تجارب جهانی در اطلاع‌رسانی شرکت‌ها
انتشار گزارش‌های پیش‌بینی سود شرکت‌ها در بازار سرمایه ایران سابقه‌ای بیش از دو دهه داشته و تا چندی پیش از عوامل اثرگذار بر تصمیم‌گیری فعالان بازار سرمایه به شمار می‌رفت. در راستای افزایش شفافیت اطلاعاتی و بهبود نقدشوندگی اوراق بهادار و به استناد ماده ۷ قانون بازار اوراق بهادار، هیات‌مدیره سازمان بورس در تاریخ ۲۸تیرماه ۱۳۹۶ اقدام به اصلاح دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان کرد و دستورالعمل‌های جدید را از تاریخ نهم دی ماه همان سال (۱۳۹۶) اجرایی ساخت. از آن پس ناشران ثبت شده نزد سازمان مجاز به انتشار گزارش پیش‌بینی عملکرد و انتشار گزارش‌های سود پیش‌بینی شده نبودند و تنها مجاز به انتشار تغییرات با اهمیت در پیش‌بینی درآمد هر سهم از طریق انتشار اطلاعیه افشای اطلاعات با اهمیت در سامانه کدال بودند. با توجه به عدم انتشار اطلاعیه پیش‌بینی درآمد هر سهم مطابق با مفاد دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان، ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس مکلف بودند گزارش تفسیری مدیریت را همراه با صورت‌های مالی میاندورهای ۳، ۶ و ۹ ماه و صورت‌های مالی سالانه، تهیه و افشا کنند. همچنین شرکت‌های مذکور باید اظهارنظر حسابرس خود نسبت به گزارش تفسیری مدیریت که همراه با صورت‌های مالی میاندورهای شش ماهه و سالانه ارائه می‌شد را نیز ارائه می‌کردند.
پس از تغییرات مذکور اهمیت گزارش‌های ماهانه و تحلیل بنیادی شرکت‌ها و گزارش‌هایی از قبیل گزارش اجماع تحلیلگران و سایر گزارش‌های ارائه شده توسط شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری بیشتر و پررنگ تر شد، چراکه حذف الزامات ارائه پیش‌بینی سود شرکت‌ها به نوعی با این استدلال که شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه فعال هستند و این شرکت‌ها در واقع وظیفه تحلیل سود صنایع و شرکت‌های بورسی را بر عهده دارند، صورت گرفته بود و بر این اساس خلأ تحلیلی بازار سهام با استفاده از ظرفیت شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری تا حدی پر شده بود.
انتشار پیش‌بینی سود شرکت‌ها هم به‌عنوان فرصتی جهت کمک به تحلیلگران در راستای استفاده از اطلاعات مفید شرکت‌ها تلقی می‌شود و هم تهدیدی جدی از نظر کاهش کارآیی، اثربخشی و قدرت اتکا به اطلاعات منتشره توسط شرکت‌ها است. با بررسی تاریخی درمی‌یابیم که بسیاری از توقف‌های نمادهای معاملاتی در سال‌های پیشین، مربوط به تعدیل گزارش پیش‌بینی سود شرکت‌ها بوده است. علاوه بر این آمارهای تاریخی حاکی از آن است که پیش‌بینی‌های ارائه شده در سال‌های پیشین چندان از قابلیت اتکای بالایی برخوردار نبوده‌اند و گاه سودهای محقق‌شده شرکت‌ها با اولین پیش‌بینی آنها انحراف معیار چندصد درصدی داشته و حتی در برخی موارد، سودهای محقق‌شده ده‌ها برابر بیشتر یا کمتر از سود پیش‌بینی شده توسط شرکت‌ها بوده است.
در صورت اجرایی شدن انتشار مجدد گزارش‌های پیش‌بینی سود شرکت‌ها باید توجه ویژه‌ای به بخش نظارت بر انتشار پیش‌بینی‌ها داشت، چراکه تجربه پیشین بیانگر قابلیت سوءاستفاده از این گزارش‌ها است. به‌عنوان مثال شرکت‌هایی که بعضا با اعلام اخبار مثبت نامعتبر و ایجاد موج خوش‌بینی میان سهامداران، از سوی ناشران یا جو‌سازی سهامداران حقیقی بزرگ با رشد قیمتی زیادی ممکن است همراه شوند. یا حتی ممکن است شرکت‌ها تغییراتی را براساس نرخ‌های جهانی، طرح‌های توسعه‌ای و گزارش‌های ماهانه در دست داشته باشد، اما یا تعدیل مثبت ندهند یا با تاخیر فراوان به بازار اعلام کند. یا حتی امور سهام یک شرکت بورسی که به‌دنبال حفظ ارزش سهام خود است، اقداماتی را برای ظاهر‌سازی و حفظ مقطعی قیمت سهم انجام دهد که از آن جمله می‌توان به دستکاری در پیش‌بینی سود شرکت اشاره کرد. بنابراین در شرایط بدبینانه این نتیجه حاصل می‌شود که نه تنها گزارش پیش‌بینی سود ابزاری کاربردی جهت تحلیل شرکت‌ها نیست، بلکه ممکن است به‌عنوان ابزاری جهت دستکاری بازار تلقی شود و مورد سوءاستفاده قرار گیرد.
تجربه سایر کشورها درخصوص انتشار گزارش نیز جالب توجه است. در کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا و چین افشای داوطلبانه با نیمه داوطلبانه را شاهد هستیم، به‌نحوی که شرکت‌ها یا ملزم به افشای پیش‌بینی سود نیستند یا مانند چین، در صورتی ملزم به انتشار هستند که انتظار تغییراتی بیش از ۵۰ درصد نسبت به آخرین گزارش یا تغییر از سود به زیان و بالعکس را داشته باشند. البته عکس آن نیز در کشورهایی نظیر ژاپن یا انگلستان دیده می‌شود که افشای پیش‌بینی سود اجباری است، هرچند آیتم‌های گزارش‌ها از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.
مهم‌ترین مزیت گزارش پیش‌بینی سود درخصوص افرادی است که دانش کمتری نسبت به بازار سهام و اطلاعات شرکت‌ها دارند. برخلاف سال‌های قبل، حجم عظیمی از خیل سرمایه‌گذاران جدیدالورود، توانایی تحلیل و پیش‌بینی سود شرکت‌ها را ندارند و افزایش دانش مالی این بخش از فعالان بازار به زمان بیشتری نیاز دارد. همچنین در شرایط اقتصادی فعلی که کل بخش‌های اقتصاد با تحریم و تورم و عدم‌ثبات مواجه است، پیش‌بینی سود توسط تحلیلگران بسیار مشکل‌تر از قبل بوده و پارامترهای مهم مانند مبلغ فروش، میزان صادرات، نرخ فروش، میزان تخفیف‌های اعطایی، نرخ خرید مواد اولیه به‌صورت دوره‌ای تغییر می‌کند و این نوسانات و تغییرات، تحلیل و تخمین سود هر سهم را بسیار سخت کرده است. بنابراین انتشار گزارش‌های پیش‌بینی سود سالانه توسط شرکت‌ها، برای سهامداران با ابتدایی‌ترین دانش بورسی راهگشا خواهد بود.
دستیابی به استاندارد‌های لازم برای انتشار و افشای اطلاعات به‌خصوص پیش‌بینی سود آتی یکی از ضرورت‌های امروز بازار سرمایه است. به‌عنوان مثال دو شرکت با مفروضات یکسان، ممکن است یکی پیش‌بینی خوش‌بینانه و دیگری پیش‌بینی بسیار محتاطانه‌ای به بازار سهام ارائه دهد در‌حالی‌که ممکن است در واقعیت سودهای خیلی نزدیکی به یکدیگر داشته باشند. اما به‌دلیل عدم وجود استاندارد و قالب یکسان، موجبات سردرگمی و خطای پیش‌بینی تحلیلگران و معامله‌گران را فراهم کند. از سوی دیگر بر اساس فرمتی که سازمان بورس برای شرکت‌های بورسی و فرابورسی در سه سال گذشته تعبیه کرده بود، شرکت‌ها موظف بودند اطلاعات خودشان را در قالب گزارش‌های تفسیر مدیریت به بازار اعلام کنند. گزارش‌هایی که بسیار دور از هدف اصلی سازمان بورس یعنی تحلیل‌محوری بیشتر بازار بود و اطلاعات سطحی شرکت‌ها در آن منتشر می‌شد و اغلب بخش‌های این گزارش‌ها وام گرفته شده از فرمت گزارش کلی شرکت‌ها شامل تاریخچه، اعضای هیات‌مدیره، سابقه، موضوع فعالیت شرکت و محصولات بود. بنابراین پر واضح و مبرهن است که نه انتشار گزارش‌های پیش‌بینی سود شرکت‌ها در سال‌های گذشته کارآیی و اثربخشی کافی را داشته و نه تغییرات ایجاد شده در سه سال گذشته و ارائه گزارش‌های تفسیری مدیریت، اطلاعات مفیدی را در اختیار فعالان بازار سرمایه گذاشته است. امید است تغییراتی که در هفته‌های آتی درخصوص انتشار گزارش تفصیلی و گزارش پیش‌بینی سود و زیان فصلی حاصل می‌شود، دربرگیرنده تمامی تجربیات پیشین و نظرات فعالان بازار باشد.
