دوری دو شریک قدیمی؟

پنج سال پیش هنگامی که شی جین پینگ به ریاست جمهوری چین انتخاب شد پیونگ یانگ پیام تبریک ۶ جمله‌ای برای او ارسال کرد که حاوی عباراتی نظیر تقویت روابط دوجانبه، دوستی و برادری بود اما این بار پیام تنها چهار جمله بود و در آن هیچ اشاره‌ای به دوستی و برادری نشده بود. چین تمایلی به وارد آوردن فشار بر کره شمالی ندارد، اما در ماه‌های اخیر فشارهای دولت جدید آمریکا تغییراتی در مواضع پکن ایجاد کرده است. برای مثال دولت چین بانک‌های این کشور را از داشتن روابط تجاری با کره شمالی منع کرده و صادرات برخی کالاها را به این کشور متوقف کرده است.

این اقدامات در راستای تحریم‌های بین‌المللی صورت گرفته و پیش‌بینی می‌شود در سال جدید میلادی سیاست چین به همین شکل باقی بماند. البته در ۹ ماه نخست سال جاری میلادی و تا قبل از صدور قطعنامه اخیر شورای امنیت سازمان ملل درخصوص اعمال تحریم‌های فراگیر علیه کره شمالی، حجم مبادلات تجاری دو کشور ۷/ ۳ درصد در مقیاس سالانه افزایش داشت. به نظر می‌رسد چین به این نتیجه رسیده که اقدامات کره شمالی امنیت جنوب شرق آسیا را به خطر انداخته است. چین با آنکه دومین اقتصاد بزرگ جهان است نسبت به تقویت روابط تجاری خود با کشورهای منطقه حساس است و از سوی دیگر پکن تمایلی ندارد بر سر مسائل مختلف با واشنگتن وارد منازعه جدی شود.

در ماه‌های اخیر چین همواره آمریکا و کره شمالی را به خویشتنداری دعوت کرده، اما در نهایت باید مشخص کند در چه مسیری می‌خواهد حرکت کند. نکته مهم دیگر این است که چین از انتخاب کیم یونگ اون به‌عنوان رهبر کره شمالی خوشحال نشد. از دید چینی‌ها رهبری این کشور باید به شکل جمعی انجام شود و رهبر کنونی از تجربه کافی برخوردار نیست. کیم یونگ اون بسیاری از طرفداران پدرش را پاکسازی کرده و برخی تصمیم‌هایش نشان می‌دهد او از پختگی لازم برخوردار نیست. طبیعی است که چین تمایلی ندارد با طرفداری از چنین شخصی منافع اقتصادی و سیاسی خود را به خطر اندازد.

سبک رهبری کیم یونگ اون با سبک رهبری پدرش متفاوت است. پدر او به مذاکره و کسب منافع اقتصادی در مقابل دادن امتیاز علاقه‌مند بود اما کیم یونگ اون هیچ تمایلی به مذاکره نشان نداده است. دولت چین باید در آینده موضع‌گیری‌هایی داشته باشد که ضمن حفظ شرایط در شبه جزیره کره از عصبی شدن آمریکا اجتناب شود. نکته مهم این است که اگر دور جدید تحریم‌های اقتصادی علیه کره شمالی موثر نباشد ممکن است آمریکا از تلاش در این مسیر صرف نظر کند و گزینه‌های دیگری را در دستور کار خود قرار دهد. سه دور تحریم علیه کره شمالی اعمال شده اما این کشور به اقدامات خود ادامه داده است البته هنوز مشخص نیست دوره اخیر تحریم‌ها چه میزان بر رفتار کره شمالی تاثیر خواهد داشت. ترامپ تقریبا از تمامی ابزارهای متعارف برای فشار وارد کردن بر پیونگ یانگ استفاده کرده و شاید اگر در ماه‌های آینده تاثیری از این ابزار‌ها مشاهده نشود بر شدت تنش‌ها در شبه جزیره کره افزوده شود.

آمریکا می‌تواند فشارهای بیشتری بر چین وارد کند اما این چیزی نیست که پکن به آن تمایل داشته باشد چین از یکسو مایل نیست شرایط کره شمالی بی‌ثبات شود، زیرا این امر تبعات منفی در بر خواهد داشت و از سوی دیگر مایل است از فشارهای آمریکا کاسته شود و امنیت در شبه جزیره کره تهدید نشود. در ماه‌های آینده آمریکا بر نظارت خود برای اجرای قطعنامه تحریم‌های کره شمالی خواهد افزود و همزمان تلاش خواهد کرد روسیه و چین را به اعمال فشار بیشتر بر این کشور متقاعد کند.

در درون دولت آمریکا بر سر زمان اقدام بعدی ترامپ علیه کره شمالی اتفاق نظر وجود ندارد. وزیر خارجه و وزیر دفاع آمریکا به ابزارهای دیپلماتیک و همزمان اجرای تحریم علیه کره شمالی تمایل دارند در حالی که دیگران می‌گویند تحریم‌ها زود نتیجه نخواهد داد و زمان زیادی تا رسیدن کره شمالی به امکان هدف قرار دادن آمریکا با سلاح هسته‌ای باقی نمانده است در نتیجه باید از گزینه‌های دیگر از جمله حمله نظامی استفاده شود. همچنین باید به این موضوع توجه داشت که تاثیرگذاری تحریم‌ها ممکن است ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد و حتی در آن زمان مشخص نیست دولت کره شمالی به مذاکره و امتیازدهی تن دهد. گذشته اقتصاد این کشور بر مبنای برخی تخمین‌ها ۹/ ۳ درصد رشد کرد در حالی که سال‌هاست تحریم‌هایی علیه آن اعمال شده است.

مشاور امنیت ملی ترامپ می‌گوید: «وقت زیادی باقی نمانده است.» این به آن معناست که تحریم‌های جدید ممکن است به موقع اثر نگذارد و اکنون این نگرانی در واشنگتن وجود دارد که ترامپ با این فرض که کره‌شمالی توان تلافی کردن این حمله را ندارد به نوعی حمله پیش‌دستانه تمایل پیدا کند. یکی از دیپلمات‌های پیشین آمریکا می‌گوید اگر جامعه جهانی از جمله کشورهایی نظیر چین و روسیه تحریم‌های اخیر را به‌طور دقیق و کامل رعایت کنند فشار بر کره شمالی به حدی زیاد خواهد شد که شاهد تغییر رفتار آن خواهیم بود. در آن زمان رهبر کره شمالی باید به این مذاکره یا فروپاشی کشور یکی را انتخاب کند. با توجه به کاهش روابط چین و کره شمالی، فشارهای آمریکا بر چین برای محدود کردن روابط تجاری و اقتصادی با پیونگ یانگ و نگرانی‌ها درباره اتخاذ مواضع تندتر از سوی آمریکا، انتظار می‌رود در ماه‌های آینده تحولاتی در شرایط ژئوپلیتیکی شبه جزیره کره رخ دهد.