شکست پل‌های بازگشت؟
اقدامات پیرامون تحریم تسلیحاتی، همواره مقدمه‌ای برای رسیدن به هدف بزرگ‌تر یعنی نابود کردن پل‌های باقی مانده برای بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران بوده است. دولت آمریکا به‌دنبال اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی با استفاده از ابزار در نظر گرفته شده در توافق هسته‌ای است یعنی همان پیمانی که آمریکا سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد. تعجبی ندارد که موضع‌گیری جدید آمریکا از سوی دیگر قدرت‌های بزرگ به چالش کشیده شده است. روسیه و چین علیه اقدامی که آمریکا می‌خواهد انجام دهد استدلال‌های حقوقی و فنی ارائه کرده‌اند. آنها معتقدند آمریکا با خروج از توافق هسته‌ای حق خود برای احیای تحریم‌ها علیه ایران را از دست داده است. در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت آمده است تنها مشارکت‌کنندگان در توافق هسته‌ای می‌توانند مکانیزم ماشه را فعال کنند. این یک موضع‌گیری قانونی است که حتی جان بولتون مشاور پیشین امنیت ملی کاخ‌سفید و مخالف سرسخت توافق هسته‌ای، اخیرا آن را تایید کرده است.
اما در نهایت، جدال کنونی بیشتر یک جدال سیاسی خواهد بود تا جدال حقوقی. استدلال سیاسی که به‌نظر می‌رسد عمدتا کشورهای اروپایی به آن تمایل دارند این است که آمریکا مشروعیت توسل جستن به مکانیزم ماشه را ندارد زیرا این اقدام آمریکا عمدتا حاصل تمایل این کشور به از میان بردن توافق هسته‌ای پس از دو سال تلاش برای تضعیف پایه‌های آن است. بازیگر اصلی که درباره سرنوشت توافق هسته‌ای پس از اعمال مجدد تحریم‌ها تصمیم می‌گیرد ایران است. ایران از پیش به کارزار فشار حداکثری آمریکا واکنش‌هایی نشان داده است اما محاسبات تصمیم‌گیرندگان در تهران تحت‌تاثیر واقعیت‌های سیاسی و عملیاتی است که پس از اعمال مجدد تحریم‌ها مشاهده خواهد شد. در اینجا واکنش دیگر امضاکنندگان توافق هسته‌ای یعنی فرانسه، انگلستان، آلمان، چین و روسیه اهمیت بسیار بالایی دارد. این کشورها به حفظ توافق هسته‌ای حداقل تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در ماه نوامبر پایبند باقی خواهند ماند.
ایالات‌متحده ادعا می‌کند می‌تواند یک دوره ۳۰ روزه را در نظر بگیرد و پس از آن، تحریم‌هایی که با انعقاد توافق هسته‌ای ایران لغو شده بود بار دیگر بر این کشور اعمال کند. این دوره به عمد طوری تعیین شده که قبل از ماه اکتبر پایان یابد زیرا در ماه اکتبر تحریم‌های تسلیحاتی ایران پایان می‌یابد و روسیه ریاست شورای امنیت سازمان ملل را بر عهده می‌گیرد، در نتیجه آمریکا ممکن است با موانعی برای اجرای اهداف خود مواجه شود. آنچه پس از فعال کردن مکانیزم ماشه در سازمان ملل رخ خواهد داد چندان مشخص نیست. اعضای شورای امنیت به سه گروه قابل تقسیم هستند. ایالات‌متحده سعی خواهد کرد حمایت دیگر کشورها را به برنامه خود جلب کند. این کار از طریق اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی انجام خواهد شد، طوری که پس از پایان سی روز، برخی اعضای شورای امنیت از اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران حمایت کنند. احتمالا دولت آمریکا این کشورها را به تحریم‌های ثانوی تهدید خواهد کرد یعنی همان کاری که طی ۱۸ ماه اخیر انجام داده و موفق بوده است. کشورها تهدید خواهند شد، اگر تحریم‌ها علیه ایران را رعایت نکنند مورد تحریم آمریکا قرار خواهند گرفت. اگرچه اکثر دولت‌ها معتقدند آمریکا حقی برای فعال کردن مکانیزم ماشه ندارد اما برخی کشورها احتمالا مجبور خواهند شد از واشنگتن حمایت کنند زیرا آمریکا می‌تواند فشارهای اقتصادی بر آنها وارد کند.
گروه دوم شامل روسیه و چین خواهد بود که از پیش مخالفت خود را با برنامه آمریکا اعلام کرده‌اند. آنها نه تنها از اجرای تحریم‌های سازمان ملل که آمریکا ادعا می‌کند باید دوباره بر ایران اعمال شود تبعیت نخواهند کرد بلکه موانعی در برابر اجرای خواست آمریکا به وجود خواهند آورد. گروه سوم شامل فرانسه، بریتانیا و آلمان خواهد بود که همچنان معتقدند پیمان هسته‌ای باید حفظ شود. آنها در بیانیه‌ای که در ماه ژوئن صادر کردند تاکید کردند از اقدام یک‌جانبه آمریکا در فعال کردن مکانیزم ماشه حمایت نخواهد کرد. البته رویکرد آنها شامل مانع‌تراشی به سبکی که روسیه و چین انجام خواهند داد، نخواهد بود. این گروه سعی خواهد کرد از تصمیم‌گیری‌ها برای انجام اقدامات لازم جهت اعمال تحریم علیه ایران جلوگیری کند. کشورهایی نظیر هند، کره‌جنوبی و ژاپن به احتمال زیاد به این رویکرد تمایل دارند. آنها حتی ممکن است سیگنال سیاسی قدرتمند به ایران بفرستند و از بیانیه‌ای مشترک حمایت کنند که در آن وعده داده شده تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا به رسمیت شناخته نخواهد شد.
به‌عنوان بخشی از این رویکرد، ۲۷ عضو اتحادیه اروپا می‌توانند روند طولانی مشورتی را درباره نحوه اجرای تحریم‌های یاد شده آغاز کنند. این روند بسیار طولانی خواهد بود و در آن، اتحادیه اروپا باید حداکثر تلاش خود را بکند تا فضا برای نجات پیمان هسته‌ای و اجتناب از اعمال تحریم‌ها علیه ایران حداقل تا مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا فراهم شود. تاکنون طرف‌های باقی‌مانده در توافق هسته‌ای ایران توانسته‌اند ساختار این توافق را حفظ کنند. هدف این بود که زمان بگذرد تا نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا مشخص شود. با آنکه پیروزی ترامپ می‌تواند به از میان رفتن توافق هسته‌ای و کاهش احتمال دیپلماسی بین دو کشور منجر شود اما طی دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ ممکن است دو کشور به درکی جدید از برنامه هسته‌ای ایران دست یابند. البته از آنجا که انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران در نیمه نخست سال آینده برگزار می‌شود فشارهای داخلی رو به رشد برای اتخاذ موضعی سخت‌تر مشاهده خواهد شد.
اگر ایران اقدامات بیشتری درحوزه فعالیت‌های هسته‌ای انجام دهد برای مثال میزان غنی‌سازی را بالا ببرد یا از دسترسی ناظران بین‌المللی بر فعالیت‌های هسته‌ای خود بکاهد، برای بریتانیا و اتحادیه اروپا پایبندی به توافق هسته‌ای تقریبا غیرممکن خواهد شد. به‌رغم اقدامات دولت آمریکا، اروپا و ایران توانسته‌اند توافق هسته‌ای را حفظ کنند. ۱۰ هفته تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا باقی مانده و آنها باید سخت تلاش کنند از فروپاشی این توافق جلوگیری کنند. حتی اگر بایدن در انتخابات پیروز شود، تلاش‌ها باید تا ماه ژانویه که او در کاخ‌سفید مستقر می‌شود ادامه یابد.
