به‌دنبال جایگزینی برای سوئیفت

پیش‌بینی می‌شود نرخ تورم در روسیه که از پیش بالا بود، در مسیر صعودی حرکت کند؛ زیرا کمبود انواع کالاهای وارداتی، از جمله خودرو، گوشی تلفن همراه، لپ‌‌تاپ، دارو و... شدت پیدا خواهد کرد. از سوی دیگر، شرکت‌های مختلف سراسر جهان در حال متوقف کردن سرمایه‌گذاری و فعالیت در روسیه هستند. یکی از تحلیلگران می‌‌گوید: «تحریم‌‌ها که تاکنون علیه روسیه اعمال شده، به اندازه کافی شدید است که اقتصاد و سیستم مالی این کشور را دچار مشکلات جدی کند؛ مشکلاتی که تاکنون مشاهده نشده‌اند.» روسیه در سال‌های اخیر اقداماتی برای مصون کردن اقتصاد خود در برابر تحریم‌ها انجام داده است. یکی از این اقدامات، کاهش ارتباط‌های مالی با غرب و کاهش وابستگی به دلار آمریکا و دیگر ارزهاست. روسیه همچنین میزان بالایی ذخایر ارزی خارجی انباشته کرده تا از آن در دوران‌‌های سخت استفاده کرده و در صورت لزوم از ارزش پول ملی خود دفاع کند.

از سوی دیگر، مسکو ثروت خود را صرف سرمایه‌گذاری در دارایی‌های چینی و خرید طلا کرده و کمتر در دارایی‌های آمریکایی، فرانسوی و آلمانی سرمایه‌گذاری کرده است. همچنین بانک‌های روسیه تلاش کرده‌اند از اثرپذیری خود از قطع دسترسی به دلار آمریکا بکاهند؛ اما بحرانی که اکنون برای بانک‌ها، بازارها و زندگی مردم روسیه رخ داده به‌روشنی نشان می‌دهد که در دنیای مدرن جهانی‌سازی‌شده، خودمختاری اقتصادی یک افسانه است. سازمان ملل ۱۸۰ارز را به رسمیت شناخته؛ اما واقعیت این است که اکثر پرداخت‌های جهان از طریق سیستم مالی که با ارز‌‌های غربی کار می‌کند، انجام می‌شود. بخش اعظم تجارت جهانی به دلار و یورو صورت می‌گیرد و این یعنی برای روسیه استفاده نکردن از این دو ارز بسیار دشوار است و نیز نیمی از ۶۴۳میلیارد دلار ذخایر ارزی خارجی بانک‌مرکزی روسیه تحت کنترل بانک‌های مرکزی و تجاری آمریکا، اروپا و هم‌پیمان‌های آنهاست.

یکی از متخصصان موسسه هوور در دانشگاه استنفورد می‌‌گوید: «این بانک‌ها ثروت جهان را کنترل می‌کنند؛ حتی آن بخش‌هایی که در تملک آنها نیست، به نوعی تحت کنترل آنهاست.» با آنکه برخی تحلیلگران معتقدند بودند روسیه می‌تواند اثرات منفی تحریم‌ها را با استفاده از طلا، یوآن چین یا تراکنش به ارزهای دیجیتالی کم کند؛ اما تاکنون این روش‌ها برای کاستن از اثرات مالی منفی تحریم‌ها کافی نبوده‌اند. جانت یلن، وزیر دارایی آمریکا گفته است: «هنگامی که بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان و عمیق‌‌ترین و نقدترین بازارهای دنیا هماهنگ با هم این میزان محدودیت را علیه بانک‌های روسیه، از جمله بانک مرکزی این کشور اعمال می‌کنند، یافتن راهی برای خنثی کردن اثر تحریم‌ها واقعا کار دشواری است. به عقیده من، اثرات تحریم‌ها ادامه پیدا خواهد کرد.»

تحریم‌‌ها احتمالا اثرات بلندمدت‌تری هم خواهند داشت. کنترل فراگیر غرب بر سیستم مالی جهان در بلندمدت دیگر کشورها را تشویق می‌کند که سیستم‌های مالی جایگزین ایجاد کنند. این کار می‌تواند از طریق تاسیس شبکه‌های بانکی مشابه و حتی کاستن از وابستگی به دلار در معاملات بین‌المللی انجام شود. یکی از کارشناسان شورای روابط خارجی آمریکا می‌‌گوید: «من تحریم‌‌ها را به آنتی‌‌بیوتیک تشبیه می‌‌کنم که اگر خیلی زیاد تجویز شود، باکتری‌ها نسبت به آن مقاوم می‌‌شوند.» دیگر کشورها نظیر ایران، کره‌شمالی و ونزوئلا قبلا چنین تحریم‌‌هایی را تجربه کرده‌اند؛ یعنی دسترسی‌شان به سوئیفت یا برخی ذخایر ارزی خارجی‌شان قطع شده است. اما این میزان تحریم و محدودیت، هرگز بر اقتصادی به بزرگی روسیه تحمیل نشده بود.

پاول، رئیس بانک‌مرکزی آمریکا، هفته گذشته در دو کمیته خدمات مالی و بانکداری مجلس نمایندگان و مجلس سنا توضیحاتی درباره وضعیت اقتصاد و سیاست‌های بانک مرکزی ارائه کرد. از او سوال شد: «به عقیده شما چین و روسیه می‌توانند به‌آسانی سیستم جایگزینی برای سوئیفت به وجود آورند، به‌طوری که تحریم‌ها در آینده خیلی موثر نباشند؟» او گفت: «در کوتاه‌مدت چنین سیستمی را نمی‌توان فورا به وجود آورد؛ اما در بلندمدت این کار امکان‌پذیر است.» برخی از اقتصاددان‌ها معتقدند، در هر صورت در بلندمدت از سلطه سوئیفت بر سیستم مالی و تجاری جهان کاسته خواهد شد. چین از قبل چنین سیستمی را پدید آورده است. در آینده از سهم سیستم کنونی به دلیل به وجود آمدن سیستم‌های مشابه و فناوری‌های مالی جدید کاسته خواهد شد. تحلیلگران مالی همواره هشدار داده‌اند که سلطه فراگیر دلار بر سیستم مالی جهان سبب به وجود آمدن نظم بی‌ثبات جهانی می‌شود. ارزهای ذخیره جهانی دیگر از جمله یورو و ین هم وجود دارند؛ اما یافتن جایگزین آماده برای دلار آمریکا دشوار بوده است؛ به‌ویژه در بین ارزهایی که روسیه با آنها کار می‌کند. رئیس موسسه اقتصاد بین‌المللی پترسون می‌‌گوید: «یوان تا آماده شدن برای جایگزینی دلار و پر کردن این خلأ راهی طولانی در پیش دارد. در واقع تلاش روسیه برای رها شدن از سلطه دلار نشان می‌دهد که این کار تا چه حد دشوار است. تقریبا نیمی از بدهی خارجی روسیه هنوز به دلار است و خانواده‌‌ها و شرکت‌های این کشور همچنان دلار در اختیار دارند. با آنکه روسیه و اروپا تلاش کرده‌‌اند به یورو معامله کنند؛ اما صادرات اصلی روسیه یعنی نفت به دلار انجام می‌شود.»

آسیب‌پذیری روسیه در برابر تحریم‌‌های مالی نشان می‌دهد سیاست این کشور برای رها شدن از سلطه دلار به‌ویژه از طریق کاهش ارتباط‌های تجاری نتیجه عکس داشته است. اگر روسیه با اقتصاد جهان ارتباط‌های فراگیرتر و عمیق‌تر داشت، تحریم این کشور برای شرکای تجاری آن پرهزینه‌تر بود و به همین دلیل این ابزار مجازات روسیه، برای غربی‌‌ها کمتر جذابیت داشت. رئیس موسسه اقتصاد بین‌المللی پترسون می‌‌گوید: «تحولات اخیر نشان می‌دهد دیدگاه روسیه اشتباه بوده است، یعنی هرچه اقتصاد یک کشور ارتباط بیشتری با جهان داشته باشد، ریسک قطع شدن ارتباط آن با جهان کمتر می‌شود.»