مسیر تازه سرمایه‌گذاری
ETF مخفف عبارت Exchange-Traded Fund یا همان صندوق قابل معامله در بورس است که از مجموعه‌‌‌ای از اوراق بهادار مانند سهام، اوراق قرضه، کالا و ارز تشکیل شده و برای معامله در بورس اوراق بهادار، در دسترس سرمایه‌گذاران است. بهطور کلی، ETF روند قیمتی یک دارایی اساسی را دنبال می‌کند. بهعنوان مثال، ETF طلا، ارزش ذخایر طلا؛ ETF نفت، شاخص سهام نفت و ETF کریپتوکارنسی، ارزش دارایی‌‌‌های رمزارزی را دنبال می‌کند. ایده اصلی پشت ETF این است که ابزاری داشته باشیم که ارزش آن، با ارزش یک دارایی اساسی، مرتبط باشد. به‌‌‌این‌‌‌ترتیب، سرمایه‌گذار مجبور نیست مستقیما با دارایی واقعی سروکار داشته باشد.
صندوق قابل معامله رمزارزها، به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا از طریق بازار سهام سنتی و بدون خرید و فروش مستقیم در یک صرافی رمزارزی، وارد بازار ارزهای دیجیتال شوند. صندوق ETF به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا پول خود را بدون دردسرهای مربوط به نگهداری و مدیریت دارایی‌ها، به برخی از آنها اختصاص دهند. صندوق ETF درست مانند سهام، می‌‌‌تواند در بورس‌‌‌های قانونی سراسر جهان عرضه شود و سرمایه‌گذاران قادرند از طریق حساب‌‌‌های کارگزاری خود، اینETFها را معامله کنند. بهعنوان مثال،ETF بیتکوین یک صندوق قابل معامله است که منحصرا قیمت این رمزارز را دنبال می‌کند و به معامله‌‌‌گران اجازه می‌دهد تا طی روز، از طریق بورس سهام، به خرید یا فروش این اوراق بهادار بپردازند.
مزایا و معایب ETF ارز دیجیتال
همان‌‌‌گونه که اشاره شد، ظهور صندوق قابل معامله برای رمزارزها می‌‌‌تواند موج جدیدی از سرمایه‌گذاران نهادی را وارد این صنعت کند و به این بازار، بلوغ و ثبات لازم را ببخشد. با ایجاد ETF رمزارزی، نه‌‌‌تنها امکان سرمایه‌گذاری آسوده‌‌‌خاطر برای مردم فراهم می‌شود، بلکه حتی ریسک‌‌‌های مختلف به میزان قابل‌‌‌توجهی کاهش می‌یابد. صندوق‌های قابل معامله رمزارزها، برای خریدوفروش بدون نیاز به صرافی رمزارزی، قابل احصا هستند و بدون پذیرش ریسک حفظ و نگهداری و مالکیت مستقیم رمزارزها، امکان ورود به بازار ارز دیجیتال را فراهم می‌کنند؛ بنابراین موجب افزایش امنیت در سرمایه‌گذاری خواهند شد.
با توجه به تحریم‌‌‌ها، صرافی‌‌‌های خارجی به ایرانی‌‌‌ها خدمات ارائه نمی‌‌‌دهند و حتی با دور زدن این تحریم‌‌‌ها، امکان مسدود شدن حساب کاربری و بلوکه‌شدن پول هم وجود دارد. پلتفرم‌‌‌های صرافی‌‌‌های داخلی نیز امکانات ساده‌‌‌ای دارند، همچنین اطلاعات بسیاری از کاربران دریافت می‌کنند که به نظر می‌‌‌آید، بیش‌‌‌ازحد به حریم خصوصی کاربران وارد میشوند. از طرفی در این میان، دولت از خریدوفروش‌ها مالیاتی اخذ نمی‌‌‌کند و نظارتی بر تراکنش‌‌‌های داخلی وجود ندارد. با توجه به فقدان قانون‌گذاری در خصوص رمزارزها و غیرمتمرکز بودن آنها، اکثر صندوق‌های بازنشستگی و گریزگاه‌‌‌های مالیاتی در جهان، اجازه خرید رمزارزها را نمی‌‌‌دهند. در طرف مقابل، معامله ETF ارز دیجیتال در بورس‌‌‌های سنتی، شرایط نظارت و قانون‌گذاری را دارد و مشمول پرداخت مالیات خواهد شد؛ بنابراین اخذ مالیات، یکی از مزیت‌‌‌های ایجاد صندوق‌های قابل معامله رمزارزها خواهد بود.
همچنینETF توانایی نگهداری بیش از یک دارایی را دارد. بهعنوان مثال، صندوق قابل معامله ارز دیجیتال BTC می‌‌‌تواند شامل سهام شرکت‌ها هم باشد و فرصت کاهش ریسک و متنوع‌‌‌سازی پرتفولیو را برای سرمایه‌گذار فراهم کند. این نکته را هم باید اضافه کرد که بازارهای بورس، نسبت به صرافی‌‌‌های رمزارزی، نقدشوندگی بیشتری دارند که خرید و فروش ETFها را راحت‌‌‌تر می‌کند. نوسان بیش از حد، دستکاری بازار رمزارزها و همچنین مباحث فقهی و حقوقی در کشور از مهم‌ترین ایرادهای مطرح‌شده در تشکیل ETF رمزارزی بوده است. عدم‌مالکیت رمزارز از معایب دیگر ایجاد این صندوق‌هاست. رمزارز نوعی پوشش ریسک در برابر بانک‌های مرکزی، ارزهای فیات و سهام است. مثلا بیتکوین به دلیل استقلال خود از بانک‌های مرکزی، راهی برای کاهش ریسک‌‌‌های مربوط به سیستم‌های مالی فراهم می‌کند. این ارز دیجیتال، همچنین با ارائه حریم خصوصی از طریق بلاک‌چین، از کاربران و سرمایه‌گذار محافظت می‌کند. صندوق قابل معامله قانونی و نظارت‌‌‌شده بیتکوین، این مزایا را از بین می‌‌‌برد.
ترید در ساعات خاص، از دیگر معایب این صندوق‌هاست. صندوق‌های قابل معامله را تنها در ساعات معاملات بازار می‌‌‌توان خریدوفروش کرد، اما بازار رمزارزها به‌‌‌صورت ۲۴ساعته فعال هستند؛ این یعنی مثلا گاهی اوقات، در زمان سقوط یا صعود شدید قیمت یک رمزارز، باید چند ساعت منتظر ماند تا بازار باز شود، سپس اقدام به خرید یا فروشETF آن کرد. صندوق ETF برای بیتکوین می‌‌‌تواند مکانیزم‌‌‌های اساسی آن را تغییر داده و قابلیت رأی‌دادن در شبکه را بهعنوان یک دارنده بیتکوین از سرمایه‌گذاران بگیرد. این مساله را هم باید بیان کرد که برای معامله صندوق‌های قابل معامله ارز دیجیتال، باید مراحل احراز هویت را طی کرد، اما برای خرید یا فروش رمزارزها، این کار به‌‌‌صورت ناشناس نیز امکان‌‌‌پذیر است.
تشکیل ETF رمزارزی در بازار سرمایه ایران و ارائه پیشنهادها
با توجه به گسترش روزافزون رمزارزها و مزیت‌‌‌های متعدد تشکیل صندوق رمزارزی، چیزی که ضروری به نظر می‌‌‌آید، این است که بازار سرمایه ایران، می‌‌‌تواند پاسخ درخوری به این مساله بدهد و همزمان با بورس‌‌‌های پیشرفته دنیا راهکارهای عملیاتی مختلفی را پیاده‌سازی کند. آنچه در شرایط فعلی مطرح است، این است که چگونه به چنین تقاضایی پاسخ دهیم و آن را به فرصتی امن و سودآور برای همه ذی‌نفعان تبدیل کنیم. ماهیت رمزارزها در ایران هنوز مشخص نشده است. در برخی کشورها، کریپتوکارنسی‌‌‌ها، معادل ارز تعریف شده‌‌‌اند، در برخی بهعنوان دارایی مالی و در برخی دیگر نیز بهعنوان کالا. اما اگر سازوکاری فراهم شود که پلتفرم‌‌‌های معاملات رمزارزها توسط بورس‌‌‌ها تایید ضمنی شوند (مانند اتفاقی که برای پلتفرم‌‌‌های تامین مالی جمعی در فرابورس رخ داد) و تحت نظارت قرار بگیرند، می‌‌‌توان خرید و فروش‌های غیررسمی را وارد محیطی ضابطه‌‌‌مند کرد.
شکل‌‌‌گیری صندوق قابل معامله رمزارزها در بازار سرمایه ایران، می‌‌‌تواند به چند طریق صورت گیرد. کم‌ریسک‌‌‌ترین روش این است که این صندوق‌ها روی استیبل‌کوین‌‌‌ها که نوسانات زیادی ندارند، شکل بگیرند تا سرمایه‌گذاران با خیالی آسوده‌‌‌تر، به خرید آنها روی بیاورند. روش دیگر این است که ETF بیتکوین یا ETF متشکل از چند رمزارز برتر بازار که رتبه بازاری بالاتری دارند (مانند بیتکوین، اتریوم، بایننس و...) شکل بگیرد. سرمایه‌گذاران هم بر مبنای درجه ریسک‌‌‌پذیری‌‌‌شان به انتخاب صندوق مناسب خواهند پرداخت. راه‌‌‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی (Private Equity) و سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital) مخصوص رمزارزها راه‌‌‌حل دیگر است. با راه‌‌‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی بورسی که موضوع فعالیتشان در حوزه رمزارزها خواهد بود، نیز می‌‌‌توان از علاقه‌‌‌مندان به این حوزه، جذب سرمایه کرد. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه می‌‌‌توانند با تامین مالی در بورس، در استارت‌آپ‌‌‌های مشغول به این حوزه سرمایه‌گذاری کنند.
گونه دیگر این است که روی شرکت‌های ماینر شکل بگیرد که صرفا بهطور تخصصی و با مجوز رسمی به عمل استخراج (Mining) مشغولند و در پایان عمر صندوق، رمزارزهای به‌‌‌دست‌‌‌آمده را صادر کرده و به فروش می‌‌‌رسانند. این کار نه‌‌‌تنها درآمد ارزی ایجاد می‌کند، بلکه از آنجا که استخراج به قصد صادرات انجام می‌شود، احتمالا شبهه شرعی و مشکل قانونی نیز نخواهد داشت. این استخراج می‌‌‌تواند صرفا برای یک کوین (مثل بیتکوین) یا استخراج مجموعه‌‌‌ای از کوین‌‌‌ها باشد و پرتفویی از کریپتوکارنسی‌‌‌ها تشکیل دهد. همچنین می‌‌‌توان با عرضه اولیه سهام شرکت‌هایی که فعالیتشان صرفا استخراج قانونی رمزارز است، امکانی فراهم کرد که سبد سرمایه‌گذاران متنوع شود و این شرکت‌ها نیز اقدام به جذب سرمایه کنند.
نوع دیگر این صندوق‌ها می‌‌‌تواند مبتنی بر عملکرد فعالانه و خریدوفروش باشد. اگرچه این موضوع مستلزم بررسی‌‌‌های فقهی و انطباق با شریعت است و بهتر است، کمیته فقهی سازمان بورس و شورای فقهی بانک‌مرکزی، آن را براساس استفتا از مراجع، بررسی کنند. راه‌‌‌اندازی معاملات مشتقه، مثل اختیار معامله و قراردادهای آتی روی صندوق قابل معامله، راهکار دیگر است. با راه‌‌‌اندازی صندوق قابل معامله که به آن اشاره شد، می‌‌‌توان معاملات مشتقه را روی این صندوق نیز راه‌‌‌اندازی کرد. درواقع با راه‌‌‌اندازی قراردادهای آپشن و آتی روی این صندوق قابل معامله، امکان تحویل واحدهای صندوق نیز وجود خواهد داشت. راهکارهای مذکور، راه‌‌‌حل‌‌‌های بورسی برای تشکیل صندوق قابل معامله رمزارزی هستند. امید است، سازمان بورس و اوراق بهادار، به فراخور بستر و شرایط موجود، بهترین تصمیم را اتخاذ کند تا از این فرصت به وجود آمده نهایت بهره‌‌‌برداری به‌عمل آید.
