روندهای کوتاه مدت و بلندمدت

برای درک تحولات سال‌های اخیر اقتصاد ایران با خروج آمریکا از برجام، با توجه به دلاریزه بودن اقتصاد ایران (بیش از ۶۰‌درصد از مواد اولیه و واسطه‌ای صنایع کشور از طریق واردات تامین می‌شود) با خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ و اعمال تحریم‌های اقتصادی به دلیل عدم‌دسترسی به درآمدهای ارزی کشور، نرخ ارز افزایش یافت، با افزایش نرخ ارز و فشار هزینه‌ای صنایع، قیمت کالا‌ها در اقتصاد افزایش یافت. افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات در اقتصاد و ادامه روند تحریمی باعث ایجاد انتظارات تورمی و کاهش نرخ بهره حقیقی در اقتصاد شد. افزایش انتظارات تورمی و کاهش نرخ بهره حقیقی سپرده‌ها موجب تبدیل شبه پول بی‌خطر ذخیره شده در سیستم بانکی کشور به پول پرقدرت مخرب برای اقتصاد شد و حرکت حجم پول پرقدرت در بازه‌های زمانی مختلف، باعث ایجاد شوک‌های اقتصادی در بازارهای مختلف نظیر ارز، سکه، مسکن و... شد. در آن زمان با توجه به نبود چشم‌اندازهای مثبت اقتصادی برای تعدیل انتظارات تورمی، روند مذکور طی چند سال اخیر در بازار‌های مختلف ادامه پیدا کرد. ارائه این مطالب به این دلیل است که تاثیر انتظارات بر شرایط اقتصاد طی سال‌های اخیر در کشور ما بسیار پررنگ بوده است. به‌طوری که طی سال‌های اخیر یکی از عوامل مهم جهش‌های قیمتی در بازارهای مختلف انتظارات تورمی و به تبع آن کاهش حجم شبه پول در سیستم بانکی نسبت به پول بوده است. در حال حاضر و در شرایط فعلی اقتصاد ایران، بخش عظیمی از مشکلات اقتصادی موجود ناشی از تحریم‌های اقتصادی و به تبع آن انتظارات تورمی موجود در کشور است که موجب افزایش ریسک سیستماتیک و نااطمینانی در اقتصاد می‌شود.

در حال حاضر عمده تاثیرات تحریم‌های اقتصادی ایران معطوف به تحریم‌های سیستم بانکی و تحریم‌های مرتبط با صادرات محصولات نفتی و گازی کشور به عنوان مهم‌ترین منابع درآمدی ارزی کشور و برخی صنایع بزرگ است. با احیای برجام و حصول نتیجه در مذاکرات فعلی میان ایران و کشورهای چهار به علاوه یک می‌توان تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت برای اقتصاد ایران متصور شد.

تاثیرات کوتاه‌مدت برجام در اقتصاد ایران

با بازگشت کشورهای عضو برجام به تعهدات خود و رفع تحریم‌ها در کوتاه‌مدت، مهم‌ترین تاثیر برجام بر اقتصاد ایران را می‌توان بر انتظارات تورمی متصور شد. با بررسی دقیق ساختار تورمی اقتصاد ایران به این نتیجه خواهیم رسید که بخشی از تورم موجود در اقتصاد به دلیل وجود انتظارات تورمی و بخش دیگر به دلیل سایر متغیرهای اقتصادی نظیر رشد نقدینگی، شوک عرضه صنایع و ... است. در کوتاه‌مدت، برجام باعث تعدیل انتظارات تورمی در اقتصاد و به تبع کاهش آن بخش از تورم کشور که ناشی از انتظارات تورمی است خواهد شد. با کاهش انتظارات تورمی در اقتصاد، شاهد رشد نسبت شبه پول به پول در سیستم بانکی و همچنین خروج پول از بازارهای غیرمولد در اقتصاد و حرکت سرمایه به بخش‌های مولد اقتصاد خواهیم بود.

تاثیرات بلندمدت برجام بر اقتصاد ایران

در بلندمدت با وجود رفع تحریم‌ها در اقتصاد شاهد رشد تولید، فروش و صادرات صنایع صادراتی کشور خواهیم بود. بخش عظیمی از رکود موجود در صنایع کشور به دلیل نرخ استهلاک بالا و عدم‌امکان واردات تکنولوژی تولید جدید بر اثر تحریم‌ها در صنایع سنگین و سرمایه بر کشور است. با رفع تحریم‌ها، صنایع نفت و گاز و پتروشیمی و پالایشگاهی و سایر صنایع صادراتی کشور می‌توانند علاوه بر افزایش صادرات تخفیف قیمت صادراتی محصولات خود را نیز حذف کنند، این امر باعث افزایش سودآوری شرکت‌ها و به تبع آن افزایش رشد اقتصادی خواهد شد. با رفع تحریم‌های اقتصادی برای ایجاد تبادلات مالی بین‌المللی و ورود سرمایه‌گذاری خارجی به کشور نیاز به پیوستن به FATF است. همچنین به مرور زمان می‌توان شاهد ورود شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی در اقتصاد کشور بود که موجب افزایش اشتغال، کاهش تورم و به تبع آن رشد اقتصادی خواهد شد.

تاثیر برجام بر بازار سرمایه:

به‌طور کلی رفع تحریم‌ها دستاوردهای مثبت و بلندمدتی برای بازار سرمایه به همراه خواهد داشت. رفع تحریم‌های اقتصادی باعث تغییر پارادایم رشد ناشی از افزایش نرخ ارز و افزایش انتظارات تورمی شاخص بازار سرمایه به سمت رشد ناشی از افزایش تولید، فروش و سودآوری شرکت‌ها خواهد شد. از طرف دیگر شرکت‌هایی که به دلیل تحریم‌ها تاکنون موفق به انجام طرح‌های توسعه‌ای خود نشده بودند با رفع تحریم‌ها می‌توانند طرح‌های توسعه‌ای خود را اجرا و تولیدات خود را افزایش دهند. صنایع بزرگ بورسی کشور با رفع تحریم‌ها می‌توانند با افزایش تولید و صادرات خود باعث افزایش سودآوری و به‌تبع آن، رشد اقتصادی کشور شوند.

به طور کلی تاثیر رفع تحریم‌ها در اقتصاد باعث کاهش تورم، افزایش اشتغال، افزایش صادرات، بهبود بازار سرمایه، کاهش نوسانات نرخ ارز و بهبود تراز تجاری و تراز سرمایه در اقتصاد کشور خواهد شد.