ضرورت محاسبه هزینه- فایده
طبق برخی تخمین‌‌ها، در حال حاضر حدود ۱۰۰ کشور در جهان مشغول بررسی انتشار ارزهای دیجیتالی و آزمایش آنها هستند. برای مثال در باهاماس، سند دلار (Sand Dollar) که ارز دیجیتالی بانک مرکزی این کشور است، در بیش از یک‌سال اخیر رواج داشته است. در چین، یوآن دیجیتالی در بیش از ۲۰شهر در حال استفاده است و در آینده بر تعداد استفاده‌کنندگان از این ارز افزوده خواهد شد. در ابتدای سال جاری میلادی، بانک‌مرکزی آمریکا در گزارشی اعلام کرد: «ارز دیجیتالی بانک مرکزی می‌تواند به‌طور بنیادی ساختار سیستم مالی ایالات متحده را دگرگون کند و در نقش و مسوولیت‌های بخش خصوصی و بانک مرکزی تغییر به وجود آورد.» برای بررسی ارز دیجیتالی بانک مرکزی ضروری است ابتدا به نکاتی درباره ارزهای دیجیتالی غیرمتمرکز اشاره کنیم.
رمزارزها یا ارزهای مجازی غیرمتمرکز، ارزهایی هستند که از سوی بانک‌های مرکزی ایجاد نمی‌شوند، بانک‌های مرکزی بر آنها کنترل ندارند و نظارتی روی آنها وجود ندارد. تمامی تراکنش‌های مربوط به این ارزها در بلاک چین‌ها که مانند دفتر کل هستند ثبت می‌شود. همان‌طور که دولت هند اخیرا اعلام کرده، رمزارزها یک «طبقه دارایی» هستند، نه ارز رسمی که از پشتیبانی بانک مرکزی برخوردار باشند. همه می‌‌دانند که بانک‌مرکزی هند مانند دیگر بانک‌های مرکزی، از ارزهای دیجیتالی یا هرگونه ارز مجازی غیرمتمرکز حمایت نمی‌کند؛ زیرا این ارزها بسیار بیثبات هستند و باید از سرمایهگذاران در برابر این بازار بیثبات حفاظت شود.
طبقه متوسط در هند و بسیاری از کشورهای دیگر تشویق شده‌‌اند که در بازار ارزهای غیرمتمرکز سرمایه‌گذاری کنند. این سرمایه‌گذاری ریسک‌های بسیار بزرگی برای اقتصاد و سرمایهگذاران دربردارد، به همین دلیل بانک‌های مرکزی مایل نیستند این ارزها در سیستم مالی کشور رسوخ کنند. در نوامبر سال ۲۰۱۷ دولت هند کمیته‌ای تشکیل داد که مسوولیت آن بررسی وضعیت ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز و ارائه پیشنهاد در حوزه چارچوب قانونی برای استفاده از این ارزها بود. این کمیته پس از بررسی‌‌های مفصل توصیه کرد که تمامی ارزهای دیجیتالی غیرمتمرکز باید ممنوع شوند و در عوض دولت می‌تواند موضوع ارز دیجیتالی بانک مرکزی را به عنوان شکل دیجیتالی پول در هند مورد بررسی قرار دهد. چندی پیش وزیر دارایی هند در سخنرانی خود به سیاست‌های پولی اشاره و در بخشی از این سخنرانی اعلام کرد که ارز دیجیتالی بانک مرکزی برای کمک به رونق اقتصاد دیجیتال راه‌اندازی می‌شود. او گفت: «روپیه دیجیتالی با بهرهگیری از بلاک‌چین و دیگر فناوری‌‌های مشابه، تحت مدیریت و نظارت بانک مرکزی راه‌اندازی و اجرا می‌شود و این اقدام فواید متعددی برای اقتصاد خواهد داشت.»
سخنرانی وزیر دارایی هند نشان می‌دهد که این کشور در مسیر راه‌اندازی ارز دیجیتالی متمرکز قرار گرفته و احتمالا با سرعت در این مسیر حرکت خواهد کرد. اما رواج این ارزها چه فواید و زیان‌هایی خواهد داشت؟ بدون شک هر فناوری یا سیستم جدید دارای فواید و زیان‌هایی است. ارز دیجیتالی بانک مرکزی نیز جنبه‌های اقتصادی، امنیتی، پشتیبانی و فناوری خاص خود را دارد. به باور بسیاری از کارشناسان، رواج ارز دیجیتالی بانک‌مرکزی فواید فراگیری خواهد داشت. همه‌گیری کرونا سبب شد جهان به نیازهایی که باید رفع شود آگاه شود. یکی از این نیازها، دسترسی دائمی به منابع مالی در دوران‌‌های گوناگون و بحرانی است. در هند بسیاری از شرکت‌‌های فناوری از جمله «پی تی‌ام» و «فون پی» به میلیون‌ها نفر کمک کردند تراکنش‌های روزانه خود را در محیطی بدون پول نقد انجام دهند. اگر در آینده رویدادهایی نظیر همه‌گیری کرونا رخ دهد، ارز دیجیتالی بانک‌مرکزی می‌تواند ارز را به شکل دیجیتالی در اختیار مردم قرار دهد و این کار با کارآیی بالا و کمترین هزینه انجام خواهد شد.
برخلاف پول فیزیکی که بانک مستقیما در تمامی مراحل آن باید حضور داشته باشد، در ارز دیجیتالی بانک مرکزی، ذخیره، مدیریت و استفاده با بهرهگیری از کیف پول دیجیتالی در گوشی تلفن همراه قابل انجام است، در نتیجه پول حتی برای کسانی که در مناطق دوردست و روستایی زندگی می‌کنند قابل دسترسی خواهد بود.
دومین فایده‌ای که این شکل ارز دارد این است که می‌توان از طریق آن، یارانه‌های مورد نظر را به گروه‌های هدف رساند. در دوره همه‌گیری کرونا، دولت هند برای انجام این کار با مشکلات گوناگونی مواجه بود. برای مثال هیچ اطمینانی درباره کارآیی اجرای برنامه و امنیت آن وجود نداشت اما با رواج ارز دیجیتالی بانک مرکزی، کمک‌‌های دولت مستقیما وارد حساب جمعیت هدف می‌شود و دخالت انسانی در این فرآیند به حداقل می‌رسد. سومین نکته مهم این است که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در مقایسه با پول‌های سنتی بسیار کارآمد هستند و هزینه پایین‌تری دارند. در حال حاضر، منابع مالی چشمگیر برای چاپ، توزیع و مدیریت پول کاغذی مصرف می‌شود. با رواج ارز دیجیتال بانک مرکزی، این هزینه‌ها تقریبا به‌طور کامل حذف می‌شود و در تمامی مراحل، امنیت فرآیندها ارتقا پیدا می‌کند. چهارمین فایده استفاده از این شکل پول آن است که دولت می‌تواند به‌طور کامل چرخه زندگی پول شامل عرضه، جابه‌جایی و ماهیت تراکنش‌ها را زیرنظر داشته باشد. پنجمین فایده این ارزها آن است که رواج آنها اقدامات غیرقانونی نظیر پولشویی را غیرممکن می‌کند.
در مقابل، رواج ارز دیجیتالی بانک مرکزی نقاط منفی هم دارد. یک ریسک بزرگ، به خطر افتادن ثبات سیستم سپرده‌های بانکی است. تصمیم‌‌هایی که بانک مرکزی در حوزه مالیات بر سپرده‌ها و سود سپرده‌ها اتخاذ می‌کند بر رفتار مردم تاثیر می‌گذارد و اگر این تصمیم‌ها به درستی اتخاذ نشود، ثبات پولی لطمه می‌بیند. دومین موضوع این است که مدیریت سیستم ارز دیجیتالی بانک مرکزی به ویژه در اقتصادهای بزرگ مستلزم به‌کارگیری زیرساخت‌های عظیم برای هدایت میلیاردها تراکنش در هر دقیقه و پشتیبانی ۲۴ساعته از تمامی عملیات‌هاست. برای اقتصادهای در حال توسعه ایجاد این زیرساخت‌ها و مدیریت آن به شکل امن و قابل اتکا، آسان نیست و نیز باید مردم پیوسته در زمینه به کارگیری این شکل از پول آموزش ببینند. سومین ریسک، به خطر افتادن حریم خصوصی مردم و نظارت حکومت بر تراکنش‌های روزمره آنهاست. در نهایت، ریسک حملات سایبری یک ریسک بزرگ است و بدون شک با گسترش استفاده از کیف پول دیجیتالی، بر موارد حملات یادشده افزوده خواهد شد. تحلیلگران معتقدند بانک‌های مرکزی با رفع ریسک‌هایی که بیان شد، در مسیر ایجاد و رواج ارزهای دیجیتالی متمرکز حرکت خواهند کرد.
