امیر علی ابوالفتح

کارشناس مسائل آمریکا

کمتر از یک ماه دیگر به سر رسید مهلت ۹۰روزه اعلام‌نظر دولت آمریکا در قبال پایبندی جمهوری‌اسلامی ایران به توافق هسته‌ای موسوم به برجام باقی‌مانده است. دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا تاکنون دوبار در نامه‌ای رسمی از سوی رکس تیلرسون، وزیر امورخارجه خطاب به پل رایان، رئیس مجلس نمایندگان، رسما پایبندی جمهوری‌اسلامی ایران به توافق برجام و مطابقت این سند با امنیت ملی و ایالات‌متحده آمریکا را اعلام کرده است، با این حال اکنون مشخص نیست که آیا دولت دونالد ترامپ برای سومین‌بار چنین نامه‌ای را به کنگره ارسال دارد، یا اینکه به گفته رئیس‌جمهوری آمریکا، «بدترین توافق تاریخ ایالات‌متحده» را کنار بگذارد.

البته بر اساس اظهارات اخیر مقامات ارشد دولت آمریکا به‌ویژه نیکی هیلی، سفیر این کشور در سازمان ملل، به‌نظر می‌رسد کاخ‌سفید راه‌حل بینابینی را در پیش گیرد. در این سناریو انتظار می‌رود، دولت ترامپ نقض متن برجام از جانب ایران را مطرح کند، اما در عین حال اعلام کند که ایالات‌متحده به این توافق پابرجا باقی خواهد ماند. بر اساس قانونی که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما به تصویب رسید و بر مبنای آن، کاخ سفید ملزم شد هر ۹۰ روز یکبار میزان پایبندی ایران به برجام را اعلام کند، در صورت تصمیم ترامپ مبنی بر عدم پایبندی ایران، تصمیم‌گیری در مورد ادامه تعلیق تحریم‌ها و برگرداندن آن بر عهده قوه قانون‌گذاری آمریکا قرار خواهد گرفت. برجام دولت آمریکا را متعهد کرده است تا زمانی که ایران به تعهدات خود عمل می‌کند، تحریم‌های دولتی را لغو و تحریم‌های کنگره را تعلیق کند اما اگر دولت آمریکا نتواند یا نخواهد پایبندی ایران را اعلام کند، فرصت در اختیار جریان بانفوذ ضد برجام در کنگره قرار خواهد گرفت تا وعده خود را برای بازگرداندن تحریم‌ها عملی کنند.

با این حال، حتی در صورت معلق‌کردن برجام از طریق اعلام احتمالی عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، مشخص نیست که کنگره راه بی‌بازگشت نابودی برجام را طی کند. در جریان تصویب «قانون تحریم روسیه، ایران و کره‌شمالی»، نمایندگان کنگره با دقت تلاش کردند مواردی را به این مصوبه اضافه نکنند که مصداق‌بارز نقص متن برجام تلقی شود، ضمن اینکه در اوج لفاظی‌های ترامپ و مشاورانش همچون نیکی هیلی و رکس تیلرسون، رئیس‌جمهوری آمریکا تعلیق ۱۲۰روزه تحریم‌های کنگره علیه ایران را مجددا موردتایید قرار داد. اتخاذ این دو تصمیم از سوی دو قوه مقننه و مجریه آمریکا حکایت از آن دارد که حداقل تاکنون، هیچ فرد یا نهادی جسارت برهم زدن توافق هسته‌ای با ایران را نداشته است.آنچه که برجام را در دو سال گذشته با وجود تمامی ناملایمات حفظ کرده است، مفید بودن آن در راستای منافع تمامی طرف‌های امضا‌کننده و همچنین حفظ امنیت جهانی بوده است. به‌نظر می‌رسد بعد از دهه‌ها خصومت و کشمکش میان تهران و واشنگتن، دو طرف به نوعی «توازن وحشت» بر سر موضوع خاص هسته‌ای دست یافته‌اند. برای ایران، دوران بدون برجام به منزله شکل‌گیری اجماع جهانی با صدور قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای خواهد بود و برای آمریکا به منزله قرار گفتن ایران در آستانه ساخت سلاح اتمی. گرچه جمهوری‌اسلامی بر مبنای فتوای مذهبی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبرمعظم انقلاب ساخت سلاح اتمی را حرام شرعی اعلام کرده است، اما از منظر اکثر قریب به‌اتفاق کارشناسان اتمی و امنیتی، حتی آن گروه از کارشناسان وابسته به جناح افراطی و اسراییلی، برجام زمان گریز هسته‌ای ایران را از دو تا سه هفته به بیش از یک سال افزایش داده است، به عبارت دیگر اگر آمریکایی‌ها به هر دلیلی برجام را زیر پا بگذارند، به‌طور غیرمستقیم به ایران چراغ‌سبز نشان می‌دهند که به سلاح اتمی دست یابد، بدون اینکه اطمینانی از کارآیی اعمال مجدد تحریم‌ها علیه تهران در دست باشد، ضمن اینکه شکل‌دادن به اجماع‌جهانی علیه ایران بسیار دشوار خواهد بود. از این‌رو می‌توان انتظار داشت دولت ترامپ برای به حداقل رساندن بهره‌مندی ایران از مزایای برجام، عدم پایبندی تهران به این توافق را اعلام کند و همزمان برای بهره‌مندی آمریکا از مزایای برجام در چارچوب عدم‌اشاعه سلاح‌های اتمی، اعلام کند که واشنگتن به این توافق پایبند خواهد بود. در این وضعیت برجام در تعلیق قرار خواهد گرفت.