررفتن انرژی و اصلاح رویه‌‌‌هایی باشد که مصرف برق را بالا می‌برد. اگر ساختمان‌ها با سرعت عایق‌بندی شوند، میزان مصرف انرژی در آنها به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش خواهد یافت.
به دلیل نگرانی‌هایی که درباره عدم‌امنیت انرژی وجود دارد، آلمان، ایتالیا، اتریش و هلند اعلام کرده‌اند برای تولید برق از نیروگاه‌هایی استفاده خواهند کرد که با زغال‌سنگ کار می‌کنند و مدت‌هاست تعطیل شده‌اند. کارشناسان می‌‌‌گویند، این گونه اقدامات فعلا حاصل نیاز کشورهای اروپایی به جبران کاهش صادرات گاز روسیه است؛ اما اگر چنین اقداماتی ادامه یابد، اثرات زیست‌محیطی آن بسیار گسترده خواهد بود؛ در نتیجه ضروری است دولت‌های اروپایی راه‌حل‌های سازگار با محیط‌زیست را برای جبران کاهش صادرات گاز روسیه بیابند.
