تحلیل شکلی یا ماهوی؟

علی امانی حسابدار رسمی شاید مهم‌ترین هدف از انجام حسابداری، تهیه صورت‌های مالی به‌منظور ارائه اطلاعاتی تلخیص و طبقه‌بندی‌شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی هر واحد تجاری است که برای طیف گسترده‌ای از استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع شود.

اطلاعات مالی وقتی مفید خواهد بود که از شرایط لازم بهره‌مند باشد. تعیین این خصوصیات در استانداردهای حسابداری صورت گرفته است. به موجب استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی، اطلاعات ارائه‌شده در صورت‌های مالی وقتی برای استفاده‌کنندگان از آنها مفید خواهد بود که واجد خصوصیات کیفی ناظر بر محتوا و چگونگی ارائه اطلاعات در صورت‌های مالی باشد. خصوصیات کیفی اصلی مربوط به محتوای اطلاعات مالی شامل مربوط و قابل اتکا بودن و خصوصیات کیفی اصلی مربوط به چگونگی ارائه آنها مشتمل بر قابل مقایسه و قابل فهم بودن است. بر این اساس اطلاعاتی مربوط تلقی می‌شود که بر تصمیمات استفاده‌کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته، حال یا تایید یا تصحیح ارزیابی گذشته آنها، موثر واقع شود. صورت‌های مالی شامل عناصری است که باید پس از شناخت اولیه، براساس واحد پولی ذی‌ربط، اندازه‌گیری شوند.

 برای اندازه‌گیری عناصر صورت‌های مالی، نظام‌هایی معرفی شده‌اند که مشهورترین آنها، نظام بهای تمام‌شده تاریخی است. در مواردی که تغییرات در سطح قیمت‌ها قابل ملاحظه باشد، نظام مذکور و اطلاعات مالی تولید شده براساس آن، از نظر مربوط بودن، مورد سوال قرار خواهد گرفت. برای پاسخگویی به این امر، تجدید ارزیابی برخی دارایی‌ها در استانداردهای حسابداری، پیش‌بینی شده است. به‌دلیل عدم کفایت این سازوکار، نظام اندازه‌گیری دیگری به‌عنوان ارزش‌های جاری مطرح شده است، در یک نظام مبتنی بر ارزش‌های جاری، دارایی‌ها و بدهی‌ها به‌طور منظم تجدید ارزیابی می‌شوند تا تغییرات در ارزش آنها همزمان با وقوع و نه صرفا هنگام تحقق آنها که بنیاد نظام بهای تمام تاریخی بر آن استوار است، ثبت شود. ایراد اصلی روش ارزش‌های جاری، ذهنی بودن بیشتر و اتکاپذیری کمتر در مقایسه با نظام بهای تمام شده تاریخی است. ممکن است گفته شود استفاده از نظام ارزش‌های جاری اطلاعات مفیدتری را در اختیار استفاده‌کنندگان از اطلاعات مالی قرار می‌دهد؛ اما این گزاره بدون توجه به خصوصیات محیطی و قانونی ناظر بر واحد تجاری منطقی نخواهد بود.

زیرا به‌طور مثال عدم توجه به قانون مالیات‌های مستقیم و صرفا در نظر گرفتن مربوط و قابل اتکا بودن اطلاعات مالی ناشی از به‌کارگیری ارزش‌های جاری می‌تواند خسارات عمده‌ای را متوجه واحد تجاری ذی‌ربط کند. بنابراین به‌نظر می‌رسد طرح موضوع حسابداری تورمی بدون در نظر گرفتن کلیه خصوصیات محیطی و قانونی ناظر بر واحدهای تجاری و نیز فراهم کردن بسترهای لازم، شتاب‌زده باشد. به عبارت دیگر مادام که بستر‌سازی‌های لازم در این خصوص صورت نگیرد، برشمردن مزایای حسابداری تورمی، صرفا توجه به شکل خواهد بود.