اسلحه نهایی کدام است؟

در سناریوی اول، ویروس کرونا نمی‌تواند از واکسن رهایی یابد و یک واکسن موثر می‌تواند ویروس را غیرفعال کند، اما این اتفاق تنها زمانی رخ می‌دهد که ویروس جهش پیدا نکند. ویروس کووید-۱۹ مانند همه ویروس‌ها هنگام انتقال از یک انسان به انسان دیگر جهش پیدا می‌کند. یک جهش صرفا یک تغییر در کد ژنتیکی ویروس است. اکثر جهش‌ها تغییری در کارکردهای ویروس به‌وجود نمی‌آورند. ویروس کرونا مانند دیگر ویروس‌ها وارد سلول میزبان می‌شود و از آن برای تولید تعداد زیادی کپی از خود استفاده می‌کند. گاه در فرآیند کپی شدن ها، اشتباهات کوچک یا جهش رخ می‌دهد. این اشتباهات با گذشت زمان انباشته می‌شوند یعنی هر زمان با انتقال ویروس از یک سلول به سلول دیگر و از یک انسان به انسان دیگر، بر این جهش‌ها افزوده می‌شود. واکسن‌ها بدن را وادار می‌کنند که آنتی‌بادی بسازد. آنتی‌بادی با متصل شدن به ویروس به شکلی بسیار خاص، آن را خنثی می‌کند. دانشمندان مشغول تحقیق هستند تا بفهمند، آیا این جهش‌ها بر تعامل بین آنتی‌بادی و ویروس اثر می‌گذارد یا نه. اگر تاثیری رخ ندهد آنگاه این امیدواری وجود دارد که واکسن تولید شده به‌روزرسانی مکرر نیاز نخواهد داشت. همین روند در موثرترین واکسن‌های تولید شده وجود داشته از جمله واکسن سرخک. ویروس سرخک درست با همان سرعت ویروس آنفلوآنزا و ویروس کرونا جهش پیدا می‌کند. اما واکسنی که سال ۱۹۵۰ برای سرخک ساخته شد هنوز هم موثر است.

بیولوژیست مرکز تحقیقات سرطان هاچینسون می‌گوید: «ویروس سرخک برای ورود به یک سلول از تعدادی پروتئین خود استفاده می‌کند. این پروتئین‌ها بدون شکسته شدن نمی‌توانند حتی کوچک‌ترین جهشی پیدا کنند. واکسن آن بخش‌ها را هدف قرار می‌دهد؛ بنابراین هرگونه جهشی که از واکسن بگریزد به این معناست که نمی‌تواند دیگر سلول‌ها را آلوده کند. به این ترتیب واکسن تولید شده، سرخک را از میان برده است.»

سناریوی دوم این است که جهش‌ها سبب می‌شود تاثیر واکسن با گذشت زمان کمتر شود. این پرسش مطرح است که اگر ویروس کرونا مانند ویروس سرخک از میان نرود چه خواهد شد؟ اگر ویروس کرونا به شکلی جهش پیدا کند که آنتی‌بادی‌ها نتوانند به آن متصل شوند تولید یک واکسن موثر برای تمام جهان که مدتی طولانی قابل‌استفاده باشد دشوار خواهد شد. آنتی‌بادی‌ها که بدن آنها را در واکنش به یک واکسن یا عفونت تولید می‌کند به نقاط خاصی از ویروس متصل می‌شوند که آنتی ژن نامیده می‌شود. اگر جهش‌های اتفاقی ویروس کرونا، شکل یک آنتی ژن را تغییر دهد، اثربخشی واکسن علیه آنها کاهش می‌یابد. بیولوژیست مرکز تحقیقات سرطان هاچینسون می‌گوید: «آنچه در مورد بسیاری از ویروس‌ها رخ می‌دهد این است که فرد با رشته الف آلوده می‌شود، سیستم ایمنی بدن می‌آموزد که آن پروتئین سطحی را شناسایی کند، اما سپس ویروس قادر است جهش کند، طوری که همچنان می‌تواند به اثرگذاری خود ادامه دهد، اما طوری جهش می‌کند که آنتی‌بادی‌های بدن فرد که علیه رشته الف ایجاد شده دیگر نمی‌توانند رشته را شناسایی کنند.»

در این حالت، آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط واکسن، روی یک رشته موثر هستند، اما نمی‌توانند به رشته دیگر متصل شوند، در نتیجه واکسن بی‌فایده می‌شود. این همان فرآیندی است که در ویروس آنفلوآنزا رخ می‌دهد یعنی آنتی ژن‌های ویروس آن‌قدر جهش پیدا می‌کنند که رشته‌های جدید به‌وجود می‌آید و هر یک به واکسنی کمی متفاوت نیاز دارد. دانشمندان دائما واکسن‌های جدید می‌سازند تا آن رشته‌های جدید را هدف قرار دهند، با این حال این واکسن‌ها در برابر رشته‌های مختلف ویروس آنفلوآنزا که هر سال شیوع پیدا می‌کنند، صرفا ایمنی نسبی به‌وجود می‌آورند. اگر همین اتفاق در مورد ویروس کرونا رخ دهد محققان باید برای مقابله با رشته‌های جدید این ویروس به سرعت واکسن‌های جدید بسازند.

یک ویژگی دیگر رفتار ویروس‌ها این است که برخی از آنها می‌توانند به ایمن شدن جمعیتی که قصد دارند آن را آلوده کنند، واکنش نشان دهند. برای مثال با گذشت زمان بسیاری از مردم حداقل نسبت به برخی رشته‌های ویروس ایمنی پیدا می‌کنند چه به‌دلیل آلوده شدن به ویروس و چه به‌دلیل دریافت واکسن. اما ویروس همچنان شیوع پیدا می‌کند. اما علت چیست؟ برای یک ویروس جدید مانند کرونا، ایمنی فراگیر و گسترده وجود ندارد. این ویروس با میزبان‌های ایمن معدودی مواجه می‌شود که می‌توانند آن را متوقف کنند. از آنجا که ویروس برای ادامه حیات به تغییر نیاز ندارد، جهش‌هایی که می‌توانند شکل آنتی ژن‌ها را تغییر دهند، البته اگر اصلا وجود داشته باشند، بسیار کم خواهند بود و محدود باقی خواهند ماند. اما اگر مردم نسبت به رشته فراگیر و مسلط ویروس ایمن شوند، چه از طریق مبارزه با ویروس چه از طریق واکسیناسیون، بازی عوض می‌شود. گونه‌هایی از ویروس، که جهش یافته‌اند و سیستم ایمنی جمعیت را دور زده‌اند شیوع پیدا می‌کنند و رشته‌های جدید به‌وجود می‌آید.

خب، با توجه به آنچه بیان شد تکلیف ما با ویروس کرونا چیست؟ دانشمندان می‌دانند که ویروس کرونا در حال جهش است. در بین هزاران نمونه از رشته‌های بلند آر ان‌ای که ویروس را تشکیل می‌دهند ۱۱ جهش، بسیار شایع بوده است. اما تا آنجا که ما می‌دانیم این همان ویروسی است که مردم را در سراسر جهان آلوده می‌کند به این معنا که تنها یک رشته از ویروس وجود دارد. محقق زیست‌شناسی مولکولی دانشگاه جانز هاپکینز می‌گوید: «تنها یکی از آن جهش‌های شایع بر پروتئین ویژه‌ای اثر می‌گذارد و ویروس را قادر می‌کند سلول‌های گلو و ریه را آلوده کند. در حال حاضر بسیاری از مراکزی که تلاش می‌کنند واکسن برای ویروس کرونا بسازند در واقع هدف شان تولید آنتی‌بادی‌هایی است که این پروتئین را مسدود می‌کنند. با توجه به اینکه این پروتئین تاکنون خیلی تغییر نکرده برخی دانشمندان معتقدند این نشان می‌دهد، ویروس یاد شده نمی‌تواند خود را خیلی تغییر دهد و بیماری‌زا باقی بماند.»

ما هنوز خیلی مسائل را درباره ویروس کرونا نمی‌دانیم و حتی نمی‌دانیم آیا یک بار مبتلا شدن به این ویروس سبب ایمن شدن بدن فرد می‌شود یا نه و نیز نمی‌دانیم این ایمن شدن تا چه مدت باقی است. تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.